กรุงศรีอยุธยา...เมืองลอยน้ำ โดย อ.ศรีศักร วัลลิโภดม

เก็บตกประวัติศาสตร์ : อยุธยาในบทบาทผู้รุกราน (นโยบายขยายดินแดนราชวงศ์สุพรรณภูมิ)

ตลอดระยะเวลาราว 178 ปี ราชวงศ์สุพรรณภูมิได้ครองอำนาจกรุงศรีอยุธยาภายใต้การแผ่ขยายอิทธิพล ทั้งทางด้านการค้าและขยายดินแดนควบคู่กันไป ดำเนินนโยบายเรื่องการขยายดินแดนและการให้ความสำคัญกับหัวเมืองฝ่ายเหนือ ซึ่งถือได้ว่า ในราชวงศ์นี้ มีความต่อเนื่องในยุทธศาสตร์นโยบายในการขยายดินแดนแผ่พระบารมีของกษัตริย์อยุธยา มากกว่าราชวงศ์อื่นๆที่เป็นเจ้าครองกรุงศรีอยุธยา

กรุงศรีอยุธยา...เมืองลอยน้ำ โดย อ.ศรีศักร วัลลิโภดม

ภูมิประเทศที่อยุธยาตั้งอยู่เป็นภูมิประเทศที่เรียกว่าบริเวณที่เป็นลุ่มน้ำ แม่น้ำลำคลอง ไม่มีภูเขา จะมีทุ่งกว้าง ลำน้ำ และการตั้งถิ่นฐานตามริมลำน้ำ บริเวณที่เป็นพื้นที่ใหญ่ก็เป็นหนองน้ำเกิดการตั้งถิ่นฐานเป็นบ้านเป็นเมืองขึ้นเป็นกรอบที่เรียกว่า “ภูมิวัฒนธรรม”

การศึกษาอยุธยาส่วนมากจะศึกษาจากหนังสือ เรื่องศิลปวัฒนธรรม เหตุการณ์ต่างๆ และมองเห็นแต่ภาพนิ่ง แต่เรากำลังเตรียมศึกษาอยุธยาอีกแบบหนึ่งให้เห็นว่าอยุธยาตั้งอยู่ในภูมิประเทศแบบไหน ผู้คนปรุงแต่งให้บ้านเมืองเป็นอย่างไร สถานที่ หนองน้ำ แม่น้ำลำคลอง สิ่งปลูกสร้าง มีชื่อเรียกว่าอย่างไร เป็นการศึกษาเรื่องของภูมิวัฒนธรรมซึ่งจะเป็นฐานนำไปสู่ความเข้าใจและการมองเห็นคนเห็นชีวิตวัฒนธรรมการเปลี่ยนแปลง... กรุงศรีอยุธยาตั้งอยู่ในบริเวณที่เป็นชุมทางแม่น้ำหลายสาย คือ แม่น้ำเจ้าพระยา แม่น้ำน้อย แม่น้ำลพบุรี และแม่น้ำป่าสัก ซึ่งล้วนแต่เป็นเส้นทางคมนาคมติดต่อกับบ้านเมืองภายในทั้งทางตะวันตกเฉียงเหนือ ทางเหนือ และทางตะวันออกเฉียงเหนือทั้งสิ้น

ลำน้ำเหล่านี้ได้มารวมกันกับลำน้ำเจ้าพระยาตรงบริเวณที่ตั้งพระนคร กลายเป็นลำแม่น้ำใหญ่ไหลลงใต้มาออกอ่าวไทย จึงเป็นเส้นทางน้ำใหญ่ที่เรือสินค้าต่างประเทศแล่นเข้ามาถึงกรุงศรีอยุธยาได้ เหตุนี้กรุงศรีอยุธยาจึงตั้งอยุ่ในทำเลที่เป็นเมืองท่าภายในที่สำคัญ ที่ติดต่อค้าขายและคมนาคมได้ทั้งภายในและภายนอกประเทศ จึงมีสภาพเป็นศูนย์กลางทางเศรษฐกิจ การเมือง และวัฒนธรรมได้ดีกว่าบรรดาเมืองอื่นๆ ในขณะนั้น

ก่อนการสร้างพระนคร บริเวณนี้เคยมีเมืองเก่ามาแล้ว ตั้งอยู่ทางด้านตะวันออกของตัวเมืองปัจจุบัน มีชื่อว่า อโยธยา หรืออยุธยาเช่นเดียวกัน ซากเมืองที่ยังเหลือร่องรอยให้เห็นบ้างจากแนวคูน้ำคันดิน และบรรดาศาสนสถานที่ได้รับการเสริมแต่งต่อเติมเรื่อยมา อาทิ วัดอโยธยา(วัดเดิม) วัดมเหยงค์ วัดเจ้าพญาไทหรือวัดใหญ่ชัยมงคล และวัดพนัญเชิง โดยเฉพาะวัดพนัญเชิงนั้น เป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปขนาดใหญ่แบบอู่ทอง ที่พงศาวดารระบุว่าสร้างขึ้นก่อนการสร้างพระนครศรีอยุธยา 26 ปี โบราณสถานและศาสนสถานดังกล่าวนี้คือประจักษ์พยานที่เด่นชัดว่าบริเวณนี้มีความรุ่งเรืองจึงขึ้นเป็นนครใหญ่มาช้านานแล้ว

การสร้างกรุงรศรีอยุธยาในระยะแรกนั้น ให้ความสำคัญในการใช้ที่ดินบริเวณรอบ ๆ หนองโสน หรือปัจจุบันเรียกว่าบึงพระรามกว่าบริเวณอื่น มีการสร้างพระราชวังขึ้นบริเวณตอนเหนือของหนองน้ำ และบูรณะวัดเก่าซึ่งอยู่ทางตอนใต้ของหนองโสนขึ้นเป็นวัดมหาธาตุอันเป็นวัดสำคัญของเมือง อาศัยลำน้ำลพบุรีและลำน้ำเจ้าพระยาเป็นคูพระนครทางด้านเหนือ ด้านตะวันตกและด้านใต้ส่วนด้านตะวันออกนั้นคงมีการขุดคูขึ้นโดยให้คูเมืองด้านตะวันออกของเมืองอโยธยาเก่าที่เรียกว่าคูขื่อหน้าเป็นคูเมืองด้านนอก เมื่อสร้างพระนครแล้วก็ได้มีการสร้างและบูรณะวัดสำคัญ ๆ ขึ้นหลายวัด ได้แก่ วัดพระราม เป็นวัดใกล้พระราชวัง วัดพุทธไธสวรรย์ วัดธรรมิกราช วัดสามปลื้ม วัดขุนเมืองใจ เป็นต้น

โดย ศาสตราจารย์พิเศษ ศรีศักร วัลลิโภดม นักวิชาการด้านโบราณคดีและมานุษยวิทยา

Cr มูลนิธิเล็ก-ประไพ วิริยะพันธุ์

<a href="https://www.youtube.com/v//neDCXgo5c2o" target="_blank">https://www.youtube.com/v//neDCXgo5c2o</a>