'เดวิด ลอย' กับ หนทางแห่งโพธิสัตว์

เดวิด ลอยกับเรื่องราวพุทธศาสนา สังคม และการเมือง ฯลฯ ในมุมตะวันตก

อีกเวทีของนักวิชาการด้านศาสนาและปรัชญา เดวิด ลอย ผู้มีประสบการณ์ด้านสมาธิภาวนา มีความสนใจด้านเซน และภูมิปัญญาตะวันตก เมื่อเร็วๆ นี้เขาเดินทางมาบรรยายและเปิดตัวหนังสือเรื่อง“เงิน กามารมณ์ สงคราม และกรรม” ณ สวนโมกข์กรุงเทพฯ

โดยก่อนหน้านี้ พระไพศาล วิสาโล ได้เขียนถึงแนวคิดเดวิด ลอย ว่า

“ในด้านหนึ่งเขาชี้ให้เห็นว่า ปัญหาและปรากฏการณ์ต่างๆ ในโลกสมัยใหม่นั้น ถึงที่สุดแล้วมีรากเหง้ามาจากความรู้สึกพร่อง ซึ่งหลอกหลอนผู้คนอยู่ในเวลานี้ ไม่ว่าปัญหานั้นจะได้แก่ ความลุ่มหลงในบริโภคนิยม การมุ่งความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจอย่างไม่มีขีดจำกัดตามแนวคิดทุนนิยม การทำลายธรรมชาติแวดล้อมอย่างไม่บันยะบันยัง และความหลงใหลในสงคราม หากปฏิเสธเรื่องนี้ ก็ยากที่จะแก้ปัญหาเหล่านี้ให้ลุล่วงไปได้"

มองทุกอย่างเชื่อมโยงกัน ไม่ว่าเรื่องชีวิต เศรษฐกิจ สังคม และธรรมชาติ โดยเดวิด ใช้แนวทางพุทธศาสนามาเป็นหนทางในการแก้ปัญหา

"เขานำเอาหลักธรรมไปใช้ประโยชน์ในการทำความเข้าใจประเด็นปัญหา หรือปรากฏการณ์ร่วมสมัย รวมทั้งมีส่วนร่วมในขบวนการเปลี่ยนแปลงสังคม ซึ่งนอกจากจะเป็นประโยชน์แก่โลกสมัยใหม่แล้ว ยังเป็นประโยชน์ต่อพุทธศาสนา เพราะทำให้พุทธศาสนามีการปรับตัวอย่างสอดคล้องกับยุคสมัยและมีชีวิตชีวายิ่งขึ้น แทนที่จะนำเอาคำสอนเดิมๆ ที่เกิดขึ้นในบริบทเก่าเมื่อหลายศตวรรษที่แล้ว มาผลิตซ้ำและถ่ายทอดอย่างไม่มีความเปลี่ยนแปลง ทั้งๆ ที่โลกหาได้หยุดนิ่งไม่” พระไพศาล กล่าวไว้

ในการบรรยายครั้งนี้ เดวิด ลอย พยายามโยงไปถึงเรื่อง "เงิน" เพื่อทำความเข้าใจว่า ทำไมคนในโลกสมัยใหม่ ถึงคลั่งไคลเงินมากกว่าคนในอดีต ส่วนเรื่อง "กามารมณ์" ก็ต้องมีวิธีการมองอย่างเข้าใจ ตามด้วยเรื่อง สงคราม เกี่ยวกับอำนาจ และกรรม เป็นคำถามใหญ่ของคนตะวันตก โดยเฉพาะการมีตัวตนที่ทำให้เกิดปัญหามากมายในสังคม

เรื่องหลักที่เขากล่าว คือ คนเรามักคิดว่า ปัญหาอยู่นอกตัวเรา ไม่ว่าเรื่องไม่มีงานทำ ไม่มีแฟน ไม่มีรถ ฯลฯ แล้วคิดว่า ปัญหารอบตัวเราเป็นความทุกข์ ถ้าแก้ปัญหาเหล่านี้ได้ เราจะมีความสุข

“ถึงแม้คนเราจะไม่มีปัญหาภายนอก เราก็สร้างปัญหาจากภายในขึ้นมาเอง คำถามก็คือ ความคิดของเรา ทำให้เป็นปัญหาได้อย่างไร ก่อนอื่นต้องทำความเข้าใจคุณลักษณะพื้นฐานของตัวเรา สิ่งที่พระพุทธองค์พยายามจะพูดคือ การไม่มีตัวตน ท่านปฎิเสธความคิดที่แบ่งแยกกับตัวเรา ความรู้สึกที่มีตัวตนไม่ใช่ความจริง เป็นสิ่งที่ถูกสร้างขึ้น เป็นภาวะทางจิตวิทยาที่เราเรียนรู้ตั้งแต่เด็ก เมื่อเราพัฒนานิสัยความคิด และเรียนรู้ภาษา ประสบการณ์จากพ่อแม่ ครูบาอาจารย์"

เดวิด ลอย โยงถึงตัวตนที่ถูกสร้างขึ้นจากนิสัยหรือแนวโน้มความคิดบางอย่าง เพราะเราต้องการรู้สึกว่า เรามีอยู่จริง ดังนั้นความรู้สึกมีตัวตน จึงเป็นความหลงอย่างหนึ่ง

  "ความรู้สึกว่ามีตัวตน ก็เหมือนเราขาดอะไรบางอย่าง มีความรู้สึกพร่อง จนเกิดอวิชชา(ความไม่รู้ไม่เข้าใจในสภาวะเป็นจริง) ทำให้เรารู้สึกไม่พอ มีบางอย่างขาดหายไป แต่เราไม่รู้ว่าคืออะไร เราจึงพยายามมองหาตัวตนของเราจากภายนอก แล้วคิดว่าเงิน อำนาจ ชื่อเสียง ฯลฯตอบสนองได้"

  แต่ในทางพุทธ สิ่งภายนอกไม่มีทางตอบสนองความรู้สึกที่ขาดหายไป เรื่องนี้ เดวิด ลอย บอกว่า ความรู้สึกมีตัวตน เหมือนเงาที่ครอบงำ เงาที่ว่าคือ ความรู้สึก เพราะครูในโรงเรียนสอนให้มีตัวตน ก่อนหน้านี้เราเป็นส่วนหนึ่งของครอบครัว ไม่มีตัวตนมาก พอเป็นวัยรุ่นก็สร้างอัตลักษณ์ของตัวเอง

"จริงๆ ตัวตนที่แท้จริงไม่มีอยู่จริง เป็นแค่เงา และความรู้สึกมีตัวตนประกอบด้วยนิสัย การคิด การแสดงปฎิกิริยา ถ้าเราเข้าใจ ก็จะรู้ว่า สมาธิและภาวนาสำคัญอย่าง ไร เวลาที่เราทำสมาธิ เราก็จะเห็นอารมณ์ความรู้สึก อาจารย์เซนเคยบอกว่า สิ่งสำคัญที่สุดคือ การปล่อยวางตัวเอง ลืมตัวเอง โลกไม่ได้แยกจากเรา"

ในฐานะคนอเมริกัน เดวิด บอกว่า ตอนเด็กๆ ก็มีความรู้สึกขาดเหมือนทุกคน และในสังคมอเมริกามีการสอนให้เราคิดว่า เงินคือ คำตอบ แต่เงินไม่ใช่สิ่งที่ตอบสนองความรู้สึกเราได้

“ถ้าเรามีความรู้สึกขาดหรือพร่อง อยากวิ่งหนี เป็นเหตุให้เราทำงานๆ โดยไม่สนใจปฎิบัติ เรามุ่งว่าในอนาคตชีวิตจะดีขึ้นมีความสุข สังคมอเมริกาก็เหมือนกับเมืองไทย ผู้หญิงทั่วไปถูกเปรียบเทียบกับผู้หญิงบนทีวี และนิตยสาร พวกเธอได้รับการบอกว่า รูปร่างหน้าตาไม่ดีพอ ถูกทำให้รู้สึกว่า ขาดตลอดเวลา แม้แต่นางแบบหรือนายแบบ ก็ยังรู้สึกว่า ตัวเองไม่สมบูรณ์แบบ เพราะสังคมทำให้รู้สึกขาด จึงเป็นปัญหาสังคม"

เดวิด มีข้อแนะนำว่า มีวิธีการเรียบง่ายในการเปลี่ยนแรงจูงใจ เจตจำนง และวิธีที่สัมพันธ์กับผู้คน โดยเปลี่ยนจากความโลภ ความโกรธ ความหลง ซึ่งทำให้เกิดปัญหา เป็นความเมตตากรุณา หรือแรงจูงใจในเรื่องปัญญา
"ถ้าเราสามารถเปลี่ยนแรงจูงใจ สิ่งที่เราจะสัมพันธ์กับโลกก็จะเปลี่ยนไป"

  ในส่วนของปัญหาที่เกิดขึ้นในปัจจุบัน เดวิด บอกว่า ไม่ใช่แค่ปัญหาบุคคล ยังมีปัญหาร่วม มีความทุกข์ร่วมทางสังคม และความทุกข์เหล่านี้ดำรงอยู่ในเชิงโครงการ ยกตัวอย่าง ระบบโครงสร้างเศรษฐกิจต้องการกำไรมากขึ้นเรื่อยๆ ในตลาดหุ้น ผู้ลงทุนต้องการขายหุ้นที่มีมูลค่าสูง ผู้บริหารจึงถูกกดดัน เพื่อทำกำไรให้องค์กร

"ขณะที่ระบบเศรษฐกิจต้องเติบโต แต่โลกธรรมชาติไม่สามารถรองรับการเติบโตได้ ยกตัวอย่างในอเมริกามีกองทัพใหญ่ที่สุดในโลก และใหญ่มากขึ้นเรื่อยๆ พวกเขามีอำนาจมาก มีศัตรูตลอดเวลา ถ้าไม่มีศัตรูก็ไม่มีความชอบธรรมที่จะลงทุนในกองทัพ ซึ่งเป็นความก้าวร้าว และความโกรธของสังคมอเมริกัน"

นอกจากนี้เขายังโยงให้เห็นว่า สื่อในอเมริกาเอง ก็ต้องการเงินจากการโฆษณา และมีบางคนบอกว่า การโฆษณาก็เหมือนการตกปลา เบื้องหลังของรายการทีวีก็คือ การใช้เบ็ดตกปลา ส่วนผู้บริโภคก็คือ ปลา เพราะสื่อต้องการให้เราต้องการบริโภคมากขึ้น

"นี่คือ ฟองสบู่ของสังคมที่รายรอบพวกเรา แทนที่สื่อจะทำความเข้าใจกับปัญหาสำคัญ ให้ข้อมูลและความรู้ สื่อก็ไม่ได้ทำหน้าที่ ถ้าสื่อจริงใจในการทำหน้าที่ คนก็จะบริโภคน้อยลง และสิ่งที่ผมพยายามพูดก่อนหน้านี้ คือ การตื่นรู้ การทำความเข้าใจหนทางสู่โพธิสัตว์ หลายคนคิดว่าเป็นเรื่องลี้ลับ แต่ผมเข้าใจหนทางแห่งโพธิสัตว์อีกแบบหนึ่ง พวกเราที่เข้าใจเรื่องการตื่นรู้ ความไม่มีตัวตน ก็จะรู้ว่าเราจะอยู่กับความคิดแบบนี้ได้อย่างไร อันนี้คือหนทางแห่งโพธิสัตว์อีกแบบ ก็คือ การเรียนรู้ที่จะดำรงชีวิตตามความเข้าใจและปัญญาหรือความกรุณาที่เกิดขึ้น เหมือนเช่นอาจารย์ท่านหนึ่งสรุปว่า

เมื่อฉันมองเข้าไปภายใน และเห็นว่าฉันไม่เป็นสิ่งใด นั่นคือ ปัญญา
เมื่อฉันมองไปภายนอก และเห็นว่า ฉันเป็นทุกสิ่ง นั่นคือ ความรัก ความกรุณา
และระหว่างความกรุณากับปัญญา ก็เป็นสิ่งที่สวยงาม"

http://www.bangkokbiznews.com/home/detail/life-style/society/20120316/442122/%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%94-%E0%B8%A5%E0%B8%AD%E0%B8%A2-%E0%B8%81%E0%B8%B1%E0%B8%9A%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%97%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B9%82%E0%B8%9E%E0%B8%98%E0%B8%B4%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%A7%E0%B9%8C.html