เลี้ยงพระตรุษจีน การพระราชกุศลในเทศกาลตรุษจีนของราชสำนักสยาม

เลี้ยงพระตรุษจีน
การพระราชกุศลในเทศกาลตรุษจีนของราชสำนักสยาม

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว พระมหาเจษฎาราชเจ้า รัชกาลที่ ๓ ทรงมีพระราชศรัทธาในบวรพุทธศาสนามาตั้งแต่ครั้งยังมิได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ ครั้นเมื่อเสวยราชสมบัติแล้วทรงสถาปนา ตลอดจนบูรณปฏิสังขรณ์พระอารามทั้งในพระนครและหัวเมืองจำนวนมาก นอกจากนี้ยังโปรดบำเพ็ญพระราชกุศลอยู่เป็นนิจ ดังปรากฏว่าในรัชสมัยของพระองค์ โปรดเกล้าฯ ให้มีการพระราชกุศลเนื่องในเทศกาลสำคัญของชาวจีนขึ้น คือ การพระราชกุศลเลี้ยงพระตรุษจีน ด้วยทรงพระราชปรารภว่า ชาวจีนทั้งหลายที่มาพึ่งพระบรมโพธิสมภาร ต่างนำสิ่งของมาทูลเกล้าฯ ถวายเป็นจำนวนมาก ควรจะให้เป็นไปในทางพระราชกุศล จึงโปรดเกล้าฯ ให้มีการเลี้ยงพระสงฆ์ขึ้น ณ พระที่นั่งราชกิจวินิจฉัย วันละ ๓๐ รูปตลอดสามวัน พร้อมกับถวายสบงผืนหนึ่งพร้อมด้วยหมากพลูธูปเทียนกับใบชาห่อหนึ่ง และทรงจ่ายพระราชทรัพย์ซื้อปลาวันละ ๑๐ ตำลึง เพื่อทรงปล่อย นอกจากนี้ ยังทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระบรมวงศานุวงศ์และท้าวนางฝ่ายใน รวมถึงภรรยาของข้าราชการผู้ใหญ่จัด “เรือขนมจีน” นำมาถวายพระสงฆ์ โดยมาจอดเรือที่ตำหนักแพ ผลัดเปลี่ยนกันไปทั้งสามวัน

ถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระสยามเทวมหามกุฏวิทยมหาราช รัชกาลที่ ๔ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัด “เกาเหลา” อาหารจีนอย่างหนึ่ง เข้ามาเป็นภัตตาหารถวายพระสงฆ์ด้วย ทั้งยังโปรดเกล้าฯ ให้มีการอัญเชิญเจว็ดเทวรูปจากหอแก้ว ในพระบรมมหาราชวังมาประดิษฐาน พร้อมทั้งมีการอ่านสังเวยบวงสรวงตลอดสามวัน นอกจากนี้ยังจัดให้มีโคผูกต่างบรรทุกสิ่งของถวายตรุษจีน ได้แก่ ขนมเข่ง แตงอุลิศ (แตงโม) กระเทียมดอง น้ำตาลทราย ส้ม วันละ ๓ โค สำหรับถวายแด่พระราชาคณะผู้ใหญ่ที่นิมนต์มารับพระราชทานฉันด้วย

ในช่วงต้นรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๔ สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) ผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน ได้ขอให้กลับไปใช้ธรรมเนียมครั้งรัชกาลที่ ๓ กล่าวคือ จัดให้เรือขนมจีนของขุนนางข้าราชการเข้ามาถวายพระสงฆ์ ดังทรงกล่าวไว้ในพระราชนิพนธ์เรื่อง “พระราชพิธีสิบสองเดือน” ความว่า “...สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ท่านเห็นว่า ซึ่งที่ประทับมาอยู่ข้างในนั้นไม่เป็นทางที่จะเห็นน้ำเห็นท่าให้เป็นที่สบาย จึงได้ขอกลับเปลี่ยนไปอย่างแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว และขอให้มี่เรือขนมจีนขึ้นอย่างเก่า ให้ภรรยาของท่านและเจ้าพระยาทิพากรวงศ์ จัดขนมจีนมาถวายและมาเฝ้าเหมือนอย่างแต่ก่อน ในการตรุษจีนสมเด็จเจ้าพระยาอยู่ข้างจะเป็นธุระเห็นสนุกสนานมาก ตัวท่านเองก็อุตสาห์มาเฝ้าพร้อมกับขุนนางทั้ง ๓ วันทุกๆ ปีมิได้ขาดเลย เพราะเป็นการเวลาเช้าถูกอารมณ์ท่านด้วย เพราะฉะนั้นการเลี้ยงตรุษจีนจึงได้มีขุนนางผู้หลักผู้ใหญ่มาพรักพร้อมแน่นหนากว่าพระราชพิธีหรือการพระราชกุศลอื่นๆ...”

ขณะที่การทำ “เกาเหลา” กลับเป็นที่ร่วงโรยลงไป และหายไปจากการพระราชกุศลดังกล่าวในที่สุด

การพระราชกุศลเลี้ยงพระตรุษจีน ยังคงจัดให้มีมากระทั่งถึงกลางสมัยรัชกาลที่ ๕ โดยครั้งสุดท้ายที่ปรากฏหลักฐาน อยู่ในราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๑๒ แผ่นที่ ๔๗ วันที่ ๒๓ กุมภาพันธ์ รัตนโกสินทรศก ๑๑๔ (พุทธศักราช ๒๔๓๘) หลังจากนั้นไม่ปรากฏว่าได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดการพระราชกุศลเลี้ยงพระตรุษจีนขึ้นอีก หากแต่มีการพระราชกุศลอีกอย่างหนึ่งเกิดขึ้น คือ พระราชพิธีสังเวยพระป้าย ซึ่งจัดขึ้นเพื่อเซ่นไหว้พระป้ายดวงพระวิญญาณบรรพบุรุษตามธรรมเนียมจีน เริ่มมีขึ้นตั้งแต่ปลายรัชกาลที่ ๔ และยังเป็นพระราชพิธีประจำปีที่จัดสืบมาถึงรัชกาลปัจจุบัน

ที่มา : "เลี้ยงพระตรุษจีน การพระราชกุศลในเทศกาลตรุษจีนของราชสำนักสยาม" สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร
ค้นคว้าเรียบเรียงโดย วสันต์ ญาติพัฒ นักอักษรศาสตร์ปฏิบัติการ กลุ่มจารีตประเพณี สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์