ความเชื่อเรื่องพระพุทธศาสนาจะมีอายุห้าพันปี

ความเชื่อเรื่องพระพุทธศาสนาจะมีอายุห้าพันปี

ความเชื่อเรื่องพระพุทธศาสนาจะมีอายุห้าพันวัสสาหรือห้าพันปี เป็นคติความเชื่อที่สืบทอดกันมาทุกกลุ่มชาติพันธุ์ไท โดยเฉพาะอย่างยิ่งในกลุ่มที่นับถือศาสนาพุทธ ได้แก่ ไทยยวน ไทลื้อ ไทใหญ่ ไทเขิน ล้วนมีความเชื่อเรื่องศาสนาห้าพันวัสสาอย่างแน่นแฟ้นสืบมาแต่โบราณกาล

ที่มาของคติศาสนาห้าพันวัสสา
ความเชื่อเรื่อง “ศาสนาห้าพันวัสสา” เกี่ยวข้องกับความเชื่อเรื่อง “ปัจจอันตรธาน” ซึ่งกล่าวถึงความเสี่อมสูญทั้ง ๕ ประการของพระพุทธศาสนาเมื่อศาสนามีอายุ ๕,๐๐๐ปี ได้แก่ ปริยัติอันตรธาน ปฏิบัติอันตรธาน ปฏิเวธอันตรธาน ลิงคอันตรธาน และธาตุอันตรธาน

ปริยัติอันตรธาน คือ ความเสื่อมสูญของความรู้พระไตรปิฎก จะไม่มีผู้ใดสามารถทรงจำพระไตรปิฎกได้แม้เพียงคำเดียว

ปฏิบัติอันตรธาน คือ ความเสื่อมสูญของการปฏิบัติธรรม ภิกษุสมณะละเลยการกระทำความเพียรและสิ้นความยำเกรงต่อสิกขาบท

ปฏิเวธอันตรธาน คือ ความเสื่อมสูญของการบรรลุมรรคผล เมื่อการปฏิบัติธรรมเสื่อมถอย การบรรลุธรรมก็ลดลงโดยลำดับ ไม่มีผู้บรรลุอรหัตผล สกิทาคามี อนาคามี และโสดาบัน

ลิงคอันตรธาน คือ ความเสื่อมสูญของสมณเพศ เมื่อไม่มีใครสามารถบำเพ็ญธรรมจนบรรลุมรรคผลใดๆ ได้แล้ว ภิกษุก็ละซึ่งการประกอบกิจของสงฆ์ และเลิกการครองสมณเพศในที่สุด

ธาตุอันตรธาน หรือธาตุนิพพาน คือ ความเสื่อมสูญของพระธาตุ เมื่อถึงเวลาสิ้นพระพุทธศาสนา พระธาตุที่ประดิษฐานอยู่ในสากลจักรวาลตามสถานที่ต่างๆ จะกลับมารวมกันเป็นรูปสัณฐานของพระพุทธเจ้าแล้วแสดงยมกปาฏิหาริย์เป็นครั้งสุดท้าย จากนั้นจะเกิดไฟลุกไหม้พระสรีรธาตุขึ้นไปจนถึงชั้นพรหม เมื่อไฟเผาพระธาตุจนหมดสิ้นก็จะดับมอดลง นับเป็นธาตุอันตรธานถือเป็นความสูญสิ้นของพระพุทธศาสนาอย่างสมบูรณ์

เรื่องอันตรธานปรากฏในคัมภีร์ทางพุทธศาสนาหลายฉบับ ทั้งในพระไตรปิฎก และคัมภีร์ในชั้นหลัง ได้แก่ พระวินัยปิฎก อรรถกถาพระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก อรรถกถาพระสุตตันตปิฎก อรรถกถาพระอภิธรรมปิฎก มิลินทปัญหา สังคีตยวงศ์ ปฐมสมโพธิกถา และตำนานมูลศาสนา ล้วนมีความเชื่อที่ได้รับการสืบทอดปลูกฝังอยู่ในจิตสำนึกของพุทธศาสนิกชน ด้วยเหตุนี้ความกังวลเกี่ยวกับเรื่องปัจอันตรธานและศาสนาห้าพันวัสสาจึงมีอิทธิพลต่อความเชื่อของบรรพชน ทั้งขนบธรรมเนียม ประเพณี และค่านิยมทางพุทธศาสนาเป็นอย่างมาก ยังผลให้เกิดความพยายามที่จะสืบทอดพุทธวจนะ พุทธศาสนสถาน พุทธศาสนวัตถุ และประเพณีทางพุทธศาสนา เช่น การเทศน์มหาชาติ การสร้างพระธาตุพระเจดีย์ที่ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ การสร้างพระพุทธรูป การประดิษฐานรอยพระพุทธบาท การคัดลอกสืบทอดพระคัมภีร์ต่างๆ ฯลฯ โดยเชื่อว่าจะเป็นส่วนหนึ่งที่ช่วยต่ออายุพุทธศาสนาให้ยืนยาวมิให้เสื่อมสูญไปก่อนครบเวลาห้าพันวัสสา

ที่มา : "แต้มธรรม" กับคติการสืบทอดอายุพระพุทธศาสนา ห้าพันวัสสาในกลุ่มชาวไท โดย วกุล มิตรพระพันธ์ นักอักษรศาสตร์ชำนาญการ สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร