ฉันขอถามท่านอีกครั้งที่นี่ “ ถ้าคำตอบไม่ผิด แต่ละครั้ง
เขาจะกลายเป็นอะไร?”
ไขปริศนา คำวิจารณ์ของท่านมูมอน
ท่านมูมอนวิจารณ์ “ตกอยู่ภายใต้กฎแห่งเหตุและผล”
ทำไมถึงต้องกลายเป็นหมาป่า ?
“ไม่ละเลยกฎ” ทำไมถึงคืนจากร่างของหมาป่า ?
ถ้าเธอมีดวงตาที่เห็นแจ้งแทงตลอดเรื่องนี้
เธอจะรู้ว่า ประธานสงฆ์องค์ก่อนของวัดนี้มีชีวิตที่เปี่ยมสุข
แม้ในร่างหมาห้าร้อยปี
ด้วยคำวิจารณ์ยืดยาว ท่านมูมอน
สรุปความหมายของโกอานด้วยสองส่วน
ท่านฉลาดอย่างเด่นชัดในเรื่องจับหัวใจของเรื่องเพื่อลูกศิษย์ ประเด็นแรก ทำไมประธานสงฆ์องค์ก่อนจึงกลายเป็นหมาป่า เมื่อตอบว่า บุคคลผู้ตรัสรู้แล้วไม่ตกอยู่ภายใต้กฎแห่งเหตุและผล แล้วจึงถามเพื่อตรวจสอบ “ทำไมท่านคืนร่างจากหมาป่าเมื่อตอบว่า บุคคลผู้ตรัสรู้แล้วไม่ละเลยกฎ?” กล่าวกันแต่โบราณว่า แก่นของเซนอยู่ที่คำถามว่า “ทำไม?” ทำไมถึงเป็นเช่นนั้น ฉันขอถาม โดยแท้จริงแล้ว ไม่มี ตกอยู่ภายใต้ ไม่มีกลับคืนร่าง จากจุดยืนนี้ อะไรที่กลับคืนจากร่างของหมาป่า ? และเป็นอะไรที่มีชีวิตอย่างหมาป่า ? เราต้องสืบสวนที่จุดนี้ให้ละเอียดยิบ ท่านมูมอนถามเราให้กวาดอุปสรรคต่างๆทิ้งให้หมด เช่นกลายร่างเป้นหมาป่า กลับคืนจากร่างของหมาป่า ฉันขอยกบทร้อยกรองของอาจารย์แต่โบราณอีกครั้ง เนื่องจากมันอาจชี้แนะแนวการศึกษาของเธอได้ ไม่ตกอยู่ภายใต้กฎแห่งเหตุและผล”
และท่านก็
กลายร่างเป็นหมาป่า
ความผิดแรก “ไม่ละเลยกฎแห่งเหตุและผล”
และท่านก็
กลับร่างจากหมาป่า
ความผิดที่สอง มูมอนพูดว่า “ถ้าเธอมีดวงตา” คือดวงตาแห่งธรรมะที่เห็นโดยพื้นฐานว่า พระพุทธเจ้าและสรรพสัตว์เป็นหนึ่งเดียวกัน ความบริสุทธิ์และความเศร้าหมองเป็นหนึ่งเดียวกัน จากจุดยืนที่สมบูรณ์ ทวิลักษณ์ต่างๆถูกข้ามไป นี่คือดวงตาที่สาม ถ้าเธอมีดวงตานี้คือดวงตาแห่งการตรัสรู้ เธอจะรู้ว่า ห้าร้อยชาติที่ประธานสงฆ์องค์ก่อนเป็นหมาป่า ก็มีความสุขดี เมื่อชายชราเป้นชายชราอย่างเต็มที่ ชีวิตก็มีความสุขและบรรลุถึงสุขคติ
เมื่อหมาป่าอยู่เหนือ “ตกอยู่ภายใต้ และกลับคืนร่าง”และเป็นหมาป่าอย่างเต็มที่ ชีวิตก็มีความสุขและบรรลุถึงสุขคติ ไม่ได้จำกัดอยู่แค่ห้าร้อยชาติ แต่ความสุขนิรันดรทุกอายุและทุกที่จะเกิดขึ้น ไม่ต้องกล่าวมากไป คำวิจารณ์ของท่านมูมอน ตอบคำถามของโอบากุอย่างดียิ่ง
“หากแต่ละครั้งท่านเกิดตอบไม่ผิด ท่านจะเป็นอย่างไร?”
ไขปริศนา บทร้อยกรองของท่านมูมอน
ไม่อยู่ภายใต้, ไม่ละเลย
คู่และคี่ อยู่ที่ลูกเต๋าเดียวกัน
ไม่ละเลย, ไม่อยู่ภายใต้ นับร้อยพันความเสียใจ
มูมอนสรุปคำวิจารณ์ไว้ในบทร้อยกรองนี้อีกครั้ง
จากจุดยืนของเซน ทั้ง “ไม่อยู่ภายใต้”, “ไม่ละเลย” เป็นเพียง “มัน” (แก่นแท้แห่งเซน ไม่ว่า”มัน”จะอยู่ที่ไหน เมื่อไร “มัน”ย่อมเป็นกฎแห่งเหตุและผลในตัวมัน ไม่มีสิ่งใดอยู่นอกเหนือไปจากสิ่งนี้ คู่และคี่อยู่ในลูกเต๋าลูกเดียวกัน หรือเป็นสองหน้าของเหรียญเดียวกัน แต่ หากพูดว่าเป็นหนึ่งเดียวหรือเป้นความเหมือนเดิม คนอาจยึดติดกับคำนี้ อาจจะพูดว่า ไม่ละเลย,หรือ ไม่อยู่ภายใต้ มันก็เป็นความเสียใจนับร้อยนับพัน๕
ฉันขอถามเธอท้ายนี้ว่า
มันเป็นชีวิตชนิดไหน ที่มีนับร้อยพันความเสียใจ? อยากจะบอกว่า แก่นของโกอานนี้อยู่ที่บรรทัดสุดท้าย (ของย่อหน้าที่ผ่านมา-ผู้แปล) หัวใจของชีวิตทีเปี่ยมสุขห้าร้อยชาติซ่อนอยู่ตรงนี้
เริ่มแปล วันศุกร์ที่ ๒๙ สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๕๑แปลเสร็จ วันอาทิตย์ที่ ๒๖ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๑
[๑] ชาวต่างชาติในที่นี้หมายถึง ท่านโพธิธรรม เพราะท่านเป็นชาวอินเดีย
[๒] เอกภาพ ความเป็นหนึ่งเดียว สหภาพ ความหลากหลาย
[๓] สังเกตว่า ใช้คำว่า “เขา” กับเสือ หมายถึงคนที่ปรีชาสามารถ ขนาดควรให้สมญาว่า เป็นเสือ
[๔] สมภาพ ความเหมือน
[๕] หากยังยึดติดกับ ไม่ละเลย หรือ ไม่อยู่ภายใต้ ก็ต้องประสบทุกข์อีกนับร้อยนับพันครั้ง