มหากบิลวานร

มหากบิลวานร

ชาติภพหนึ่ง ครั้งที่พระเจ้าพรหมทัตครองเมืองพาราณสีอยู่นั้น พระโพธิ์สัตว์ได้เสวยพระชาติพญาวานร หรือพญาลิง มีพละกำลังมากเท่าช้าง ๕ เชือก มีลิงบริวารประมาณ ๘๐,๐๐๐ ตัว อาศัยอยู่ในป่าหิมพานต์ ไม่ไกลจากที่อาศัยนั้น มีต้นมะม่วงต้นใหญ่สูงเทียมยอดเขาต้นหนึ่งอยู่ริมฝั่งแม่น้ำคงคา มีผลอร่อย หวานหอมคล้ายผลไม้ทิพย์ มีผลโตเท่าหม้อ ผลมะม่วงส่วนหนึ่งหล่นลงบนบก อีกส่วนหนึ่งหล่นลงแม่น้ำ พญาลิงจึงให้บริวารเก็บผลมะม่วงที่ทอดกิ่งไปยังแม่น้ำกินก่อน ด้วยเกรงว่าหากผลมะม่วงหล่นลอยไปตามแม่น้ำ ถ้ามีมนุษย์คนใดได้ลิ้มรสมะม่วงอาจจะตามมายังต้นมะม่วงต้นนี้และนำภัยอันตรายมาให้ลิงทั้งหลายได้ ที่สุดแล้วก็มีผลมะม่วงสุกผลหนึ่งได้ร่วงหล่นและลอยไปตามน้ำ ผ่านสายตาของบรรดาลิงไปได้ เนื่องจากมดแดงได้ใช้ใบห่อผลมะม่วงผลนั้นเพื่อทำรัง

และแล้วมะม่วงผลสุกนี้ได้ลอยไปติดข่ายของพระราชาเมืองพาราณสีที่ทรงให้ขึงไว้เพื่อเล่นน้ำ ครานั้นเอง พระเจ้าพรหมทัตทรงได้เสวยมะม่วงผลนั้นด้วยพระองค์ ทำให้รู้สึกพอใจอย่างมาก ถึงกับให้ทหารต่อเรือและได้เสด็จทวนกระแสน้ำขึ้นไปตามทางที่นายพรานป่าบอก เมื่อถึงแล้วทรงได้เสวยมะม่วงสุกแล้วเข้าที่บรรทมที่โคนต้นมะม่วงนั้น ตกดึกทุกคนหลับหมดแล้ว พญาลิงจึงพาบริวารไต่กิ่งไม้มากินผลมะม่วงจากกิ่งนั้นไปกิ่งนี้ พระราชาทรงตื่นจากบรรทม เห็นฝูงลิงจึงปลุกให้ทหารตื่นขึ้นรับสั่งพลธนูเตรียมพร้อม เมื่อย่างเข้าเพลาเช้าแล้วให้จัดการยิงบรรดาลิงที่มากินผลมะม่วงต้นนี้ซะ

เหล่าลิงทั้งหลายต่างตื่นกลัวภัยอันตราย พญาลิงโพธิสัตว์จึงทำการช่วยเหลือบรรดาลิงทั้งหมด ด้วยการผูกปลายเถาวัลย์ข้างหนึ่งไว้กับต้นไม้ที่อยู่ฝั่งตรงข้ามกับต้นมะม่วง และใช้ปลายเถาวัลย์อีกข้างหนึ่งผูกไว้กับสะเอวของตน จากนั้นใช้มือทั้งสองยึดเหนี่ยวกิ่งมะม่วงไว้ เพื่อทอดตนเองเป็นสะพานให้ลิงบริวารทั้งหมดข้ามหนีภัยไปยังแม่น้ำอีกฝั่งหนึ่ง ในครั้งนั้นพระเทวทัตซึ่งเสวยชาติเป็นลิงบริวารอยู่ด้วย (พระเทวทัต ผู้ถูกธรณีสูบสู่ขุมนรก เพราะมีจิตริษยาประกอบกรรมชั่วและลอบทำร้ายพระพุทธเจ้า) ได้โอกาสทำร้ายพญาลิงจึงข้ามเป็นตัวสุดท้าย แต่ได้ขึ้นไปอยู่บนกิ่งมะม่วงสูงแล้วกระโดดลงมาเหยียบพญาลิงอย่างแรง ก่อนที่จะข้ามหนีไป

พระเจ้าพรหมทัต ทอดพระเนตรเห็นการกระทำของพญาลิง ทำให้พอพระทัยที่พญาลิงมีเมตตาต่อบริวารไม่คำนึงถึงชีวิตของตน จึงสั่งให้ทหารนำพญาลิงลงมารักษา บำรุงด้วยน้ำอ้อย ทาน้ำมันบนหลังให้นอนบนที่นอน แต่พญาลิงได้รับความเจ็บปวดแสนสาหัสเกินที่จะรักษา และก่อนที่พญาลิงโพธิสัตว์จะสิ้นใจ ได้ตรัสว่า "มหาราชเจ้า เราเป็นพญาลิงปกครองฝูงลิงทั้งหมด เมื่อพวกเขาตกอยู่ในอันตรายเราจึงต้องนำความสุขมาให้แก่บริวารผู้อยู่ภายใต้การปกครองธรรมดากษัตริย์ผู้ทรงพระปรีชาสามารถ ควรแสวงหาความสุขให้แก่รัฐ และทวยราษฎร์ทั่วกัน" เมื่อกล่าวจบก็สิ้นใจตาย ส่งผลให้พระเจ้าพรหมทัตทรงปกครองบ้านเมืองตามคำสอนของพญาลิงโพธิสัตว์ จนกระทั่งพระองค์สิ้นพระชนม์

นิทานชาดกเรื่องนี้ แสดงให้เห็นถึง “ความฉลาด”และ “ความเสียสละ” ของพญาลิงโพธิสัตว์ที่มีต่อลิงบริวาร ทำให้สามารถช่วยชีวิตเหล่าบริวารไว้ได้ทั้งหมด และยังได้แง่คิดเตือนสติให้รู้ว่าสิ่งมีชีวิตทั้งหลายในในโลกนี้ล้วนมีค่า ชีวิตของบริวารลิงก็มีค่าไม่น้อยไปกว่าชีวิตของหัวหน้าลิง ดังนั้น “ผู้ที่เป็นหัวหน้า ผู้ปกครองหรือเป็นผู้นำจึงไม่ควรเบียดเบียนหรือเอาเปรียบผู้น้อย แต่ควรใช้สติปัญญาความสามารถในการบำบัดทุกข์บำรุงสุขให้แก่ลูกน้องหรือบริวารทั้งหลาย”

ขอขอบคุณ กรมส่งเสริมวัฒนธรรม (ที่มาเรื่อง/ภาพประกอบ)