.
พระราชพิธีตรียัมปวาย – ตรีปวาย (พิธีโล้ชิงช้า)
• พิธีตรียัมปวาย เป็นพิธีฝ่ายพระอิศวร
• พิธีตรีปวาย เป็นพิธีฝ่ายพระนารายณ์ แบ่งการพระราชพิธีออกเป็น ๓ ขั้นตอน
ตอนแรก เป็นพิธี “เปิดประตูศิวาลัยไกรลาส” อัญเชิญเทพเจ้าลงสู่โลกมนุษย์ เพื่อทรงประทานพร จากนั้นเป็นพิธีโล้งชิงช้าของนาลิวัน (ผู้ทำหน้าที่โล้ชิงช้า) เพื่อหยั่งความมั่นคงของโลก ว่าจะมีความแข็งแรงทนทานดีอยู่หรือไม่
ตอนที่สอง เป็นพิธีกล่าวสรรเสริญเทพเจ้า ถวายข้าวตอกดอกไม้ เครื่องกระยาบวช โภชนาหารแด่เทพเจ้า เมื่อถวายแด่องค์เทพเจ้าแล้ว จะได้นำไปแจกแก่มวลมนุษย์ เพื่อความสวัสดิมงคลแก่ผู้บริโภค เรียกว่า “ประสาท”
ตอนที่สาม เป็นพิธีสรงน้ำเทพเจ้า เสร็จแล้วอัญเชิญเทพเจ้าขึ้นสู่หงส์ ซึ่งเป็นพาหนะที่นำองค์เทพเจ้ากลับสู่วิมาน เรียกว่า “กล่อมหงส์” หรือ “ช้าหงส์”
พระยาบุรุษรัตนราชพัลลภ (นพ ไกรฤกษ์) พระยายืนชิงช้า พุทธศักราช ๒๔๖๙
ในรัชกาลที่ ๗ กำลังออกเดินทางไปประกอบพิธีตรียัมปวาย ณ บริเวณโบสถ์พราหมณ์ เสาชิงช้า
พิธีตรียัมปวาย ตรีปวาย จัดเป็นพิธีสำคัญของศาสนาพราหมณ์ สืบเนื่องมาจากคติความเชื่อที่ว่า ในระหว่างขึ้น ๗ ค่ำ เดือนอ้าย ถึงวันแรม ๑ ค่ำ เดือนอ้าย พระอิศวรจะเสด็จลงมาเยี่ยมโลกมนุษย์เป็นเวลา ๑๐ วัน ในระหว่างนี้พราหมณ์ทมิฬซึ่งนับถือพระอิศวรเป็นเทพเจ้าสูงสุด ได้จัดให้มีการบูชาพระอิศวร เรียกว่า พิธีตรียัมปวาย และเมื่อพระอิศวรเสด็จกลับสู่สรวงสวรรค์แล้วก็ถึงช่วงเวลาที่พระนารายณ์เสด็จมาบนโลกมนุษย์ และจัดให้มีพิธีบูชาที่เรียกว่า พิธีตรีปวาย ด้วยเหตุนี้พระราชพิธีตรียัมปวายและตรีปวาย จึงจัดเป็นพิธีต่อเนื่องกัน ๒ พิธี รวมเรียกว่า พิธีตรียัมปวาย ตรีปวาย
พระยาอิศรพัลลภ (สนิท จารุจินดา)
พระยายืนชิงช้า พุทธศักราช ๒๔๗๐
สมัยกรุงศรีอยุธยา มีเรื่องราวปรากฏในกฎมณเฑียรบาล ในหนังสือกฎหมายตราสามดวง ซึ่งตราขึ้นในรัชสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ความว่า “เดือน ๑ ไล่เรือ เถลิงพิทธี ตรียำพวาย” นอกจากนี้ในหนังสือคำให้การชาวกรุงเก่า ปรากฏมีพิธีโล้ชิงช้าอยู่ด้วย ดังนี้ “เดือน ๓ พระราชพิธีขันด่อ (ต่อ) (น่าจะหมายถึงธานยะเฑาะห์ คือ พิธีเผาข้าวก็เป็นได้) แต่รายการพิธีที่กล่าวในหนังสือ เป็น “พระราชพิธีตรียำพวาย คือ ตั้งเสาสูง ๔๐ ศอก ๒ เสา กว้าง ๘ ศอก มีขื่อ เอาเชือกผูกแขวนแผ่นกระดาษแผ่นหนึ่งยาว ๔ ศอก กว้าง ๒ ศอก พราหมณ์ ๔ คน ขึ้นนั่งเหนือกระดานนี้โล้ชิงช้า ข้างหน้าชิงช้ามีเสาสูง ๔๐ ศอก ปักอีกเสาหนึ่ง เอาเงิน ๔๐ บาท ใส่ถุงห้อยไว้ที่เสานี้ให้พราหมณ์โล้ชิงช้าไปคาบเงินที่ห้อยไว้ ถ้าคาบได้ก็ได้เงินนั้น ถ้าและคาบมิได้ พราหมณ์ก็ต้องถูกฝังเอวเพียงบั้นเอว และไม้กระดานชิงช้านั้น เมื่อเสร็จจากการพิธีแล้ว เอาลงฝังไว้ในแผ่นดิน พระเจ้ากรุงศรีอยุธยาโปรดให้ (ออกญา) พลเทพเสนาบดี กรมนา ต่างพระองค์ แห่ไปยังที่พราหมณ์โหนชิงช้านั่งในมณฑป แต่เอาเท้าลงดินได้แต่ข้างเดียว ถ้าเมื่อยเผลอเอาเท้าลงดินทั้งสองข้างแล้วถูกปรับของที่ได้รับพระราชทาน คือ ส่วยและอากร ซึ่งมาแต่หัวเมืองต่างๆ ตลอดจนเครื่องราชบรรณาการที่เข้ามาในระหว่างพิธีนี้ ต้องตกเป็นของพราหมณ์ ทั้งสิ้น”
พระยายืนชิงช้า ขณะอยู่ภายในโรงชมรมพิธี
นั่งบนราวยกเท้าขวาพาดเข่าซ้าย เท้าซ้ายยันพื้น
การประกอบพระราชพิธีตรียัมปวาย ตรีปวายนั้น พราหมณ์จะกระทำต่อเนื่องกันไปทั้ง ๒ พิธี เริ่มต้นด้วยพิธีอัญเชิญเทพเจ้าเสด็จลงมาบนโลกมนุษย์ที่เรียกว่า พิธีเปิดประตูศิวาลัยไกรลาสจากนั้นพราหมณ์นาลิวันจะแสดงพิธีโล้ชิงช้าถวายแด่พระอิศวร โดยระหว่างนั้นจะมีการอ่านโศลกสรรเสริญ พร้อมทั้งมีการถวายข้าวตอกดอกไม้ผลไม้ต่างๆ การถวายข้าวตอกดอกไม้แต่เทพเจ้านี้สืบเนื่องมาจากคติความเชื่อที่ว่า พระราชพิธีตรียัมปวาย ตรีปวาย มีความเกี่ยวเนื่องกันกับพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ กล่าวคือ พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ เป็นพิธีที่กระทำกันในเดือน ๖ อันเป็นฤดูกาลเพาะปลูก พิธีนี้จึงจัดขึ้นเพื่อเป็นการสวดอ้อนวอนเทพเจ้า ขอให้การเพาะปลูกได้ผลดี ส่วนการพระราชพิธีตรียัมปวาย ตรีปวายนั้น จัดขึ้นในเดือนยี่ ซึ่งผ่านพ้นฤดูเก็บเกี่ยวมาแล้ว พิธีนี้จึงจัดขึ้นเพื่อแสดงความขอบคุณต่อเทพเจ้าที่บันดาลให้การเพาะปลูกได้ผลดี
การพระราชพิธีแห่พระนารายณ์นี้ เนื่องมาจากศาสนาพราหมณ์ถือว่า พระอิศวรเป็นเจ้าย่อมเสด็จลงมาเยี่ยมโลกปีละครั้ง เมื่อพระอิศวรเสด็จกลับแล้ว พระนารายณ์ก็เสด็จลงในวันแรม ๑ ค่ำ เดือนยี่ และเสด็จกลับในวันแรม ๕ ค่ำ เดือนเดียวกัน การพระราชพิธีตรีปวายนี้ทำกันอย่างเงียบๆ เนื่องจากพระนารายณ์ไม่โปรดการสมาคมที่เป็นการอึกทึกครึกโครม
ต่อมาทรงพระราชดำริเห็นว่า ข้าราชการผู้ใหญ่ที่ได้รับพระราชทานพานทอง เป็นผู้ที่ได้รับยศ ประโคมกลองชนะ มีแห่ ควรจะให้แห่ได้เต็มยศเสียคนละครั้ง จึงโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ข้าราชการที่ได้รับพระราชทานพานทองเปลี่ยนกันยืนชิงช้าปีละคน และเป็นธรรมเนียมอีกแบบหนึ่ง คือ พระยายืนชิงช้ารับราชการอยู่กรมใด ก็ทำธงเป็นรูปตราประจำตำแหน่งของกรมนั้น เย็บลงในผืนผ้าสตูแดงไปนำหน้ากระบวน ตัวพระยายืนชิงช้านุ่งผ้าแบบบ่าวขุนมีชายห้อยอยู่เบื้องหน้า นุ่งผ้าเยียรบับ สวมเสื้อเยียรบับ คาดเข็มขัด สวมเสื้อครุย สวมลอมพอก (เครื่องสวมศีรษะรูปยาวแหลมคล้ายชฎา) เกี้ยว ตามบรรดาศักดิ์
พิธีเริ่มขึ้นในเวลาเช้า ในวันขึ้น ๗ ค่ำ เดือนยี่ เวลาเช้า พราหมณ์นำกระดานชิงช้าซึ่งสมมุติว่าจะไปแขวนไว้มารับพระยายืนชิงช้า เมื่อพระยามาถึงโรงมานพหรือมาฬกแล้ว ก็นำกระดานกลับคืนสู่เทวสถาน แล้วปล่อยกระดานซึ่งแขวนไว้ที่เสาชิงช้า เสร็จแล้ว สมมุติว่าเอากระดานแผ่นที่เอาไปเก็บไว้ที่เทวสถานขึ้นแขวนแล้ว จึงได้รดน้ำสังข์จุณเจิม เสร็จแล้ว นำพระยาไปที่ชมรม โรงชมรมทำเป็นปะรำไว้ไผ่ คาดผ้าขาวเป็นเพดาน มีม่านสามด้าน กลางชมรมตั้งราวไม้ไผ่หุ้มผ้าขาว สำหรับนั่งราวหนึ่ง สำหรับพิงราวหนึ่ง นำพระยาเข้าไปนั่งที่ราว ยกเท้าขวาพาดเข่าซ้าย เท้าซ้ายยันพื้น มีพราหมณ์ยืนข้างขวา ๔ คน ข้างซ้ายเกณฑ์ทหารหลวงในกรมมหาดไทย ๒ คน
ในส่วนการประกอบพิธีโล้ชิงช้าซึ่งนับเป็นพิธีกรรมที่มีความสำคัญเป็นอย่างมากในพระราชพิธีตรียัมปวาย ตรีปวาย กล่าวกันว่าทำขึ้นเพื่อหยั่งความมั่นคงของโลก พราหมณ์ผู้ประกอบพิธีโล้ชิงช้าเรียกว่า นาลิวัน คำว่า นาลิวัน นี้เข้าใจว่าเป็นคำในภาษาทมิฬแปลว่า ชาย ๔ คน นาลิวันขึ้นโล้ชิงช้ากระดานละ ๔ คน ๓ กระดาน มีเสาไม้ไผ่หลายปลูกถุงเงินปักไว้ กระดานแรก ๓ ตำลึง กระดานที่สอง ๑๐ บาท กระดานที่สาม ๒ ตำลึง นาลิวันซึ่งโล้ชิงช้านั้น ขั้นแรกขึ้นไปนั่งต้องถวายบังคมก่อนและนั่งโล้ไปจนชิงช้าโยนสุดแรงที่สุดจึงลุกขึ้นยืน คนหน้าคอยคาบเงินที่ผูกไว้ปลายไม้ คนหลังคอยแก้ท้ายให้ตรงเสาเงิน ครั้นโล้ชิงช้าเสร็จสามกระดานแล้ว ตั้งกระบวนแห่กลับ เมื่อมาถึงท้ายพระที่นั่งพุทไธสวรรย์ พระยาลงจากเสลี่ยงเดินมาจนถึงหน้าพระที่นั่ง ที่ปูเสื่ออ่อนไว้ แล้วถวายบังคม พระราชทานผลกัลปพฤกษ์ ๒๐๐ ผล ถวายบังคมอีกครั้ง แล้วเดินไปจนสุดท้ายพระที่นั่ง ขึ้นเสลี่ยงกลับชมรม วันขึ้น ๘ ค่ำ เป็นวันเว้น วันขึ้น ๙ ค่ำ เวลาเย็น ตั้งกระบวนแห่ไปพักที่โรงชมรมที่หนึ่งข้างตะวันออกเหมือนวันขึ้น ๗ ค่ำ แต่ไม่ต้องพักโรงมานพ และไม่ต้องมีกระดานมารับ ด้วยแขวนอยู่เสร็จแล้ว นาลิวันโล้ชิงช้า ๓ กระดาน เงินที่ผูกปลายไม้ก็เท่ากันกับวันแรก เมื่อโล้ชิงช้าแล้ว นาลิวันทั้ง ๑๒ คนยกขันสาครมีน้ำเต็มในขันมาตั้งหน้าชมรม รำเสนง สาดน้ำกันครบสามเสนง แล้วพระยาย้ายไปนั่งชมรมที่ ๒ ที่ ๓ นาลิวันก็ยกขันตามไปรำเสนงที่หน้าชมรม สาดน้ำแห่งละสามเสนงเป็นเสร็จการแห่กลับ
นาลิวัน (ผู้ทำหน้าที่โล้ชิงช้า) กระดานละ ๔ คน ๓ กระดาน
ผู้ที่ขึ้นไปโล้ชิงช้านี้ เรียกว่า
นาลิวัน หมายถึง พญานาค
และผู้แสดงก็สวมหัวนาคด้วย (ลูกศรชี้)
เสาชิงช้าทั้งคู่ หมายถึงขุนเขาทั้ง ๒ ฝั่งของมหาสมุทร และขันสาคร หมายถึง มหาสาครอันกว้างใหญ่ ซึ่งพญานาคพากันเล่นน้ำ รำเสนงราดน้ำกันในตอนท้าย ผู้ที่ขึ้นไปโล้ชิงช้านี้ เรียกว่า นาลิวัน หมายถึง พญานาค และผู้แสดงก็สวมหัวนาคด้วย (ไม่ใช่พราหมณ์ขึ้นไปโล้) มีความหมายเป็นการแสดงให้รู้ตำนาน และอีกนัยหนึ่งมีความหมายเป็นกุศโลบายทางการเมืองว่า แผ่นดินที่ได้กระทำพิธีแล้วนั้น จะมีความเจริญรุ่งเรืองแข็งแรง มีความสามัคคี ไม่มีวันจะแตกสลาย
อนึ่ง การโล้ชิงช้านั้น สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงสันนิษฐานว่า เข้าใจว่าเป็นการแก้บน เช่นเดียวกับพวกทมิฬแทงลิ้นแทงแก้ม คือ เจ็บไข้บนบวงไว้แต่เมื่อใด ถึงพิธีตรียัมปวาย เวลาที่พระเป็นเจ้าเสด็จเยี่ยมโลกก็ไปโล้ชิงช้าแก้บนหน้าพระที่นั่ง
พระราชพิธียืนชิงช้านี้ มายกเลิกเมื่อพุทธศักราช ๒๔๗๗ และพระยายืนชิงช้าคนสุดท้าย คือ พระยาชลมารควิจารณ์ (ม.ล.พงศ์ สนิธวงศ์) ถึงแม้การพระราชพิธีตรียัมปวาย ตรีปวาย จะเลิกไปแล้ว แต่พราหมณ์ก็ยังทำพิธีกรรมอยู่เป็นการภายใน ณ เทวสถานโบสถ์พราหมณ์ ตามลำดับขั้นตอนและในวันสุดท้ายของพระราชพิธีตรียัมปวาย ตรีปวาย พราหมณ์จะจัดให้มีการสมโภชเทวรูปของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ที่โปรดเกล้าฯ ให้อัญเชิญมาร่วมประกอบพิธีภายในเทวสถานโบสถ์พราหมณ์ด้วย หลังจากนั้นจะมีการประกอบพิธีโกนจุกให้แก่เด็กทั่วๆ ไป เป็นอันเสร็จพิธีบทความ :
พระราชพิธีตรียัมปวาย – ตรีปวาย (พิธีโล้ชิงช้า) โดย ประพิศ พงศ์มาศ นักโบราณคดีเชี่ยวชาญ สำนักโบราณคดี กรมศิลปากร. (
ตีพิมพ์ในนิตยสารศิลปากร)
จากข้อมูลวิกิพีเดีย พิธีนี้ถือเป็นพิธีขึ้นปีใหม่ของพราหมณ์ สื่อถึงการรับเสด็จพระอิศวรที่จะเสด็จมาเยี่ยมโลกมนุษย์ เป็นเวลา ๑๐ วัน พราหมณ์จะประชุมที่เทวสถานพระอิศวร แล้วผูกพรตชำระกายสระเกล้าเตรียมรับเสด็จพระอิศวร
มีตำนานหนึ่งว่า เมื่อพระพรหมสร้างโลกแล้ว จึงเชิญให้พระอิศวรทดสอบความแข็งแรงของโลก พระอิศวรใช้วิธีการให้พญานาคขึงตนระหว่างต้นพุทราที่แม่น้ำ ขณะที่พระอิศวรทรงยืนขาเดียวในลักษณะไขว่ห้าง เมื่อพญานาคไกวตัว เท้าพระอิศวรไม่ตกลงแสดงว่าโลกที่ทรงสร้างนั้นมั่นคงแข็งแรง
การทดสอบดังกล่าวเป็นคติสอนเรื่องการไม่ประมาท
ส่วนในคัมภีร์เฉลิมไตรภพเล่าถึงพระอุมาเทวีทรงมีความปริวิตกว่าโลกจะถึงกาลวิบัติ จึงทรงพนันกับพระอิศวร ให้ทดสอบว่าโลกยังมั่นคงแข็งแรง พิธีโล้ชิงช้าจึงเปรียบเสาชิงช้าเป็นต้นพุทรา ช่วงระหว่างเสาคือแม่น้ำ นาลีวันผู้โล้ชิงช้าคือพญานาค โดยมีพระยายืนชิงช้านั่งไขว่ห้างอยู่บนไม้เบญจมาศ
สุจิตต์ วงษ์เทศ เขียนถึงประเพณีการโล้ชิงช้าไว้ในคอลัมน์สยามประเทศไทย หนังสือพิมพ์มติชนรายวัน ฉบับวันที่ ๗ กันยายน ๒๕๕๐ อ้างถึงงานวิจัยของอาจารย์ศิริพจน์ เหล่ามานะเจริญ ภาควิชาประวัติศาสตร์ศิลปะ คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร เรื่อง "โล้ชิงช้า ประเพณีประดิษฐ์ใหม่ของพราหมณ์สยาม" ว่า ประเพณีของพราหมณ์ในอินเดียไม่มีพิธีโล้ชิงช้า มีแต่เพียงการเชิญมหาเทพทรงหงส์ลงพระอู่ หรือเปลจำลองขนาดเล็ก แล้วสวดหรือเห่กล่อม เรียกกล่อมหงส์หรือช้าหงส์ ภายในเทวสถานหรือในโบสถ์พราหมณ์เท่านั้น
การโล้ชิงช้าในพิธีพราหมณ์ เกิดขึ้นหลังจากการแพร่ขยายของศาสนาพราหมณ์เข้ามาสู่ที่ราบลุ่มน้ำเจ้าพระยา บริเวณจุดศูนย์กลางของผืนแผ่นดินอุษาคเนย์ โดยดัดแปลงนำพิธีการโล้ชิงช้า ซึ่งเป็นพิธีกรรมดั้งเดิมของชนเผ่าที่อาศัยอยู่บริเวณแผ่นดินสุวรรณภูมิ (กินพื้นที่ตลอดสองฝั่งโขง ถึงเจ้าพระยา และสาละวิน อาจกว้างขวางถึงลุ่มน้ำพรหมบุตรในอินเดียและลุ่มน้ำแยงซีเกียงในจีน) รวมเข้ากับพิธีตรียัมปวายของพราหมณ์ จัดพิธีดังกล่าวในต้นเดือนแรกของฤดูกาลใหม่ หรือเทศกาลปีใหม่ ตรงกับเดือนอ้าย หรือเดือนที่ ๑ ของปีปฏิทิน ซึ่งคำนวณตามหลักจันทรคติ ปฏิทินปัจจุบันตรงกับช่วงปลายเดือนพฤศจิกายน ถึงต้นเดือนธันวาคม จะจัดพิธีตรียัมปวายในวันใหม่หลังเทศกาลลอยกระทง
คำว่า ชิงช้า เป็นคำร่วมของชาติพันธุ์สุวรรณภูมิ มีเค้าภาษาเดิมอยู่ในภาษากะเหรี่ยง ชนชาติที่อาศัยอยู่ฝั่งตะวันตกของลุ่มน้ำเจ้าพระยา ใช้ประกอบกับคำว่า ลา ซึ่งแปลว่า เดือน เรียกรวมกันว่า ลาชิงช้า แปลว่าเดือนอ้าย
ลัทธิพราหมณ์ที่เข้ามาในสุวรรณภูมิสมัยแรก จัดพิธีตรียัมปวายตรงกับเดือนอ้าย สืบเรื่อยมาจนถึงยุคสมัยกรุงศรีอยุธยา
โดยในกฎมณเฑียรบาลและโคลงทวาทศมาสระบุว่า พราหมณ์อยุธยามีการแขวนขดาน เพื่อโล้ชิงช้าในเดือนอ้ายของทุกปี
ต่อมาสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ ฝ่ายพราหมณ์และราชสำนักให้เปลี่ยนเป็นโล้ชิงช้าที่เสาชิงช้าหน้าโบสถ์พราหมณ์ วัดสุทัศน์ ในเดือนยี่ หรือประมาณเดือนธันวาคม-เดือนมกราคม
ในพิธีดังกล่าวมีการทำพิธีกล่อมหงส์ด้วยทำนองช้าหงส์ ตามประเพณีดั้งเดิมจากอินเดีย แต่นำเอาทำนองเห่กล่อมของพื้นเมืองตระกูลไทย-ลาว เข้าไปด้วยแล้ว โดยเห่กล่อมพื้นเมืองมีรากเหง้าดั้งเดิมอยู่ในเพลงดนตรีประเภทขับไม้และบรรเลงพิณ
ต่อมาใช้ในพิธีดุษฎีสังเวยกล่อมช้าง และเห่กล่อมพระบรรทม ซึ่งกรมศิลปากรยังสืบทอดประเพณีนี้ไว้ไม่ให้สูญหายไป...
นสพ.ข่าวสด
![[ สุขใจ ดอท คอม บ้านหลังเล็กอันแสนอบอุ่น ] ธรรมะ พุทธประวัติ ฟังธรรม ดูหนัง ฟังเพลง เกมส์ เบาสมอง ดูดวง สุขภาพ สารพันความรู้](http://www.sookjai.com/external/Black-Ribbon.png)
