"ทานาคา" เครื่องประทินผิวแบบโบราณ

ทานาคา ตัดเป็นท่อนๆ ขนาดพอดีมือ วางขายพร้อมแท่นหินสำหรับนำมาฝนหรือบดด้วยตนเอง
โดยพร้อมพรมน้ำเป็นระยะ จะได้ทานาคาเป็นผงสีออกเหลืองนวล ใช้โดยผสมน้ำขัดหน้าและพอกหน้า
ทิ้งไว้จนน้ำแห้ง จึงล้างออกด้วยน้ำสะอาด ทานาคามีคุณสมบัติช่วยชะลอความเสื่อมของเซลล์ผิว
ช่วยป้องกันการเกิดสิว ลดการเกิดจุดด่างดำและฝ้า มีฤทธิ์ลดการสร้างเม็ดสีเมลานิน และยังช่วยป้องกัน
การทำลายผิวจากรังสียูวีอีกด้วย

ทานาคา แบบสำเร็จรูปที่บดละเอียดเป็นผง ที่ดูจะเป็นที่นิยมของบรรดาผู้ใช้
ภาพจาก : ตลาดสดอำเภอแม่สะเรียง จังหวัดแม่ฮ่องสอน

"ทานาคา" เครื่องประทินผิวแบบโบราณ

ทานาคาเป็นไม้ต้นขนาดเล็ก ในวงศ์ส้ม RUTACEAE คนไทยเราเรียกหลายชื่อ ทางเหนือเรียกต้นกระแจะ กระแจะจันทน์ ขะแจะ ภาคกลางเรียกพญายา อีสานเรียกตุมตัง มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Naringi crenulata (Roxb.) Nicolson เป็นไม้กึ่งผลัดใบ

ต้นไม่ใหญ่มากขนาดใกล้เคียงกับต้นมะกรูดหรือส้มโอที่ต้นใหญ่หน่อย เปลือกต้นสีครีมปนเขียว มักแตกเป็นร่องตื้นๆ มีหนามแข็งเหมือนกันแต่ขนาดเล็กกว่า ใบเป็นใบประกอบแบบขนนกชั้นเดียวปลายคี่ใบย่อยมี ๓-๙ ใบ ขอบใบหยักมนห่างๆ ที่เป็นความหมายของชื่อท้ายของชื่อวิทยาศาสตร์

มีความพิเศษที่ก้านและแกนใบประกอบที่มีลักษณะแผ่เป็นปีกหรือแผ่นเหมือนใบ ลักษณะเช่นนี้พบได้ในพืชวงศ์ส้ม ทั้งมะนาว ส้ม ส้มโอ และที่เห็นชัดและขนาดใหญ่กว่าใครเห็นจะเป็นใบมะกรูด ที่เห็นเป็น ๒ แผ่นต่อกัน แผ่นด้านล่างเป็นก้านใบแผ่ออกเป็นแผ่น แผ่นตรงปลายเป็นแผ่นใบที่แท้จริง

ใบของทานาคาคล้ายกับเอาใบมะกรูดมาต่อกันหลายๆ อัน เมื่อยกขึ้นส่องกับแสงจะเห็นจุดโปร่งแสงของต่อมน้ำมัน

ดอกมีขนาดเล็กออกเป็นช่อแบบช่อหางนกยูงไทย แต่ขนาดเล็กและสั้นกว่ามาก ดอกย่อยลักษณะแบบดอกมะนาวขนาดเล็ก สีขาวกลิ่นหอมหวาน แต่มีกลีบเลี้ยงกลีบดอกอย่างละ ๔ กลีบ ติดผลเป็นช่อ ผลสดแบบผลดอกแก้ว แต่ขนาดเล็กกว่า สุกสีดำน้ำเงิน รูปเกือบกลมขนาดเล็ก ภายในมี ๑-๔ เมล็ด

เนื้อไม้มีสีน้ำตาลปนเหลืองอ่อน เป็นมันเลื่อม เนื้อหยาบแต่สม่ำเสมอ แข็ง หนักปานกลาง ค่อนข้างเหนียว

นิยมใช้ในงานแกะสลัก ทำตู้ และหีบใส่ของที่ต้องการกันแมลง

ต้นที่จะนำมาใช้ฝนทาหน้า นิยมใช้ต้นที่มีอายุมากกว่า ๑๕ ปีขึ้นไป ซึ่งจะมีเปลือกไม้ที่หนาพอสมควร นำมาฝนผสมกับน้ำเป็นเครื่องหอมประทินผิวแบบโบราณ บางครั้งนิยมใช้ฝนผสมกับไม้จันทน์เป็นแป้งทาหน้าซึ่งมีกลิ่นหอม หรือที่ภาษาไทยโบราณเรียกขานกันว่า “กระแจะจันทน์”

จากรายงานผลการวิจัยผงทานาคาแล้วพบว่ามีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ ยับยั้งเอนไซม์ไทโรซิเนส สามารถกรองรังสีอัลตราไวโอเลต ยับยั้งการเจริญของแบคทีเรีย และยับยั้งการอักเสบได้

ส่วนการศึกษาถึงความเป็นพิษ พบว่ามีความเป็นพิษต่ำมาก มีความปลอดภัยในการใช้เป็นเครื่องสำอางช่วยให้ผิวหน้าอ่อนเยาว์ ขาวเนียนกระจ่าง และรักษาสิวได้

รายงานสารเคมีที่พบในทานาคาคือ อาร์บูติน (Arbutin) ซึ่งเป็นสารประเภทไกลโคไซด์ พบได้ในพืชจำพวกแบร์เบอร์รี่ (Bearberry) มีฤทธิ์ช่วยลดจุดด่างดำบนผิวหนัง ฝ้า กระ โดยต้านการรวมตัวของเม็ดสีเมลานินในชั้นผิวหนัง

ผู้คนเกือบทุกกลุ่มชาติพันธุ์และเพศวัยในเมียนมา เช่น มอญ พม่า กะเหรี่ยง ทวาย ไทใหญ่ ว้า ชิน และกะฉิ่น เป็นต้น โดยเฉพาะเด็กๆ และหนุ่มๆ สาวๆ นิยมทาแป้งสีขาวนวลออกเหลืองบนใบหน้า ไม่ทาเปล่า มีแฟชั่นการทาเพื่อเพิ่มความสวยงามโดดเด่นให้เจ้าของใบหน้าด้วย มีทั้งการทาเป็นวง เป็นเหลี่ยม เป็นริ้ว หรือทาเป็นปื้นแล้วใช้ก้านไม้เล็กนุ่มจุ่มน้ำขูดขีดให้เกิดลวดลาย เช่น บางคนทำเป็นรูปทรงเรขาคณิต ดอกไม้ ใบไม้ ก้นหอย ผีเสื้อ ดวงอาทิตย์ และดวงดาว เป็นต้น

ดังนั้น หากทาทานาคาเป็นประจำแบบสาวมอญ พม่า ฯลฯ จะมีหน้าใส ไร้ฝ้า แม้ว่าจะตากแดดเป็นประจำ นอกจากนี้ยังป้องกันสิวหรือสิวอักเสบได้ด้วย

ที่มาข้อมูล :
   - มติชนสุดสัปดาห์ ทานาคาสารพัดประโยชน์ โดย ชมรมฮักตั๋วเมือง สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
   - เว็บไซต์ .rtc.ac.th
   - ทานาคา : เครื่องประทินผิวชาวลุ่มอิรวดี ที่มาของ “ผิวพม่า” - นิตยสารศิลปวัฒนธรรม