วารสาร “ผู้ไถ่” ในมุมที่ พระไพศาล วิสาโล รู้จัก
และวิสัชนา ประเด็น สังคมบริโภคนิยม กับ โลกโซเชียลเน็ตเวิร์คสัมภาษณ์พระไพศาล วิสาโล
โดยวารสารผู้ไถ่ ปีที่ ๓๗ ฉบับที่ ๑๐๐ ม.ค. - เม.ย. ๒๕๕๙
ในโอกาสที่วารสาร “ผู้ไถ่” ดำเนินมากระทั่งถึงฉบับที่ ๑๐๐ ขึ้นปีที่ ๓๗ แล้วนั้น มีบุคคลท่านหนึ่งซึ่งถือเป็น “กัลยาณมิตร” ของ ยส. มายาวนานเท่าการก่อเกิดของวารสาร “ผู้ไถ่” ท่านผู้นี้รู้จัก ยส. มาตั้งแต่ท่านยังไม่เข้าสู่ร่มกาสาวพัสตร์ ขณะนั้นท่านเป็นเพียงนายไพศาล วงศ์วรวิสิทธิ์ คนหนุ่มไฟแรงเพิ่งเรียนจบปริญญาตรี ผู้มีความหวังความฝันที่จะร่วมสร้างสังคมที่ยุติธรรมและเท่าเทียมกันให้เกิดขึ้น ท่านทำงานอยู่ในกลุ่มประสานงานศาสนาเพื่อสังคม หรือ กศส. ซึ่งก่อตั้งขึ้นโดยมีพระสังฆราชบุญเลื่อน หมั้นทรัพย์ ผู้ก่อตั้ง ยส. และผู้ให้กำเนิดวารสาร “ผู้ไถ่”, อาจารย์สุลักษณ์ ศิวรักษ์ ปัญญาชนสยาม, บาทหลวงประสิทธิ์ สมานจิต รองประธาน ยส., อาจารย์โกศล ศรีสังข์ เลขาธิการสภาคริสตจักรแห่งประเทศไทย และอาจารย์โคทม อารียา ร่วมกันสถาปนาสันติธรรมให้บังเกิดขึ้นด้วยหลักอหิงสา ในห้วงเวลาที่สถานการณ์บ้านเมืองในยุคหลังเหตุการณ์ ๖ ตุลา ๒๕๑๙ เป็นต้นมานั้น เต็มไปด้วยบรรยากาศแห่งความรุนแรง มีการแบ่งฝักแบ่งฝ่าย ทำร้าย และลอบสังหารฝ่ายที่เห็นแย้งกับรัฐบาลและผู้มีอำนาจ กศส.ขณะนั้น จึงทำงานรณรงค์เผยแพร่ปัญหาด้านสิทธิมนุษยชนที่เกิดขึ้นในสังคมไทย และดำเนินแนวทางสันติวิธี ด้วยเชื่อว่าความยุติธรรมและการปกป้องสิทธิมนุษยชนด้วยสันติวิธีเป็นหนทางเดียวที่จะนำความสมานฉันท์กลับคืนสู่บ้านเมือง
บุคคลท่านนี้คือ
พระไพศาล วิสาโล เจ้าอาวาสวัดป่าสุคะโต อ.แก้งคร้อ และวัดป่ามหาวัน อ.ภูเขียว จ.ชัยภูมิ พระนักคิดนักเขียน ผู้แสวงหาทางออกให้แก่สังคมและโลกด้วยแนวทางสันติวิธี กระทั่งได้ชื่อว่าเป็นพระนักสันติวิธี ท่านได้ชื่อว่าเป็นพระสงฆ์หัวก้าวหน้าในจำนวนน้อยนิดที่สามารถเชื่อมโยงความรู้ด้านพุทธธรรม มาอธิบายปรากฏการณ์ของชีวิตและสังคมในบริบทสังคมสมัยใหม่ได้อย่างชัดเจนเป็นรูปธรรม เข้าใจได้ง่าย และมีทักษะในการอธิบายหลักธรรมที่ยากและลึกซึ้งให้เห็นเป็นเรื่องใกล้ตัว ทำให้คนทั่วไปเห็นความสำคัญของเรื่องธรรมะว่าเป็นเรื่องที่น่าใคร่ครวญศึกษาและปฏิบัติ
หลวงพี่ไพศาล เคยเขียนไว้ในหนังสือ ๒๐ ปี
คณะกรรมการยุติธรรมและสันติแห่งประเทศไทย (ยส.) ความว่า “สำหรับพวกเราที่อยู่ในกลุ่มประสานงานศาสนาเพื่อสังคม (กศส.) ไม่ว่าจะเป็นกรรมการหรือผู้ปฏิบัติงาน ย่อมถือว่า คณะกรรมการยุติธรรมและสันติ (ยส.) เป็นยิ่งกว่ามิตรสหาย จะเรียกว่าญาติก็เห็นจะไม่ผิด เพราะใช่ว่า ยส. จะเป็นเพื่อนร่วมทางกับ กศส.มานานถึง ๒๐ ปี เพียงเท่านั้นก็หามิได้ ทั้งสององค์กรยังมีประธานคนเดียวกัน ซึ่งพวกเราเรียกได้อย่างสนิทใจว่า “คุณพ่อ” แม้ว่าสมณศักดิ์ของท่านจะเป็นถึงบิชอป หรือสังฆราช”ผ่านกาลเวลามาถึงวันนี้ แม้ผู้เป็นดั่งเสาหลักของ ยส. และผู้เป็นกัลยาณมิตรของหลวงพี่ไพศาล คือ พระสังฆราชบุญเลื่อน หมั้นทรัพย์ ได้ละจากโลกนี้ไปพบพระผู้เป็นเจ้าแล้วก็ตาม แต่อุดมการณ์ความมุ่งหวังของท่านที่จะมีส่วนร่วมสร้างความยุติธรรมและสันติให้เกิดขึ้นในสังคมไทย ยังเป็นภารกิจหลักที่เจ้าหน้าที่ผู้ปฏิบัติงาน ยส. และผู้จัดทำวารสาร “ผู้ไถ่” ในยุคปัจจุบันจะสานต่อภารกิจนี้สืบต่อไป
และในโอกาสนี้ “ผู้ไถ่” จึงขอนำความคิดเห็นจากหลวงพี่ไพศาล วิสาโล ที่มีต่อวารสาร “ผู้ไถ่” ตั้งแต่อดีตถึงปัจจุบัน พร้อมคำแนะนำต่อการทำงานของ ยส. และวารสาร “ผู้ไถ่” ซึ่งผู้จัดทำขอน้อมรับไว้ด้วยความยินดียิ่ง
“ผู้ไถ่” ที่หลวงพี่รู้จักตั้งแต่อดีตถึงปัจจุบันอาตมารู้จักมาเกือบ ๔๐ ปีแล้ว คือตั้งแต่ พ.ศ. ๒๕๒๐-๒๕๒๑ สมัยนั้นอาตมายังทำงานให้กับกลุ่มประสานงานศาสนาเพื่อสังคม (กศส.) ซึ่งประธานก็คือ พระสังฆราชบุญเลื่อน หมั้นทรัพย์ ท่านเป็นประธานของ ยส. ด้วยเพราะฉะนั้นกิจกรรมของ ยส.หลายอย่าง พวกเราที่กศส.จะทำร่วมกัน จำได้ว่าอาตมาไปร่วมกิจกรรมของยส. ครั้งแรกที่บ้านเซเวียร์ ซึ่งตอนนั้นจัดงานวันสันติสากล เดือนมกราคม ประมาณ ปี ๒๕๒๑ เป็นเหตุให้ได้รู้จักกับ กรรมการ และเจ้าหน้าที่ ยส. หลายคน รวมทั้งได้รู้จัก “ผู้ไถ่” ด้วย ตอนนั้นทาง กศส.ก็ทำหนังสือ “ศานติสังคม” ด้วย พูดถึงเนื้อหาแล้ว เราก็ไปในแนวเดียวกัน เพียงแต่ “ศานติสังคม” มีความเป็นพุทธมากหน่อย ส่วน“ผู้ไถ่” มีเนื้อหาที่เป็นคำสอนทางคริสตศาสนา รวมทั้งมีการพูดถึงความยุติธรรมทางสังคม การพัฒนาสังคม ถือว่าเป็นวารสารที่ก้าวหน้าในแวดวงของคาทอลิก
พูดถึงวารสารในแวดวงทางคาทอลิกมีเยอะมาก แต่ “ผู้ไถ่” ถือว่าก้าวหน้า สมัยนั้นประเด็นเรื่องความยุติธรรมทางสังคม สิทธิมนุษยชน ความยากจน เป็นประเด็นที่ตื่นตัวกันมากในหมู่คนที่สนใจการพัฒนาสังคม หรือในแวดวงคนหัวก้าวหน้า เพราะฉะนั้นเนื้อหาของ “ผู้ไถ่” ก็จะมีความเข้มข้น แต่ก็ไม่ถึงกับออกไปในทางซ้ายอย่างบางช่วงของ “สังคมพัฒนา” ซึ่งตอนนั้นบ.ก.มีแนวคิดในเชิงซ้ายหน่อย ๆ อย่างไรก็ตามอาตมาเห็นว่า การวิพากษ์สังคมโดยอาศัยมุมมองแบบสังคมนิยม จะมีความชัดเจนกว่าและลุ่มลึกกว่าถ้าเป็นเรื่องความยากจน ความอยุติธรรมในสังคม ช่องว่างระหว่างคนรวยกับคนจน
ประมาณช่วงปี ๒๕๓๐-๒๕๔๐ รู้สึกว่า “ผู้ไถ่” ค่อยๆ แผ่วลง หนังสือก็ทำเล่มเล็กลง ความคุ้นเคยของอาตมากับ ยส. ก็น้อยลงเพราะบวชพระตั้งแต่ปี ๒๕๒๖ แต่ก็ยังมีกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกันอยู่ เช่น มาอภิปราย มาบรรยายในงานต่างๆ เป็นครั้งคราว แต่หลังจากที่คุณพ่อวิชัย โภคทวี ท่านลาออก และพระสังฆราชบุญเลื่อนวายชนม์ อาตมาก็แทบไม่เกี่ยวข้องกับทาง ยส. เลย แต่ “ผู้ไถ่” ยังได้รับประจำ และเห็นว่าทำได้น่าอ่าน ตอนนี้รูปเล่มก็น่าอ่านกว่าเมื่อก่อน เนื้อหาสาระก็มีมากขึ้น ต่างจากก่อนหน้านั้นเนื้อหาค่อนข้างเบา เหมือนกับว่ากำลังคนไม่ค่อยมี ทุนรอนก็คงไม่ค่อยมีด้วย แต่ตอนนี้รู้สึกว่าเนื้อหามีความหลากหลาย แล้วก็พยายามสื่อให้ถึงเยาวชน นักเรียน บุคลากรในโรงเรียน จึงไม่หนักมาก แต่ก็ยังมีสาระเหมือนเดิม ยังจับประเด็นเรื่องความยุติธรรม สิทธิมนุษยชน สันติภาพ และสิ่งแวดล้อม
ในหนังสือ ๒๐ ปี ยส. ตั้งแต่ปี ๒๕๔๑ หลวงพี่เคยกล่าวว่า “เรื่องอันตรายของอุดมการณ์ตลาดเสรีที่มาพร้อมกับกระแสโลกาภิวัตน์หรือบริโภคนิยม ขอฝากภารกิจนี้ให้ ยส. ในอีก ๒๐ ปีข้างหน้า” หลวงพี่ คิดว่า “ผู้ไถ่” ได้ดำเนินไปตามแนวทางนี้มากน้อยแค่ไหนเท่าที่ดูอาตมาเห็นว่ายส.พยายามทำนะ แต่ว่าส่วนใหญ่จะไม่พูดโดยตรง แต่แทรกลงไปเวลาพูดเรื่องสิ่งแวดล้อม อย่างไรก็ตาม ตอนนี้ปัญหาพื้นฐานของโลกยุคนี้ก็คือ ผู้คนหลงใหลในบริโภคนิยม หรือวัตถุนิยมมาก ทำให้จริยธรรมขั้นพื้นฐานลดน้อยถอยลง เช่น ความซื่อสัตย์สุจริต ความขยันหมั่นเพียร หรือว่าความเสียสละ จิตสำนึกเพื่อส่วนรวม สำนึกทางด้านมนุษยธรรม อาตมาคิดว่านี้เป็นประเด็นใหญ่ประเด็นหนึ่งที่ต้องปลูกฝังกันใหม่ เพราะว่าถึงแม้ผู้คนจะเข้าใจเรื่องโลกาภิวัตน์ เข้าใจเรื่องสิ่งแวดล้อม แต่สิ่งที่สำคัญกว่าคือสำนึกในทางจริยธรรม ซึ่งเป็นพื้นฐานความเป็นมนุษย์ ที่ไม่ควรมองข้าม ที่ผ่านมาสำนึกดังกล่าวลดน้อยถอยลงไปเยอะในหมู่ผู้คน อาตมาคิดว่านี่เป็นประเด็นเร่งด่วนสำหรับคนในวงการคาทอลิกซึ่งมีโรงเรียนต่างๆ มีนักบวชมากมาย ควรจะเร่งทำในเรื่องนี้
ปุจฉา - วิสัชนาและในวาระพิเศษเช่นนี้ซึ่งหลวงพี่ไพศาล วิสาโล ได้กรุณาสละเวลาให้ทีมงาน “ผู้ไถ่” ได้มีโอกาสสนทนาธรรมในประเด็นที่เข้ากับยุคสมัยนี้อย่างปรากฏการณ์ของสื่อใหม่ หรือโซเชียลมีเดียที่เข้ามาแทนที่สื่อสิ่งพิมพ์ที่กำลังล้มหายตายจากกันไปทีละฉบับ และโซเชียลเน็ตเวิร์ค หรือเครือข่ายสังคมออนไลน์ อย่าง เฟซบุ๊ก ทวิตเตอร์ และอินสตาแกรม ซึ่งกลายเป็นพื้นที่หลักของผู้คนในสังคมไทยและสังคมโลกไปแล้ว แต่ละคำตอบที่เป็นดั่งการเทศน์สอนนี้ เชื่อได้ว่าจะช่วยให้ผู้อ่านเกิดปัญญา ได้ประโยชน์จาก ปุจฉา – วิสัชนา ที่ “ผู้ไถ่” ได้นำมาไว้ ณ ที่นี้
ประเด็นสื่อใหม่และบทบาทของสื่อในยุคปัจจุบัน
การที่สื่อใหม่อย่างโซเชียลมีเดียที่มาแรง ส่งผลให้นิตยสารทยอยปิดตัว บ้างก็ต้องปรับตัวไปเป็นสื่อในโลกโซเชียลเพื่อความอยู่รอดกันไปหมด ดังมีข่าวรายงานว่า ปีที่ผ่านมา (๒๕๕๘) อุตสาหกรรมสิ่งพิมพ์เข้าขั้นวิกฤติ พฤติกรรมผู้อ่านเปลี่ยนไปตามเทคโนโลยี เลิกอ่านข้อมูลบนหน้ากระดาษ เปลี่ยนมาสไลด์จอ ดูสิ่งที่สนใจผ่านโลกออนไลน์ งานสัปดาห์หนังสือคนหด สำนักพิมพ์สะเทือน คนมาเดินงานลดลง ยอดขายลดลง ๒๕% หลวงพี่มองอย่างไรมองได้สองแง่คือ หนึ่ง คนมีเวลาอ่านหนังสือน้อยลง เพราะหมดเวลาไปกับสมาร์ทโฟน โซเชียลมีเดีย เกมออนไลน์ หรือ สอง คนไม่ได้อ่านหนังสือน้อยลง เพียงแต่เขาเปลี่ยนช่องทางในการอ่าน จากหนังสือกระดาษ เป็น E-book ซึ่งสะดวกกว่า อาตมาคิดว่าทั้งสองเป็นเหตุผลสำคัญ คือ คนอ่านหนังสือที่เป็นอีบุ๊กมากขึ้น อีกส่วนหนึ่งก็แทบจะไม่อ่านหนังสือเลย ไม่ว่าจะเป็น E-book หรือ hard copy เพราะไม่มีเวลา เนื่องจากหมกมุ่นอยู่กับโซเชียลมีเดีย และเกมออนไลน์ ซึ่งเป็นอินเตอร์แอคทีฟ เสพติดได้ง่ายกว่า
เท่าที่มองการทำหน้าที่ของสื่อปัจจุบันเห็นเป็นอย่างไรบ้างเดี๋ยวนี้สื่อโอนอ่อนตามกระแสมากเพราะต้องการเอาตัวรอด เนื่องจากสื่อต้องใช้เงินมาก และเดี๋ยวนี้คนทำสื่อก็อยากรวยกันแทบทั้งนั้น สื่อจึงกลายเป็นธุรกิจมาก เพราะฉะนั้นจึงต้องตามกระแส สนองความต้องการของผู้คน ทั้งผู้อ่านและเอเยนซี่โฆษณา ถ้าเรตติ้งสูง เงินค่าโฆษณาก็จะไหลมา ดังนั้นจึงต้องทำเนื้อหาและรูปแบบให้สอดคล้องกับกระแส ในเมื่อตอนนี้กระแสบริโภคนิยมมาแรงมาก สื่อก็ต้องสนองกระแสบริโภคนิยมเป็นธรรมดา จึงมีความหวือหวาและฉาบฉวยมากขึ้น
บทบาทของสื่อในยุคนี้ควรไปในทิศทางไหนจะต้องรักษาคุณภาพไว้ ไม่เร่งรีบผลิต สมัยนี้สื่อทั้งหลายแข่งกันมากในเรื่องการนำเสนอข้อมูลข่าวสาร ว่าใครจะเสนอก่อน ทำให้เกิดปัญหาตามมามากมาย อาตมาจึงมีความเห็นว่า
ประการแรก จะเร่งรีบแข่งกับเวลาอย่างไรก็
ต้องรักษาคุณภาพเอาไว้ สอง การวิเคราะห์เจาะลึกยังจำเป็น เพราะว่าถึงแม้จะมีคนส่วนน้อยที่อ่านงานประเภทนี้ แต่มันเป็นสิ่งจำเป็น คนเดี๋ยวนี้สนใจปรากฏการณ์ต่าง ๆ แค่ who ใคร what ทำอะไร where ที่ไหน when เมื่อไหร่ แค่นั้น หรืออย่างมากก็สนใจว่า how อย่างไร แต่แค่นั้นไม่พอ ต้องถามว่า why หรือ ทำไมด้วย เหตุการณ์นั้นเหตุการณ์นี้เกิดขึ้นเพราะอะไร แล้วก็ต้องไม่ตามกระแสมาก ต้องคอยเตือนกระแสบ้าง แต่นี่เป็นโจทย์ที่ยาก เนื้อหาดีอย่างเดียวไม่พอ ต้องทำให้น่าอ่าน น่าสนใจด้วย ตรงนี้ยาก แต่ไม่เหลือวิสัยของคนทำสื่อ
มันเป็นเรื่องท้าทายมากหากมีสื่อดีๆ ที่สามารถดึงคนให้มาติดตามอ่านได้ และประเทืองปัญญาของเขาในเวลาเดียวกัน เพียงแต่ว่าสื่อต้องเปลี่ยนรูปแบบ และต้องชัดเจนว่ากลุ่มเป้าหมายคือใคร ทำให้ใครอ่าน ถ้ากลุ่มเป้าหมายไม่ชัดก็จะพลาด เช่น กลุ่มเป้าหมายเป็นคนรุ่นไหน รุ่นอายุ ๔๐-๕๐ ปี หรือว่าคนรุ่น ๒๐-๓๐ ปี รุ่น Gen X Y หรือ Z ต้องให้ชัด รู้ว่าอะไรเป็นหลัก อะไรเป็นรอง
พื้นที่สำหรับปัญหาความอยุติธรรมในสังคม เรื่องสิทธิมนุษยชน ดูว่าตรงนี้คนไม่ค่อยให้ความสำคัญประเด็นเหล่านี้ยังจำเป็นต้องทำ แต่ต้องทำให้น่าอ่าน มีมิติด้านชีวิตมากขึ้น ให้มีเรื่องเล่า หรือ story อย่ามีแต่ข้อมูล สถิติ ตัวเลข เท่านั้น ประเด็นเรื่องความอยุติธรรม ถ้าสื่อผ่านเรื่องราวหรือชีวิตของตัวบุคคลจะน่าสนใจ จะช่วยกระตุ้นความรู้สึกเห็นใจ กระตุ้นมโนธรรมของผู้คนได้
ปุจฉา - วิสัชนา ประเด็น ปัญหาทุนนิยม บริโภคนิยม กับ โลกโซเชียลเน็ตเวิร์ค“กิน กาม เกียรติ ปัญหาของทุนนิยม บริโภคนิยม”
“สื่อโซเชียลเน็ตเวิร์ค เป็นภาพสะท้อนสังคมบริโภคนิยม
เป็นตัวหล่อหลอม และตัวกำหนดสังคม กระตุ้น โกรธ เกลียด กลัว ให้เพิ่มมากขึ้น”ตั้งแต่ปี ๓๓ ที่หลวงพี่เขียนถึงเรื่องโลกาภิวัตน์ บริโภคนิยมที่เข้ามา เห็นว่าหลวงพี่ให้ความสนใจปัญหานี้มาตลอด มาถึงปัจจุบันดูเหมือนปัญหาจะรุนแรงหนักขึ้น พระสันตะปาปาเองก็ทรงกล่าวถึงเรื่องวัฒนธรรมทิ้งขว้างด้วย ทำให้สงสัยว่าทุนนิยมบริโภคนิยมมันจะมีจุดสิ้นสุด หรือไปทางไหนเมื่อสัก ๗๐-๘๐ ปีก่อน ทุนนิยมไม่ใช่เป็นอุดมการณ์เดียวและอุดมการณ์หลักของโลก มันมีอุดมการณ์อื่นที่เข้ามาเป็นคู่แข่งขัน เช่น ฟาสซิสต์ และสังคมนิยม ซึ่งเน้นการผูกขาดโดยรัฐ หรือการวางแผนเศรษฐกิจโดยรัฐ สองอุดมการณ์นี้สมัยหนึ่งเคยได้รับความนิยมมาก จนดูเหมือนจะเป็นคำตอบที่น่าสนใจกว่าทุนนิยม เห็นได้ชัดในสมัยสงครามโลกครั้งที่สอง ซึ่งเป็นการต่อสู้ระหว่างทุนนิยม ฟาสซิสต์ และสังคมนิยมหรีอคอมมิวนิสต์ แต่จบลงด้วยชัยชนะของทุนนิยม แต่ก็ยังมีคอมมิวนิสต์หรือสังคมนิยมเป็นคู่แข่งขันสำคัญ ซึ่งตั้งมั่นในรัสเซียและจีน แต่ปัจจุบันรัสเซียก็ไม่ได้เป็นสังคมนิยมแล้ว จีนก็เป็นสังคมนิยมแต่รูปแบบ เป็นทุนนิยมเสียเยอะแล้ว
การที่ทุนนิยมสามารถอยู่รอดและมีชัยชนะเหนืออุดมการณ์อื่นได้ ส่วนหนึ่งก็เกิดจากการพยายามที่จะรับเอา หยิบยืมเอาแนวคิดบางอย่างจากสังคมนิยมไปใช้ เช่น การมีสวัสดิการสังคม หลักประกันสุขภาพ บางแห่งก็มีการปฏิรูปที่ดิน การปรับเปลี่ยนดังกล่าวทำให้ทุนนิยมได้รับความนิยมและอยู่รอดได้ อันนี้เป็นลักษณะเด่นของทุนนิยม
แต่ว่าตอนนี้ปัญหาสำคัญของทุนนิยม ก็คือ การบริโภคทรัพยากรแบบล้างผลาญ และกำลังพามนุษยชาติไปถึงจุดตีบตัน ถึงแม้เรามีความเชื่อว่า นวัตกรรมของทุนนิยมสามารถลดการใช้พลังงานและทรัพยากรได้ สมัยก่อนรถยนต์กินน้ำมันมาก ตอนหลังเป็นเพราะทุนนิยมจึงเกิดเครื่องยนต์ที่ประหยัดน้ำมัน สมัยก่อนเคยมีการพนันกันในหมู่นักวิชาการระดับโลกว่า แร่ธาตุและวัตถุดิบต่างๆ ในโลกจะแพงขึ้นเพราะว่ามันเหลือน้อยลง แต่ปรากฏว่าไม่เป็นจริง เพราะว่าทุนนิยมสามารถสร้างนวัตกรรมใหม่ๆ ที่ทำให้ใช้ทรัพยากรน้อยลงแต่ได้ผลผลิตเท่าเดิม เช่น น้ำมัน หรือมีวัสดุอย่างอื่นมาทดแทนแร่ธาตุที่กำลังเหลือน้อยลง ทำให้ราคาของมันไม่ได้เพิ่มขึ้นมากนัก อย่างไรก็ตาม อาตมาคิดว่า ถึงที่สุดแล้วปัญหาสิ่งแวดล้อมจะรุนแรงขึ้น ไม่ใช่เพราะว่าทรัพยากรมีน้อยลง ทรัพยากรมีน้อยลง อันนี้แน่นอน โดยเฉพาะที่มาจากธรรมชาติ เช่น น้ำมัน หรือสัตว์น้ำ แต่ที่น่ากลัวกว่านั้นก็คือเรื่องของโลกร้อน ตอนนี้ยังไม่มีเทคโนโลยีใดๆ ที่จะช่วยแก้ปัญหานี้ได้อย่างแท้จริง โรงไฟฟ้านิวเคลียร์ก็ไม่ใช่คำตอบเพราะมันทำให้เกิดมลภาวะโดยเฉพาะกัมมันตรังสีซึ่งอันตรายมาก
เพราะฉะนั้นอาตมาคิดว่าทุนนิยมกำลังจะพาโลกไปถึงจุดตันในเรื่องสิ่งแวดล้อม ตอนนี้สถานการณ์ชัดเจนขึ้น อากาศร้อนขึ้น น้ำแข็งที่ขั้วโลกละลายเร็วมาก ระดับน้ำทะเลเพิ่มขึ้น ใน ๔๐ –๕๐ ปีวิกฤตจะชัดเจนและรุนแรงอย่างไม่เคยปรากฏมาก่อน อาตมาเชื่อว่ามนุษย์ทั้งโลกต้องมีการปรับตัวมากขึ้น จึงจะอยู่รอดได้ แต่ว่าจะปรับอย่างไรในรูปไหนก็ไม่ทราบ
ขณะเดียวกัน ปัญหาช่องว่างระหว่างคนรวยและคนจนก็ถ่างกว้างขึ้นเรื่อยๆ ในอเมริกาชัดเจนมาก ในหลายทวีปทั่วโลก ช่องว่างระหว่างคนจนที่ประเทศต่าง ๆ เคยคิดว่าแก้ปัญหาได้ หรือทำให้ลดน้อยถอยลง ตอนนี้ก็เพิ่มมากขึ้น ซึ่งทำให้ผู้คนไม่พอใจกับทุนนิยมแบบเสรี เกิดขบวนการ occupy wall street ในอเมริกา กลุ่มประท้วงทำนองนี้มากมายในหลายประเทศ อาตมาก็ไม่รู้ว่าทางออกจะเป็นอย่างไร มีความพยายามที่จะหาทางออก เสนอแนวทางต่างๆ แต่ก็ไม่ได้รับความสนใจเท่าไร
![[ สุขใจ ดอท คอม บ้านหลังเล็กอันแสนอบอุ่น ] ธรรมะ พุทธประวัติ ฟังธรรม ดูหนัง ฟังเพลง เกมส์ เบาสมอง ดูดวง สุขภาพ สารพันความรู้](http://www.sookjai.com/external/Black-Ribbon.png)
