อะไรคือ ?.....สิ่งที่เรียกว่า "อนิจจัง"
อนัตตา พระพุทธเจ้าทรงสอนให้เรามี สติ รู้ตัวทั่วพร้อมอยู่ด้วยสมาธิ ให้เห็นแจ้งถึง อนิจจัง อนัตตาและการอิงอาศัยกันของสรรพสิ่ง ธรรมตราที่สามคือ นิพพาน ซึ่งหมายถึง การดับ ทุกข์ ดับความยึดมั่นอยู่กับถ้อยคำและความคิด ความทุกข์เบื้องต้นสามอย่างของมนุษย์คือ โลภ โกรธ หลง ความหลง อวิชชา คือความไม่สามารถเข้าใจความเป็นจริงได้ นี้นับเป็นขั้นแรกสุดของความทุกข์ทั้งสามประการนั้น เพราะความหลงเราจึงอยากได้สิ่งนั้นสิ่งนี้ที่อาจะทำลายเรา และเราก็โกรธ นั่นโกรธนี่หลาย ๆ อย่างด้วย เราพยายามจะยึดโลกตามที่เราต้องการ แล้วเราก็ทุกข์ นิพพานคือการดับทุกข์ทั้งปวงเป็นเครื่องแสดงถึงการเกิดแห่งอิสรภาพ การดับของสิ่งหนึ่งย่อมนำไปสู่การเกิดของอีกสิ่งเสมอ เมื่อความมืดหมดไปแสงสว่างก็เกิดขึ้นเมื่อความทุกข์หมดไป สันติสุขก็จะเข้ามาแทนที่ นักปราชญ์หลายคนกล่าวว่า นิพพาน คือการทำลายล้างหรือการดับของทุกสิ่ง ชาวพุทธจึงมุ่งไปที่ความไม่มีไม่เป็น อย่างนี้เท่ากับเขาถูกงูนิพพาน กัดเข้าแล้ว พระพุทธเจ้าตรัสไว้ในหลาย ๆ พระสูตรว่า การทำลายล้าง เป็นคำสอนที่มุ่งไปที่ความไม่มีไม่เป็น แต่คำกล่าวนั้นก็ไม่ถูกต้อง พระพุทธเจ้าทรงสอนเรื่องนิพพาน
แก่เราก็เพื่อช่วยเราให้พ้นจากความยึดมั่นถือมั่นอยู่กับความคิด เรื่องอนิจจังและอนัตตา ถ้าเรามาติดกับดักของนิพพานเข้าอีกเราจะรอดได้อย่างไรกับถ้อยคำและความคิดอาจมีประโยชน์ถ้าเราเรียนรู้ที่จะใช้ มันอย่างชำนาญ ไม่ไปติดกับดักของมัน หลินจี้ อาจารย์เซนกล่าวว่า ถ้าเธอเห็นพระพุทธเจ้าขวางทางอยู่ก็จงฆ่าพระองค์ซะ ซึ่งหมายความว่าถ้าเธอคิดว่าพระพุทธเจ้าเป็นตัวขัดขวางไม่ให้เธอได้ ประสบการณ์ตรงเกี่ยวกับพุทธะ ก็เท่ากับเธอติดอยู่กับสัญญาเดิม ๆ ทางเดียวที่เธอจะปลดปล่อยตัวเอง และได้ประสบการณ์ตรงเกี่ยวกับพุทธะ คือเธอต้องฆ่าความคิดเกี่ยวกับพระพุทธเจ้าไปเสียก่อน นี่คือเคล็ดในการปฏิบัติ ถ้าเธอยึดมั่นอยู่กับถ้อยคำหรือความคิด เธอจะเสียโอกาสการเรียนรู้ที่จะข้ามพ้นไปจากการใช้สมองปรุงแต่งความเป็นจริงนี้นับเป็นศิลปะเลยทีเดียว ครูต้องช่วยสอนศิษย์ให้รู้วิธีที่จะไม่ปรุงแต่งความคิด ถ้าเธอมีแต่สัญญาปรุงแต่งเธอจะไม่มีวันหลุดพ้นได้เลย การฝึกมองอย่างลึกซึ้งเข้าไปในธรรมชาติแท้จริงของสรรพสิ่ง การสัมผัสโดยตรงกับความจริง ใช่ด้วยการใช้ถ้อยคำและความคิดบรรยายความเป็นจริง นี่คือการปฏิบัติธรรมที่แท้ ทุก ๆ คำสอนที่มีตราธรรมสามตรา