วัวควายดินเผา-ตุ๊กตาเสียกระบาน ในหลุมศพดึกดำบรรพ์

ภาชนะดินเผารูปควาย สันหลังทำช่องกลม
เป็นเครื่องเซ่นวักฝังกับศพ ราว ๒,๐๐๐ ปีมาแล้ว พบที่บ้านใหม่ชัยมงคล
ใกล้เมืองจันเสน อ. ตาคลี จ. นครสวรรค์

วัวควายดินเผา-ตุ๊กตาเสียกระบาน
ฝังในหลุมศพดึกดำบรรพ์

วัวควายเป็นสัตว์ศักดิ์สิทธิ์ของคนดึกดำบรรพ์หลายพันปีมาแล้ว ทั้งในแง่ของใช้งาน และในแง่ของความเชื่อ ดังมีคำบอกเล่าสืบมาว่าควายเอาพันธุ์ข้าวให้มนุษย์ปลูกกิน

ความศักดิ์สิทธิ์ของวัวควายมีหลักฐานเป็นภาพเขียนสีบนเพิงผาและผนังถ้ำไม่น้อยกว่า ๒,๕๐๐ ปีมาแล้ว เพื่อทำพิธีกรรมเซ่นสังเวยประจำปีหรือประจำฤดูกาล กับฝังรวมไปในหลุมศพ

ยังมีพยานเป็นรูปปั้นดินเผาทุกยุคทุกสมัย

วัวควายดินเผา

คนดึกดำบรรพ์เอาดินเหนียวปั้นรูปวัวควาย แล้วเผาไฟให้แข็ง ใช้ฝังในหลุมศพ กับเป็นตุ๊กตาใส่กระบานผี

ใส่หลุมศพ แสดงว่าคนตายมีวัวควายของตัวเอง เมื่อตายไปก็เอาวัวควายไปด้วย จะได้มีใช้งาน

ใส่กระบานผี ใช้บอกผีสะเดาะเคราะห์ว่ามีวัวควายกี่ตัว? ที่ต้องปลอดภัยจากสิ่งชั่วร้าย เป็นที่รู้กันว่าเรียกตุ๊กตาเสียกระบาน (น สะกด แต่มักเขียนผิดว่า ล สะกด เป็นตุ๊กตาเสียกระบาล เพราะเข้าใจคลาดเคลื่อน)

ตุ๊กตาเสียกระบาน หมายถึง ตุ๊กตาที่ใส่ในกระบานผี เมื่อทำพิธีสะเดาะเคราะห์

ตุ๊กตา หมายถึงของเล่นทำเป็นรูปคนหรือสัตว์ มีขนาดเล็กกว่าตัวจริง มักทำเป็นของเล่นของเด็ก จากดินเหนียวหรือไม้เนื้ออ่อน

เสีย หมายถึง ทิ้ง, เซ่นพลี, สังเวย (เช่น เสียผี คือ เซ่นสังเวยผี)

กระบานหมายถึง ภาชนะใส่เครื่องเซ่นสังเวยผี มักทำง่ายๆ ด้วยไม้ไผ่หรือกาบกล้วยปูด้วยใบตอง รูปสี่เหลี่ยมมีขอบ (เหมือนกระบะ) บางทีเรียกกระบานผี

ควายดินเผา เป็นเครื่องเซ่นวักที่ฝังกับศพ ราว ๒,๕๐๐ ปีมาแล้ว
พบที่บ้านนาดี อ. หนองหาน จ. อุดรธานี

ภาชนะดินเผารูปวัวหรือควาย ยุคทวารวดี
ราวหลัง พ.ศ. ๑๐๐๐ พบที่บ้านพุน้อย จ. ลพบุรี

ภาชนะดินเผารูปวัว ตกแต่งด้วยลายขูดขีดแบบทวารวดี
ราวหลัง พ.ศ. ๑๐๐๐ พบที่บ้านโนนหมากลา อ. โคกสำโรง จ. ลพบุรี

ตุ๊กตาดินเผารูปวัว-ควาย ยุคทวารวดี
ราวหลัง พ.ศ. ๑๐๐๐ พบที่ จ. นครราชสีมา

ที่มา : 'วัวควายดินเผา ตุ๊กตาเสียกระบาน ฝังในหลุมศพดึกดำบรรพ์' โดย สุจิตต์ วงษ์เทศ ลงในมติชนสุดสัปดาห์ ฉบับประจำวันศุกร์ที่ ๑ สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๕๗