ศาลพระภูมิเสาเดียว กับศาลเจ้าที่สี่เสา

ศาลพระภูมิเสาเดียว กับศาลเจ้าที่สี่เสา
ในบริเวณบ้านเรือนของคนไทยทุกวันนี้
มักมี ๒ ศาลเป็นเรือนไทยตั้งคู่กัน
คือ ศาลสี่เสา กับศาลเสาเดียว

ศาลเจ้าที่ มีสี่เสา บางทีเรียกศาลเจ้าพ่อ, ศาลเจ้าแม่
ตามความเชื่อของแต่ละกลุ่ม (ภาพจากห้องสมุดภาพมติชน)

ศาลสี่เสา คือ ศาลเจ้าที่

มาจากหอผีประจำหมู่บ้านเป็นส่วนรวม แต่เดิมตั้งอยู่ ๒ แห่ง คือ กลางบ้าน กับกลางชุมชน

กลางบ้าน หมายถึง หอผีบรรพชนตั้งอยู่กลางชุมชนหมู่บ้าน

ทางเข้าบ้าน หมายถึง หอผีคุ้มครองหมู่บ้านตั้งอยู่ปากทางที่จะเข้าหมู่บ้าน มีกะโหลกศัตรูวางไว้เมื่อฆ่าแล้ว

(ศาลเพียงตา ใช้วัสดุเป็นแผ่น วางบนสี่เสากระบอกไม้ไผ่ ไม่มีหลังคา เป็นศาลชั่วคราว เสร็จพิธีแล้วทิ้งไป อาจเป็นโครงสร้างเก่าสุดของหอผี)

หอผี เป็นที่เซ่นวักปวงผีเป็นส่วนรวม ไม่เป็นของใครคนใดคนหนึ่ง เพราะเรือนแต่ละหลังแม้มีผู้อยู่ในเรือนก็เป็นแค่เจ้าของเรือน ไม่เป็นเจ้าของที่ดินซึ่งเป็นส่วนรวม

ต่อมาเมื่อวิธีคิดปัจเจกแยกเป็นเรือนใครเรือนมัน แล้วเป็นเจ้าของที่ดินของใครของมัน จึงแยกหอผีเป็นศาลผี ตั้งอยู่ในบริเวณที่ดินของบ้านใครบ้านมัน

นานเข้า ผีถูกลดค่าเป็นความเชื่อล้าสมัย ต้องเชิญเทวดามาสนับสนุนเพิ่มขึ้นเพื่อความทันสมัย เลยกลายเป็นศาลพระภูมิ คู่กับศาลเจ้าที่ บางทีเรียกรวมกันว่าศาลพระภูมิเจ้าที่ก็มี

เจ้าที่ หมายถึง เจ้าที่ดิน เป็นผีพื้นเมืองสิงอยู่บริเวณนั้น เพื่อปกปักรักษาที่ดิน

เรือนไทย หมายถึง ที่อยู่ของผีเจ้าที่

สี่เสา หมายถึง เสาสี่ต้นที่ปลูกเป็นโครงสร้างหลักของเรือน

ศาลพระภูมิ ๙ หลัง “โรงงานผลิตอิฐดินเผา ผ.ญ.ก. (p.y.k.) เ
ลขที่ ๓๐๖/ข. หมู่ ๖ ริมถนนสายอ่างทอง-ป่าโมก-พระนครศรีอยุธยา
ต. บางปลากด อ. ป่าโมก จ. อ่างทอง เมื่อวันที่ ๑๗ เมษายน ๒๕๕๕”
(ภาพจากห้องสมุดภาพมติชน)

ศาลเสาเดียว คือ ศาลพระภูมิ

ศาลเสาเดียว คือ ศาลพระภูมิ แปลว่า ที่อยู่ของเจ้าที่ดิน

พระภูมิ หมายถึง เจ้าที่ดิน (ภูมิ แปลว่า แผ่นดิน, ที่ดิน)

เรือนไทย เป็นสัญลักษณ์ของมหาปราสาทเหนือจอมเขาพระสุเมรุ อันเป็นที่สถิตของเทวดา

เสาเดียว เป็นสัญลักษณ์ของเขาพระสุเมรุ อันมีเทวดาสถิตอยู่เหนือจอมเขา

โดยรับแนวคิดเทวดามาจากศาสนาพราหมณ์ในอินเดีย แต่ปรับเข้ากับความเชื่อผีเจ้าที่พื้นเมืองของอุษาคเนย์ บางทีเรียกปนรวมกันเป็นศาลพระภูมิเจ้าที่

"ศาลพระภูมิเสาเดียว กับศาลเจ้าที่สี่เสา" โดย สุจิตต์ วงษ์เทศ
มติชนรายวัน ฉบับประจำวันพุธที่ ๙ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๗