พระล้อม : พระพุทธรูปแวดล้อมด้วยพระสาวกเรียงบนฐานซ้อนเป็นชั้น

พระล้อม สมบัติของวัดบางช้างใต้
ตำบลบางช้าง อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม

พระล้อม
Phra Lom

พระปฏิมาที่เรียกกันโดยสามัญว่า “พระล้อม” คือพระพุทธรูปแวดล้อมด้วยพระสาวกเรียงบนฐานซ้อนเป็นชั้น องค์พระปฏิมาลอยองค์มีขนาดใหญ่ เป็นประธานท่ามกลางพระสาวก ซึ่งทำเป็นภาพนูนต่ำ อยู่ในลักษณะสมาธิ หรือถวายอัญชลีต่อพระพุทธองค์ มีขนาดเล็กจิ๋ว เรียงเป็นแถวตามแนวชั้นฐาน ส่วนฐานมักทำเป็นรูปสามเหลี่ยมหลังมนซ้อนลดหลั่นกันหลายชั้น เรียวสอบขึ้นด้านบน ตอนบนสุดของฐานเป็นฐานรองรับพระพุทธรูป มักทำเป็นฐานสิงห์ ประกอบด้วยกลีบบัวหงายและขาสิงห์ หรือทำเฉพาะฐานบัวหงาย หรือทำฐานบัวประกอบด้วยกลีบบัวคว่ำบัวหงาย หรือทำเพียงฐานหน้ากระดานชั้นเกสรบัวก็มี ภายในกลีบบัวฐานพระพุทธรูปประดับลวดลายเล็กละเอียด ตอนล่างสุดของฐานรองรับด้วยลวดบัวเกลี้ยงไม่มีการตกแต่ง หรือทำเป็นฐานหน้ากระดานตกแต่งเป็นลายพันธุ์พฤกษา ลายรูปสัตว์ หรือลายประดิษฐ์ต่างๆ รองรับด้วยลวดบัวเกลี้ยงๆ อาจมีขาโต๊ะ ๓ ขา รองรับฐานหน้ากระดานลวดบัวอีกชั้นหนึ่ง จัดอยู่ในสมัยและศิลปะแบบรัตนโกสินทร์

ลักษณะพระปฏิมา โดยมากทำเป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย ประทับขัดสมาธิเพชร (นั่งไขว้พระบาทแลเห็นฝ่าพระบาททั้งสองข้าง) และขัดสมาธิราบ (นั่งพระชงฆ์ขวาทับเหนือพระชงฆ์ซ้าย แลเห็นฝ่าพระบาทข้างเดียว) บางครั้งทำพระพุทธรูปยืนบนฐานมีพระสาวกล้อมเป็นชั้นเป็นบริวารก็มี การครองผ้ามีทั้งครองจีวรเรียบ จีวรลายดอก และประดับเครื่องอาภรณ์แบบพระพุทธรูปทรงเครื่องใหญ่ อันเป็นแบบแผนความนิยมของพระพุทธรูปที่สร้างขึ้นตั้งแต่รัชกาลที่ ๓ เป็นต้นมา

พระสาวกที่ฐานพระพุทธรูป นั่งสับหว่างกันในแต่ละชั้นฐาน เป็นการสร้างจังหวะให้เกิดความงาม มีจำนวนรูปไม่แน่นอน ขึ้นกับขนาดความกว้างและความสูงของฐาน รวมถึงระยะห่างภายในแถว และระยะของการซ้อนฐานเป็นประมาณ การซ้อนแถวพระสาวกมีหลายชั้น ตั้งแต่ประมาณ ๕-๑๑ ชั้น รวมจำนวนพระสาวกราวหนึ่งร้อยองค์ถึงหลายร้อยองค์ แตกต่างกันไปในแต่ละรูป ซึ่งไม่ต้องตรงกับจำนวนพระมหาสาวกองค์สำคัญที่นิยมสร้างเป็นชุด ได้แก่ พระอรหันต์ ๘ องค์ พระอรหันต์ ๑๘ องค์ หรือพระอสีติมหาสาวก ๘๐ องค์

พระล้อม พระพุทธรูปปางมารวิชัย ประทับขัดสมาธิเพชร ครองจีวรห่มเฉียง
สังฆาฏิเป็นแถบกว้างซ้อน ๒ ชั้น ประทับบนฐานสิงห์ เหนือฐานประดับรูปพระสาวกถวายอัญชลีซ้อนกัน ๖ ชั้น
ด้านหน้าประกอบด้วยแถวปัญจวัคคีย์ ๕ รูป เลขทะเบียน ๙๙/๗/๒๕๕๖ หล่อด้วยโลหะผสม
ลงรักปิดทองล่องชาด ขนาดสูงรวมฐาน ๑๙ เซนติเมตร ปัจจุบันเก็บรักษาที่คลังกลาง
พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ตำบลคลองห้า อำเภอคลองหลวง จังหวัดปทุมธานี
ภาพจากกลุ่มทะเบียนและคลังพิพิธภัณฑ์และสารสนเทศ

คติการสร้างพระล้อม จึงมิได้เน้นที่การแสดงรูปพระมหาสาวก แต่เป็นการแสดงรูปพระสงฆ์สาวกจำนวนมากที่สุดเท่าที่พื้นที่จะอำนวยให้ได้ พระปฏิมาซึ่งแวดล้อมด้วยพระสาวกจำนวนมากดังนี้ คงหมายถึงพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงแสดงธรรมโปรดพระภิกษุสงฆ์ อันเป็นพุทธกิจที่ทรงบำเพ็ญอย่างสม่ำเสมอตลอดพระชนมายุ นับตั้งแต่ตรัสรู้ตราบจนกระทั่งถึงปรินิพพาน เป็นเวลากว่า ๔๕ พรรษา การแสดงธรรมของพระองค์มุ่งให้สอดคล้องกับภาวะจิตของพระภิกษุแต่ละรูป แต่ละกลุ่มและหมู่เหล่า ยังผลให้พระภิกษุสาวกมีดวงตาเห็นธรรม ได้บรรลุความเป็นอริยะสงฆ์ในระดับต่างๆ กัน (๔ ลำดับ คือ พระโสดาบัน พระสกทาคามี พระอนาคามี และพระอรหันต์) เป็นจำนวนนับประมาณมิได้

หลักฐานสนับสนุนแนวคิดดังกล่าวปรากฏในจารึกฐานพระพุทธรูปพระล้อม วัดบางช้างใต้ ตำบลบางช้าง อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม ซึ่งเรียกนามพระพุทธรูปลักษณะนี้ว่า “พระ ๕๐๐” หมายความว่ามีพระจำนวนมาก มิใช่จำนวนถ้วน ๕๐๐ รูปตามที่ปรากฏในจารึก

พระล้อม พระพุทธรูปปางมารวิชัย ประทับบนฐานสิงห์
เหนือฐานประดับรูปพระสาวกถวายอัญชลีซ้อนกัน ๖ ชั้น ด้านหน้าประกอบด้วย
แถวปัญจวัคคีย์ ๕ รูป ขนาดหน้าตัก ๕ เซนติเมตร...(สมบัติของเอกชน)

พระล้อม พระพุทธรูปปางมารวิชัย ประทับบนฐานสิงห์
เหนือฐานประดับรูปพระสาวกถวายอัญชลีซ้อนกัน ๖ ชั้น
ด้านหน้าประกอบด้วยแถวปัญจวัคคีย์ ๕ รูป
ภาพจากหนังสือพระพุทธรูปศิลปะสมัยอยุธยาฯ

พระล้อม พระพุทธรูปปางมารวิชัยทรงเครื่อง ประทับบนฐานหน้ากระดาน
เหนือฐานประดับรูปพระสาวกถวายอัญชลีซ้อนกัน ๘ ชั้น ด้านหน้าประกอบด้วย
แถวพระมหาสาวก ๕ รูป ขนาดหน้าตัก ๑๔.๓ เซนติเมตร...(สมบัติของเอกชน)

ในบรรดาพระสงฆ์สาวกผู้บรรลุธรรมจำนวนนับประมาณไม่ได้นี้ มีพระอรหันต์ขีณาสพผู้ทรงคุณธรรมสูงกว่าพระสาวกองค์อื่นๆ ซึ่งพระพุทธองค์ทรงแต่งตั้งไว้ในฐานะสำคัญ เป็นพระมหาสาวกหรือพระเถระผู้ใหญ่ชั้นหัวหน้า เรียกว่า พระอนุพุทธ จำนวน ๘๐ รูป คือ มหาสาวก ๗๘ รูป รวมกับพระอัครสาวก ๒ รูป เป็นพระอสีติมหาสาวก ๘๐ รูป ส่วนพระสาวกนอกเหนือจากนั้น เรียกว่า ปกติสาวก ซึ่งบางครั้งในการสร้างพระล้อม ก็ได้แสดงออกถึงฐานะความสำคัญของพระมหาสาวกบางพระองค์ ด้วยการทำรูปลอยตัวขนาดเล็กกว่าพระพุทธรูปประธาน แต่มีขนาดใหญ่กว่ารูปพระสาวกอื่นๆ แสดงปางมารวิชัย หรือปางสมาธิ หรือพนมมือถวายอัญชลีต่อพระศาสดา นั่งเรียงเป็นแถวประกอบอยู่ทางด้านหน้าของพระพุทธรูปด้วย

โดยทั่วไปสร้างเป็นพระมหาสาวก ๕ องค์ นั่งหันหน้าออกด้านนอก สันนิษฐานว่าได้แก่ปัญจวัคคีย์ทั้ง ๕ คือ พระอัญญาโกณฑัญญ พระวัปป พระภัททิย พระมหานาม และพระอัสสชิ ซึ่งได้ฟังอนันตลักขณสูตร และสำเร็จเป็นพระอรหันต์พร้อมกันก่อนพระสาวกทั้งปวง เหตุนั้นรูปพระสาวกที่ประดับอยู่ที่ชั้นฐานต่อลงมาเบื้องล่าง ก็น่าจะได้แก่พระสงฆ์สาวกซึ่งได้บรรลุธรรมตามลำดับต่อมาในภายหลัง

ฐานพระล้อมบางองค์ ทำรูปพระสังกัจจายน์ อยู่กึ่งกลางแถวพระมหาสาวกแทนที่ปัญจวัคคีย์ แสดงถึงความนับถือพระสังกัจจายน์ในนามพระมหากัจจายนะเป็นอย่างมากในระยะเวลาที่สร้างพระพุทธรูปนั้น ทั้งนี้เพราะพระมหากัจจายนะผู้มีกายอ้วนใหญ่ ได้รับความนับถือเป็นเครื่องหมายแห่งความอุดมสมบูรณ์ เชื่อว่าอำนวยโภคทรัพย์ให้แก่ผู้สักการบูชา จึงเป็นที่นิยมนับถือมาก

นอกจากนี้การสร้างพระล้อมบางองค์ยังทำลักษณะพิเศษ คือพระประธานทำเป็นรูปพระศรีอาริยเมตไตรย หรือพระอนาคตพุทธเจ้า แทนรูปปฏิมาพระศากยมุนี แสดงด้วยรูปพระภิกษุ (ไม่มีพระรัศมีและพระเกตุมาลา) มือขวาวางคว่ำบนพระชงฆ์แบบปางมารวิชัย มือซ้ายถือตาลปัตรแสดงธรรม หมายถึงพระอชิตภิกษุ ซึ่งในภายภาคหน้าจะได้ตรัสรู้เป็นพระอนาคตพุทธเจ้าต่อจากพุทธกาลของพระศากยพุทธเจ้า ทั้งนี้ คติการสร้างคงมีความหมายเป็นอย่างเดียวกัน โดยที่พระพุทธเจ้าทั้งหลายทรงมีวัตรปฏิบัติประการเดียวกันทั้งสิ้น ในวาระที่พระศรีอาริยเมตไตรยตรัสรู้เป็นสัมมาสัมพุทธเจ้า จึงทรงแสดงธรรมนำเหล่าสัตว์ข้ามพ้นวัฏสงสารเป็นจำนวนมาก บรรดารูปพระสาวกประดับแวดล้อมฐานพระศรีอาริยเมตไตรย จึงหมายถึงบรรดาพระอริยสาวกซึ่งจะบรรลุธรรมเมื่อได้พบกับศาสนาของพระศรีอาริยเมตไตรยในอนาคตกาลนั่นเอง

ฐานพระล้อม ประกอบด้วยแถวพระสาวกนั่งสมาธิ ๗ ชั้น จำนวนพระสาวก ๕๓๖ รูป
ถัดลงไปเป็นฐานบุคคลแบก ๑ ชั้น และฐานหน้ากระดาน หล่อด้วยโลหะผสมลงรักปิดทอง
ขนาดสูง ๒๙.๒ เซนติเมตร กว้าง ๘๒.๒ เซนติเมตร ฐานหน้ากระดานมีจารึก ๒ บรรทัด
ความว่า “พระ ๕๐๐ ของจีนปาน, แม่น้อย, จีนอยู่ ทร่างให้เขียมบุตร พุทศักราชลวง ๒๔๓๙ พรรษาปีวอก”
(สมบัติของวัดบางช้างใต้ ตำบลบางช้าง อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม เลขทะเบียน ๑๙/๒๕๕๑
ปัจจุบันเก็บรักษาที่พิพิธภัณฑ์วัดบางช้างใต้)

พระล้อม ลักษณะเป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย ทรงเครื่องใหญ่ ห่มจีวรลายดอก
ฐานประดับรูปพระสาวกนั่งสมาธิซ้อนกัน ๕ ชั้น ด้านหน้ามีพระมหาสาวกประกอบ ๕ องค์
กึ่งกลางเป็นรูปพระมหากัจจายนะ หล่อด้วยโลหะผสมลงรักปิดทอง ขนาด ตักกว้าง ๑๑ เซนติเมตร
องค์พระสูง ๒๒.๒ เซนติเมตร พระสาวก ๕ องค์ สูง ๕.๕ เซนติเมตร สูงรวมฐาน ๓๗.๕ เซนติเมตร
ฐานกว้าง ๓๑.๕ เซนติเมตร สมบัติของวัดบางช้างใต้ ตำบลบางช้าง อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม
เลขทะเบียน ๔๔/๒๕๕๒ ปัจจุบันเก็บรักษาที่พิพิธภัณฑ์วัดบางช้างใต้
ภาพจากพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระปฐมเจดีย์ จังหวัดนครปฐม

พระศรีอาริยเมตไตรย ฐานพระสาวกล้อม ๖ ชั้น หล่อด้วยโลหะผสมลงรักปิดทอง
ขนาด ตักกว้าง ๔๘ เซนติเมตร ฐานสูง ๒๕ เซนติเมตร สูงรวมฐาน ๖๑ เซนติเมตร
ฐานกว้าง ๖๕ เซนติเมตร ฐานหน้ากระดานมีจารึก ๑ บรรทัด ความว่า "พระองค์นี้แม่ทองสร้าง
เมื่อปี พ.ศ.๒๔๖๒" สมบัติของวัดช้างใต้ ตำบลบางช้าง อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม
ปัจจุบันเก็บรักษาที่พิพิธภัณฑ์วัดบางช้างใต้ เลขทะเบียน ๒๗/๒๕๕๒
ภาพจากพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระปฐมเจดีย์ จังหวัดนครปฐม

พระศรีอาริยเมตไตรย ฐานพระสาวกล้อม ๗ ชั้น หล่อด้วยโลหะผสมลงรักปิดทองทาชาด
ขนาด ตักกว้าง ๔๘ เซนติเมตร ฐานสูง ๒๔ เซนติเมตร สูงรวมฐาน ๘๙ เซนติเมตร
ฐานกว้าง ๘๐ เซนติเมตร สมบัติของวัดช้างใต้ ตำบลบางช้าง อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม
เลขทะเบียน ๒๓/๒๕๕๒ ปัจจุบันเก็บรักษาที่พิพิธภัณฑ์วัดบางช้างใต้
ภาพจากพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระปฐมเจดีย์ จังหวัดนครปฐม

ลักษณะการสร้างพระปฏิมาพระล้อม เชื่อว่าพัฒนามาจากแนวคิดในการสร้างพระพุทธรูปประธานแวดล้อมด้วยพระมหาสาวกสำคัญ เช่น พระปัญจวัคคีย์ พระอรหันต์ ๘ พระอสีติสาวก ๘๐ รูป แสดงการประทานพระโอวาทเทศนาธรรมแก่พระสาวก หรือแสดงถึงพระมหาสาวกผู้เป็นกำลังสำคัญในการเผยแผ่พระพุทธศาสนา ที่ปรากฏความนิยมอยู่ในสช่วงต้นกรุงรัตนโกสินทร์ ดังปรากฏสร้างในพระอารามหลวงสำคัญหลายแห่ง คือ

พระโปรดปัญจวัคคีย์ พระประธานประจำพระวิหารทิศใต้ วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม กรุงเทพฯ เดิมพระประธานเป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัยสมัยสุโขทัย พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชโปรดเกล้าฯ ให้อัญเชิญมาจากเมืองสุโขทัย แล้วโปรดเกล้าฯ ให้หล่อรูปปัญจวัคคีย์นั่งสดับพระธรรมเทศนา ประดิษฐานไว้ทางด้านหน้า พระนามว่า พระพุทธชินราชวโรวาทธรรมจักร อันหมายถึงปางประธานปฐมเทศนา

พระประธานพระอุโบสถวัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ ซึ่งสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาทโปรดให้สร้างขึ้นในรัชกาลที่ ๑ เป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัยปูนปั้น แวดล้อมด้วยพระอรหันตสาวก ๘ องค์ ประดิษฐานบนฐานชุกชี ประจำทั้ง ๘ ทิศ คือ พระอัญญาโกณฑัญญะ ปฐมสาวกผู้ได้รับยกย่องว่าเป็นเลิศทางรัตตัญญู แปลว่าผู้รู้ราตรีนาน ประจำทิศตะวันออก พระมหากัสสป ผู้ได้รับยกย่องว่าเป็นเลิศทางธุดงค์ ประจำทิศตะวันออกเฉียงใต้ พระสารีบุตร อัครสาวกเบื้องขวา ผู้ได้รับยกย่องว่าเป็นเลิศทางทรงปัญญา ประจำทิศใต้ พระอุบาลี ผู้ได้รับยกย่องว่าเป็นเลิศทางผู้ทรงวินัย ประจำทิศตะวันตกเฉียงใต้ พระอานนท์ผู้ได้รับยกย่องว่าเป็นเลิศถึง ๕ สถาน คือ มีสติรอบคอบ มีคติ คือ ความทรงจำแม่นยำ มีความเพียรดี เป็นพหูสูต และเป็นยอดของภิกษุผู้อุปัฏฐากพระพุทธเจ้าประจำทิศตะวันตก พระควัมปติประจำทิศตะวันตกเฉียงเหนือ พระโมคคัลลานะ พระอัครสาวกเบื้องซ้ายประจำทิศเหนือ และพระราหุล สามเณรองค์แรก ผู้ได้รับยกย่องว่าเป็นเลิศทางผู้ใคร่ต่อการศึกษา ประจำทิศตะวันออกเฉียงเหนือ

พระพุทธชินราชวโรวาทะรรมจักร พร้อมพระปัญจวัคคีย์ทั้งห้า
พระพุทธรูปประจำพระวิหารทิศใต้ วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม กรุงเทพฯ

พระพุทธตรีโลกเชษฐุ์ พร้อมพระอสีติมหาสาวก ๘๐ องค์
พระประธานพระอุโบสถ วัดสุทัศเทพวราราม กรุงเทพฯ

พระพุทธตรีโลกเชษฐ์ ปางมารวิชัย พระประธานพระอุโบสถวัดสุทัศนเทพวราราม หล่อขึ้นในสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๓ ต่อมาเมื่อพุทธศักราช ๒๔๐๗ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๔ โปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระอสีติมหาสาวก ๘๐ องค์ ด้วยปูนปั้นเขียนสี ประดิษฐานเบื้องหน้าพระประธาน นั่งพนมมือกระทำอัญชลีเสมือนฟังพระบรมโอวาทจากพระพุทธองค์

พระประธานพระวิหารวัดเขมาภิรตาราม จังหวัดนนทบุรี สมเด็จพระศรีสุริเยนทรามาตย์ บรมราชินี โปรดให้สร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๓ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงปฏิสังขรณ์ และโปรดเกล้าฯ ให้สร้างรูปพระอสีติสาวกล้อมพระประธานเพิ่มเติมขึ้น

พระพุทธนฤมลธรรโมภาส พระประธานพระอุโบสถวัดนิเวศธรรมประวัติ ตำบลบางเลน อำเภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ โปรดเกล้าฯ ให้หล่อขึ้นเมื่อพุทธศักราช ๒๔๒๐ แล้วโปรดเกล้าฯ ให้หล่อรูปพระอรหันต์มหาสาวกประจำทั้งแปดทิศ มีจารึกแสดงคุณพระมหาสาวกและพระอัครสาวก และคำบูชาไว้ทุกองค์ คือ พระสารีบุตรทิศใต้ พระมหาโมคคัลลานะทิศเหนือ (กาไหล่ทอง ประดิษฐานไว้ในเบื้องขวาและเบื้องซ้ายแห่งพระประธาน) พระอัญญาโกณฑัญญะทิศตะวันออก พระมหากัสสปทิศตะวันออกเฉียงใต้ พระอุบาลี ทิศตะวันตกเฉียงใต้ พระอานนท์ ทิศตะวันตก พระมหากัจจายนะ ทิศตะวันตกเฉียงเหนือ และพระราหุลทิศตะวันออกเฉียงเหนือ (พระมหาสาวก ๖ องค์ ประดิษฐานบนหิ้งริมผนังในพระอุโบสถประจำตามทิศ) เป็นต้น

พระปฏิมาเหล่านี้เข้าใจว่าได้เป็นแรงบันดาลใจสำคัญให้ช่างฝีมือเกิดขยายแนวคิดสร้างรูปพระอริยสาวกประดับฐานพระพุทธรูปจำนวนมาก ในลักษณะพระปฏิมาพระล้อมขึ้นในระยะต่อมา

อายุสมัยการสร้างและแหล่งสร้างพระล้อม พบทั่วไปในบริเวณภาคกลาง เป็นพระปฏิมาขนาดพระบูชา นิยมสร้างขึ้นตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ ๕ หรือเรียกกันว่าช่วงยุค “พระรัชกาล” จากหลักฐานจารึกปีสร้างบนฐานพระพุทธรูปพระล้อม วัดบางช้างใต้ ตำบลบางช้าง อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม พบว่าสร้างขึ้นระหว่างพุทธศักราช ๒๔๓๙ ถึงพุทธศักราช ๒๔๗๙ หรือประมาณช่วงรัชกาลที่ ๕ ถึงรัชกาลที่ ๘ จากนั้นจึงสิ้นสุดความนิยมไป
พระล้อม มีรูปแบบศิลปกรรมที่โดดเด่น พร้อมสมบูรณ์ด้วยคติการสร้างพระพุทธรูป ในฐานะที่พระสัมมาสัมพุทูเจ้าทรงเป็นพระบรมศาสดาผู้สามารถฝึกบุรุษที่สมควรฝึกได้อย่างไม่มีใครยิ่งกว่า ทรงตรัสธรรมที่ปฏิบัติได้ ให้ผลได้ นำให้พระภิกษุสาวกผู้ปฏิบัติดี ปฏิบัติชอบตามธรรม บรรลุถึงธรรมอันเป็นเครื่องออกจากทุกข์ เป็นอริยสงฆ์ผู้เป็นเนื้อนาบุญของโลก เป็นผลเกื้อกูลต่อมหาชนตราบเท่าถึงปัจจุบัน

การสร้างพระปฏิมาพระล้อมขึ้นสักการบูชา จึงเท่ากับการบูชาพระพุทธ พระธรรม และพระสงฆ์ อันเป็นไตรสรณะของชาวพุทธในคราวเดียวกัน ถือเป็นมงคลสูงสุดแก่ผู้กราบไหว้บูชา ควรแก่การเจริญศรัทธาให้เกิดแก่พุทธศาสนิกชนได้เป็นอย่างดี นับเป็นพระปฏิมารูปแบบหนึ่งที่สร้างสรรค์ขึ้นด้วยฝีมือและภูมิปัญญาอันเยี่ยมยิ่งของช่างไทย ควรแก่การศึกษาและอนุรักษ์ต้นแบบไว้เป็นเอกลักษณ์พุทธศิลป์ในช่วงกรุงรัตนโกสินทร์ให้สถาวรยั่งยืนสืบไป

ฐานพระล้อม ประกอบด้วยแถวพระสาวก ๑๑ ชั้น หล่อด้วยโลหะผสมลงรักปิดทอง
ขนาด สูง ๓๖.๕ เซนติเมตร ตอนบนกว้าง ๑๗.๕ เซนติเมตร ตอนล่างกว้าง ๔๕ เซนติเมตร
ฐานหน้ากระดานมีจารึก ๒ บรรทัด ความว่า “...สร้างให้ยายฟัก...พ.ศ. ๒๔๖๓”
สมบัติของวัดบางช้างใต้ ตำบลบางช้าง อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม เลขทะเบียน ๓๓/๒๕๕๒
ปัจจุบันเก็บรักษาที่พิพิธภัณฑ์วัดบางช้างใต้ ภาพจากพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระปฐมเจดีย์ จังหวัดนครปฐม

ฐานพระล้อม ประกอบด้วยแถวพระสาวก ๑๐ ชั้น หล่อด้วยโลหะผสม
ลงรักปิดทองทาชาด ขนาด สูง ๔๒ เซนติเมตร ตอนบนกว้าง ๑๙.๕ เซนติเมตร ตอนล่างกว้าง
๔๕.๘ เซนติเมตร หนา ๒๗.๕ เซนติเมตร ฐานหน้ากระดานมีจารึก ๒ บรรทัด ความว่า
“แม่กล้า สร้างเพื่อสะนองคุณ พระธ...พ.ศ. ๒๔๗๙” สมบัติของวัดบางช้างใต้
ตำบลบางช้าง อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม เลขทะเบียน ๓๒/๒๕๕๒
ปัจจุบันเก็บรักษาที่พิพิธภัณฑ์วัดบางช้างใต้
ภาพจากพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระปฐมเจดีย์ จังหวัดนครปฐม

ข้อมูล/ภาพ : บทความ ของชิ้นเอกในกรมศิลปากร - พระล้อม โดย เด่นดาว ศิลปานนท์ ภัณฑารักษ์ชำนาญการพิเศษ
พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร กรมศิลปากร.