แม่หญิงผู้เป็นใหญ่

ผู้หญิงเผ่าละเวนในลาว มีลูกปัดประดับที่หู หอ แขน ฯลฯ
ตามจารีตประเพณีดึกดำบรรพ์ของคนอุษาคเนย์
(ชาวยุโรปถ่ายไว้เมื่อปี พ.ศ. ๒๔๕๓/ค.ศ. ๑๙๑๐)
เป็นตัวอย่างเปรียบเทียบ ถ้าเจ้าแม่โคกพนมดีมีชีวิต จะประดับลูกปัด
มากกว่านี้หลายเท่า หรืออาจคลุมทั้งตัวตั้งแต่หัวถึงตีน

แม่หญิงผู้เป็นใหญ่

ผู้หญิงในไทยและอาเชียนยุคดึกดำบรรพ์ราว ๓,๐๐๐ ปีมาแล้ว มีสถานะและบทบาททางสังคมสูงกว่าผู้ชาย โดยผู้หญิงเป็นหมอฃดผีหัวหน้าเผ่าพันธุ์ เท่ากับเป็นใหญ่ในพิธีกรรม แล้วเป็นเจ้าของเครื่องมืองานช่างทุกอย่าง เช่น ตีหม้อ, ทอผ้า, ฯลฯ รวมทั้งช่างฟ้อน (รำ), ช่างขับ (ร้อง), ช่างปี่ (แคน), ฯลฯ ผู้ชายไม่มีสิทธิ์ทำสิ่งสำคัญอย่างนี้

เจ้าแม่โคกพนมดี ชื่อโครงกระดูกผู้หญิงที่เป็นหมอผีหัวหน้าเผ่าพันธุ์ของชุมชนดึกดำบรรพ์ ราว ๓,๐๐๐ ปีมาแล้ว บริเวณบ้านโคกพนมดี อำเภอพนัสนิคม จังหวัดชลบุรี

สิ่งที่แสดงสถานะและบทบาททางสังคมสูงกว่าผู้ชายคือ ลูกปัดเปลือกหอยจำนวนมาก และเครื่องประดับสัญลักษณ์ผู้เป็นใหญ่ที่ฝังรวมกับโครงกระดูก

นักโบราณคดีสมมุติชื่อว่าเจ้าแม่โคกพนมดี เพราะเป็นกระดูกเพศหญิง ขุดพบที่บ้านโคกพนมดี และน่าจะเป็นผู้มีอำนาจมากกว่าผู้ชายยุคนั้น

• แม่ คือ ผู้เป็นใหญ่
แม่หมายถึง ผู้เป็นใหญ่, หัวหน้า (เมีย ก็น่าจะเลื่อนเสียงจากคำว่า แม่) เป็นคำรวมมีเกือบทุกภาษาของคนเผ่าพันธุ์ต่างๆ ในอุษาคเนย์ แล้วมีความหมายอย่างเดียวกัน หรือใกล้เคียงกัน

เมื่อจะเรียกสิ่งที่เป็นใหญ่ เป็นหัวหน้าเป็นสำคัญ จึงมีคำว่าแม่นำหน้า เช่น แม่น้ำ, แม่ทัพ, แม่เหล็ก, ฯลฯ

คำว่า แม่ พบในสมัยหลังเมื่อชุมชนเติบโตเป็นบ้านเมืองแล้ว อยู่ในเอกสารประวัติศาสตร์โบราณคดี แต่ไม่พบหลักฐาน ๓,๐๐๐ ปีมาแล้ว เรียกผู้หญิงเป็นใหญ่ด้วยคำอะไร?

http://www.sujitwongthes.com/wp-content/uploads/2014/05/84.jpg

แม่หญิงผู้เป็นใหญ่

เจ้าแม่โคกพนมดี โครงกระดูกเพศหญิง ราว ๓,๐๐๐ ปีมาแล้ว
ประดับประดาด้วยลูกปัดเปลือกหอยแบบตัว I
และแบบแว่นกลม ราว ๑๒๐,๐๐๐ เม็ด แล้วยังมีวงกลมมีเดือย, กำไลข้อมือ,
และเครื่องประดับศีรษะ เป็นต้น และเต็มไปด้วยดินเทศสีแดง
(ภาพและข้อมูลจากหนังสือสยามดึกดำบรรพ์ ยุคก่อนประวัติศาสตร์ถึงสมัยสุโขทัย
โดย ชาร์ลส ไฮแอม และ รัชนี ทศรัตน์ สำนักพิมพ์ริเวอร์ บุคส์
พิมพ์ครั้งแรก พ.ศ. ๒๕๔๒ หน้า ๔๕-๔๖)
ภาพจาก : sujitwongthes.com

• เนินสูงกลางทุ่งนา
บ้านโคกพนมดี บริเวณที่ขุดพบโครงกระดูกเจ้าแม่โคกพนมดี และโครงกระดูกอื่นๆ ไม่น้อยกว่า ๓,๐๐๐ ปีมาแล้ว เป็นเนินดินสูงประมาณ ๑๒ เมตร จากพื้นที่นารอบๆ มาเนื้อที่ประมาณ ๓๐ ไร่

เนื่องจากบริเวณโดยรอบเป็นท้องนากว้างขวาง ไม่มีป่าดงไม้ใหญ่ จึงมองเห็นโคกพนมดีแต่ไกลๆ ถือเป็นบริเวณศักดิ์สิทธิ์ หรือเป็น Landmark หลักหมายสำคัญมาแต่ดึกดำบรรพ์

โคก หมายถึง เนินดิน
พนม เป็นภาษาเขมร แปลว่า ภูเขา
ดี เป็นภาษาเขมร อ่านว่า เด็ย แปลว่า ดิน

• ที่ฝังศพตระกูลหัวหน้าเผ่าพันธุ์
บริเวณศักดิ์สิทธิ์โคกพนมดี แม้จะเป็นที่ฝังศพเจ้าแม่และศพอื่นๆ ทับซ้อนกันถึง ๗ ยุคสมัย เป็นเวลายาวนานมาก แต่ตรงนี้ไม่เหมือนป่าช้าหรือสุสานอย่างที่รู้จักและเข้าใจกัน ในปัจจุบัน ว่าเป็นพื้นที่แยกออกต่างหากจากหมู่บ้าน

เพราะ ๓,๐๐๐ ปีมาแล้ว บ้านเรือนกับที่ฝังศพตระกูลหัวหน้าเผ่าพันธุ์อยู่ปะปนบริเวณเดียวกัน เช่น ฝังศพใต้ถุนเรือน หรือฝังศพไว้ลานกลางบ้านอันเป็นสถานที่ทำพิธีกรรมของชุมชน

เมื่อรับศาสนาจากอินเดียแล้ว ที่ฝังศพตระกูลหัวหน้าเผ่าพันธุ์บางแห่งจะเป็นที่สถาปนาเทวสถานหรือพุทธสถานต่อไป

มีกรณีตัวอย่างวัดชมชื่น อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย ขุดพบโครงกระดูก ๒,๐๐๐ ปีมาแล้ว หลายสิบโครง อยู่ใต้อาคารพุทธสถาน แล้วยังมีพบที่อื่นๆ อีกหลายแห่ง

ข้อมูลและภาพ : “แม่หญิงเป็นใหญ่ ในไทยและอาเซียน ๓,๐๐๐ ปีมาแล้ว”
โดย สุจิตต์ วงษ์เทศ หนังสือมติชนสุดสัปดาห์ หน้า ๘๕ ฉบับประจำวันที่ ๓๐ พ.ค. – ๕ มิ.ย. ๒๕๕๗