ประเพณีงานศพ


รูปแบบการจัดการงานศพ ไหล่หิน

...........................พิธีกรรมทำศพ..................................

พิธีศพของคนพื้นเมืองชาวสุวรรณภูมิในอุษาคเนย์ยาวนานที่สุดในโลก เพราะเมื่อเทียบเคียงกับกลุ่มชนอื่น ๆ เช่น ฝรั่ง จีน แขก ฯลฯ ยังไม่มีพิธีกรรมทำศพกลุ่มไหนยาวนานนับเดือนเหมือนชาวสุวรรณภูมิ
พิธีกรรมยาวนานอย่างนี้มีมานานมากไม่น้อยกว่า 3,000 ปีมาแล้ว พบพยานหลักฐานทั่วไปทั้งในประเทศไทยและเพื่อนบ้าน แล้วยังมีสืบเนื่องมาถึงทุกวันนี้ ดังเห็นได้จากประเพณีของชาติพันธุ์ต่าง ๆ เช่น กำมุ (ขมุ) ลาว เขมร มอญ และไทย

.........................ชาวสุวรรณภูมิแยกพิธีศพเป็น 2 ส่วน คือ ส่วนครอบครัวกับส่วนสาธารณะ.............................

ในส่วนครอบครัวทุกข์โศก แต่ส่วนสาธารณะสนุกสนาน ดังมีพยานในวรรณคดีเรื่องต่าง ๆ เช่น บทละครเรื่องอิเหนา ตอนมหรสพงานศพในกรุงหมันหยา ดังนี้...............................................

บัดนั้น ฝูงประชามาสิ้นทุกถิ่นฐาน

พวกผู้หญิงสาวสาวชาวร้าน เดินเที่ยวดูงานพล่านไป

นักเลงเหล่าเจ้าชู้ฉุยฉาย นุ่งลายฉีกผ้าดัดตัดผมใหม่

ดัดจริตปิดขมับทาไพล ห่มแพรหนังไก่สองเพลาะ

เห็นสาวสาวเหล่าข้าหลวงเรือนนอก สะกิดบอกเพื่อนกันคนนั้นเหมาะ

บ้างเดินเวียนแวดชายร่ายเราะ พูดปะเหลาะลดเลี้ยวเกี้ยวพาน

พวกดูโขนโคลนตมก็ไม่ว่า สู้ทนฝนฟ้าไม่ไปบ้าน

บ้างยืนนั่งตั้งใจจะดูงาน สับสนอลหม่านเล้าลุม

พวกผู้ชายรายยืนอยู่สองข้าง แหวกทางให้ผู้หญิงถลำหลุม

ที่ลื่นล้มกลาง ถนนคนชุม หนุ่มหนุ่มสรวลเสเฮฮา ฯ
พิธีกรรมทำศพในพื้นที่สาธารณะไม่แต่งชุดดำ ไม่มีไว้ทุกข์ เพราะไม่ทุกข์ไม่โศก จึงแต่งชุดสวยสดฉูดฉาดเหมือนไปงานมหรสพทั่วไป ยิ่งมีเครื่องประดับใหม่ ๆ ก็ยิ่งเอาออกมาใส่อวดกัน มีผ้าผืนใหม่ก็ต้องรีบแต่งมาอวด ดังกลอนบทละคร อิเหนาระบุว่า นุ่งลายฉีกผ้าดัดตัดผมใหม่
ประเพณีไว้ทุกข์ด้วยการแต่งชุดดำ ได้จากฝรั่งยุโรป และเพิ่งเริ่มแต่งดำไปงานศพในแผ่นดินพระพุทธเจ้าหลวงรัชกาลที่ 5
กว่าจะแพร่หลายออกไปถึงชนบทต่างจังหวัดทั่วประเทศต้องใช้เวลานานมากราว 100 ปี เมื่อหลัง พ.ศ.2500 นี่เอง
ราว 30 ปี มานี้ พิธีกรรมทำศพยังแยกพฤติกรรมเป็นอย่างน้อย 2 พวก คือ พวกในเมืองแต่งชุดดำ แต่พวกนอกเมืองหรือบ้านนอกแต่งสีสันตามสบาย
ไม่มีชุดดำเลย นานเข้าแบบแผนของสังคมเมืองโดยระบบราชการก็ควบคุมบังคับให้ชาวบ้านทั่วไป
แต่งชุดดำไปงานศพ แล้วยกเลิกประเพณีสีสันครั้งดึกดำบรรพ์ไปโดยปริยาย....................................

Credit มติชนรายวัน วันที่ 13 พฤศจิกายน พ.ศ. 2551

คอลัมน์ สยามประเทศไทย

โดย สุจิตต์ วงษ์เทศ