|
หัวข้อ: ความเป็นมาของใบเสมา เริ่มหัวข้อโดย: Kimleng ที่ 20 พฤศจิกายน 2565 19:08:26 (http://www.sookjaipic.com/images_upload/67188927945163_315957279_1517870912061917_529.jpg) ใบเสมา วัดหนองหญ้านาง ต.หนองไผ่แบน อ.เมืองฯ จ.อุทัยธานี
ความเป็นมาของใบเสมา สีมา แปลว่า เขต, แดน, เครื่องหมายบอกเขต ใช้ว่า เสมา ก็มี สีมา หมายถึงเขตหรือแดนที่กำหนดไว้สำหรับทำสังฆกรรมต่างๆ กำหนดเขตแดนด้วยเครื่องหมายบอกเขตที่เรียกว่า นิมิต ที่เหนือนิมิตนิยมสกัดหินเป็นแผ่นประดิษฐานไว้ในซุ้มที่สร้างครอบนิมิต ถือเป็นสัญลักษณ์แทนนิมิต เรียกแผ่นหินนั้นว่า ใบสีมา หรือ ใบเสมา เรียกซุ้มนั้นว่า ซุ้มสีมา หรือ ซุ้มเสมา สีมา ยังหมายถึงอุโบสถได้ด้วย พระไตรปิฎกฉบับหลวง ระบุว่า ใบเสมาคือนิมิต ในขณะที่พระไตรปิฏกแสดงว่าเสมาเป็นเครื่องหมายอย่างหนึ่งซึ่งใช้กำหนดเขตพระอุโบสถอันเป็นที่ทำสังฆกรรมของพระสงฆ์ ใบเสมา หรือ สีมา เป็นประติมากรรมหินสลัก ซึ่งใช้เป็นสัญลักษณ์หรือเพื่อแสดงขอบเขตพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์เนื่องในพุทธศาสนา จากการศึกษาพบว่ามีการสร้างอย่างแพร่หลายมาก ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทยช่วงพุทธศตวรรษที่ ๑๒-๑๖ ซึ่งเป็นยุคที่วัฒนธรรมทวารวดีเจริญรุ่งเรื่องขึ้น การปักใบเสมาดังกล่าวอาจสืบเนื่องมาจากระบบคติความเชื่อ สันนิษฐานว่าอาจจะเกี่ยวกับ - คติที่สืบทอดมาจากประเพณีการปักหินตั้ง (Megaliths) โดยเชื่อเรื่องการนับถือผีบรรพบุรุษของชนพื้นเมืองในเอเชียอาคเนย์ -คติการสร้างขึ้นเนื่องในพุทธศาสนา เพื่อเป็นหลักเขตกำหนดบริเวณศักดิ์สิทธิ์ หรือสถานที่ประกอบพิธีกรรมทางพุทธศาสนา - เป็นตัวแทนสถานที่ศักดิ์สิทธิ์สำหรับเคารพบูชา ทำหน้าที่คล้ายสถูปเจดีย์หรือพระพุทธรูปเพื่อให้ผู้คนได้กราบไหว้บูชา ลักษณะการปักใบเสมา - ปักหลักเดียว เพื่อแสดงเขตหรือตำแหน่งของบริเวณพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ - ปักเป็นกลุ่ม พบว่ามีการปักล้อมรอบเนินดินหรือพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์โดยไม่มีการกำหนดทิศทางแน่นอน - ปักประจำทิศ มีตั้งแต่การปัก ๔ ทิศ ๘ ทิศ ไปจนถึง ๑๖ ทิศ โดยปักล้อมรอบเนินดินหรือสิ่งก่อสร้างทางศาสนา เพื่อแสดงเขตของสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ เช่น เจดีย์ พระธาตุ อุโบสถ พบว่ามีทั้งการปักใบเสมาเดี่ยว ปักเสมาคู่ หรือปักซ้อนกัน ๓ ใบ หัวข้อ: Re: เสมาคู่และเสมาเดี่ยวต่างกันอย่างไร - ความเป็นมาของใบเสมา เริ่มหัวข้อโดย: Kimleng ที่ 27 พฤศจิกายน 2565 21:03:36 (http://www.sookjaipic.com/images_upload/81433664427863_1_Copy_.jpg) (http://www.sookjaipic.com/images_upload/78426970872614_2_Copy_.jpg) เสมาคู่ วัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร (วัดใหญ่) อำเภอเมือง จังหวัดพิษณุโลก ทำด้วยแผ่นหิน (Slab Type) ที่มีการสกัด หรือถากโกลนให้เป็นแผ่น มีการตกแต่งลวดลาย โดยการแกะสลักลวดลายแบบเรียบง่ายลงบนใบเสมา เสมาคู่และเสมาเดี่ยวต่างกันอย่างไร เสมาคู่และเสมาเดี่ยวต่างกันอย่างไร สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงกล่าวถึงเรื่องนี้ไว้ว่า ๑. เป็นเครื่องบอกว่าเป็นวัดหลวงหรือวัดราษฎร์ และจากบันทึกของ ซีมง เดอ ลา ลูแบร์ ราชทูตของพระเจ้าหลุยส์ที่ ๑๔ แห่งฝรั่งเศส ที่ได้เดินทางมาประเทศไทยในรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ได้บันทึกเรื่องราวต่าง ๆ เกี่ยวกับอาณาจักรอยุธยา ในตอนพรรณนาว่าด้วยวัด ไว้ว่า ถ้าเป็นวัดหลวงมีใบเสมาหินซ้อน ๒ ใบ ถ้าเป็นวัดราษฎร์ มีใบเสมาหินแต่ใบเดียว พิจารณาดูใบเสมาวัดหลวง เช่นวัดพระศรีรัตนศาสดาราม วัดพระเชตุพน และวัดสุทัศนก็เป็น ๒ ใบซ้อนกันทุกวัด วัดราษฎร์นั้นได้เห็นก็เป็นเสมาใบเดียวจริงเหมือนเช่นว่า ๒. เกิดจากการที่สงฆ์มีหลายฝ่าย จึงมีเสมาคู่เพื่อให้แต่ละฝ่ายไม่รังเกียจในการร่วมสังฆกรรมด้วยกัน ที่โบสถ์มีใบเสมาใบเดียวหรือหลายใบซ้อนกัน เห็นจะเป็นด้วยพระสงฆ์ต่างนิกายผูกพัทธสีมา นิกายไหนผูกก็ปักใบเสมาของนิกายนั้นไว้เป็นสำคัญ เพราะผูกหลายคราวใบเสมาจึงมีซ้อนกันเป็นหลายชั้น และ โบสถ์วัดหลวงทำใบเสมาซ้อน ๒ ใบมาจนในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ ในทำเนียบพระสงฆ์เรียกเป็น ๒ ฝ่ายมาแต่โบราณ คือ พระสงฆ์คามวาสี แปลว่า อยู่ในละแวกบ้าน ฝ่ายหนึ่ง กับ พระสงฆ์อรัญวาสี แปลว่า อยู่ชายป่า ฝ่ายหนึ่ง ในพระวินัยก็ได้มีการกล่าวถึงที่มาของการเว้นช่องว่างระหว่างสีมา (สีมันตริก) ว่า เนื่องจากพวกภิกษุฉัพพัคคีย์สมมติสีมาทับสีมา ภิกษุทั้งหลายจึงนำเรื่องนี้ไปกราบทูลพระผู้มีพระภาคให้ทรงทราบ พระผู้มีพระภาครับสั่งว่า “ภิกษุทั้งหลาย ไม่พึงสมมติสีมาทับสีมา ภิกษุสงฆ์หมู่ใดสมมติทับ ต้องอาบัติทุกกฏ ภิกษุทั้งหลาย เราอนุญาตให้ภิกษุสงฆ์จะสมมติสีมา เว้นช่องว่างในระหว่างสีมาแล้วจึงสมมติสีมา” ดังนั้นเสมาคู่ก็อาจจะเป็นสิ่งที่โบราณคณาจารย์คิดขึ้น เพื่อให้แน่ใจว่ามีช่องว่างระหว่างสีมาตรงตามพระวินัยก็เป็นได้ 750-22 หัวข้อ: Re: มหาสีมา และขัณฑสีมา- ความเป็นมาของใบเสมา เริ่มหัวข้อโดย: Kimleng ที่ 07 ธันวาคม 2565 18:37:30 (http://www.sookjaipic.com/images_upload/34589220542046_1323667235_Copy_.jpg) วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม วัดที่มีมหาสีมา เป็นเสาศิลาจำหลักยอดเป็นรูปเสมาธรรมจักร ๘ เสา ตั้งเป็นสีมาที่กำแพง ๘ ทิศ ขอบคุณเว็บไซต์ bloggang.com (ที่มาภาพประกอบ) มหาสีมา และขัณฑสีมา ในสมัยรัชกาลที่ ๔ ได้ทรงกำหนดสีมา (ตามแบบกัลยาณีสีมาของมอญ) ที่ครอบคลุมทั้งวัด นัยว่าเพื่อให้ตรงกับแบบในพระบาลีและเพื่อความสะดวกในการทำสังฆกรรมว่าจะทำตรงไหนในวัดก็ได้ ดังที่มีในจารึกวัดราชประดิษฐ์ซึ่งเป็นวัดที่มีมหาสีมาว่า
อย่างไรก็ตาม มหาสีมานี้ ก็ยังมีความวุ่นวายอยู่มาก เนื่องจากจำเป็นต้องปิดประตูวัดทั้งหมดขณะทำสังฆกรรม เพื่อไม่ให้มีภิกษุอื่นเข้ามาในสีมาได้ นอกจากนี้แล้ว การทำสังฆกรรมก็จำเป็นต้องกระทำในโรงอุโบสถที่สงฆ์สมมติไว้แล้วอยู่ดี ดังนั้นวัดที่มีมหาสีมาส่วนใหญ่ จึงมีการคลี่คลายเป็นแบบที่มีสีมา ๒ ชั้น ๑. ชั้นนอกรอบเขตวัด เรียก มหาสีมา ๒. ชั้นในรอบพระอุโบสถ เรียก ขัณฑสีมา โดยมักจะทำสังฆกรรมในพระอุโบสถ แต่บางครั้งอาจทำนอกพระอุโบสถได้ถ้าต้องการพื้นที่มากขึ้น (เนื่องจากไม่ได้สมมติให้เป็นโรงอุโบสถแต่แรก แม้จะอ้างว่าจะอยู่ในมหาสีมาก็ตามที) ในปัจจุบัน วัดที่มีมหาสีมา มีอยู่ไม่กี่วัดได้แก่ ๑. วัดที่ลงท้ายด้วย “สถิตมหาสีมาราม” ได้แก่ วัดราชประดิษฐ์ (ร.๔), วัดราชบพิธ (ร.๕), วัดโพธินิมิตร (สมเด็จพระวันรัตน แดง สีลวฑฺฒโน) ๒. วัดอื่นๆที่สร้างในสมัยรัชกาลที่ ๔ ได้แก่ วัดโสมนัส, วัดมกุฏกษัตริยาราม, วัดบรมนิวาส ... ที่มาข้อมูล : ความหลากหลายของสีมาและใบเสมา “เสมาเดี่ยว เสมาคู่ มหาสีมาและขัณฑสีมา” (เว็บไซต์ w2.med.cmu.ac.th) (http://www.sookjaipic.com/images_upload/42581220343708_SAM_7669_Copy_.JPG)
(http://www.sookjaipic.com/images_upload/99772991778122_SAM_7667_Copy_.JPG) เสมาแผ่นหินที่มีการสลักเสลาเป็นรูปกลีบบัวหรือใบเสมาชัดเจน (อยู่ด้านหลังเพิงหิน ทั้งด้านซ้ายและขวา) ภาพจาก อุทยานประวัติศาสตร์ภูพระบาท อำเภอบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี (http://www.sookjaipic.com/images_upload/64498153618640_SAM_7651_Copy_.JPG) ความงามอย่างน่าอัศจรรย์ของเพิงหินธรรมชาติ บนเทือกเขาภูพาน ที่สันนิษฐานว่าเป็นสถานที่ประกอบพิธีกรรมทางพุทธศาสนา หรือบำเพ็ญเพียรวิปัสนามาแต่สมัยโบราณ ภาพจาก อุทยานประวัติศาสตร์ภูพระบาท อำเภอบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี หัวข้อ: Re: เสมาคู่ วัดหนังราชวรวิหาร เขตจอมทอง กรุงเทพฯ : ความเป็นมาของใบเสมา เริ่มหัวข้อโดย: Kimleng ที่ 17 ธันวาคม 2565 20:30:31 (http://www.sookjaipic.com/images_upload/83970340341329_2_Copy_.jpg) (http://www.sookjaipic.com/images_upload/86039766959018_1_Copy_.jpg) เสมาคู่ วัดหนังราชวรวิหาร เขตจอมทอง กรุงเทพฯ ๑๗ ธันวาคม ๒๕๖๕ 750-22 หัวข้อ: Re: ใบเสมาเขาพระอังคาร จังหวัดบุรีรัมย์ - ความเป็นมาของใบเสมา เริ่มหัวข้อโดย: Kimleng ที่ 28 ธันวาคม 2565 21:11:06 ใบเสมาเขาพระอังคาร จังหวัดบุรีรัมย์ (http://www.sookjaipic.com/images_upload/85944537445902_01_Copy_.jpg) (http://www.sookjaipic.com/images_upload/57970775870813_02_Copy_.jpg) (http://www.sookjaipic.com/images_upload/76334462563196_3_Copy_.jpg) (http://www.sookjaipic.com/images_upload/80907358187768_04_Copy_.jpg) (http://www.sookjaipic.com/images_upload/58487563787235_5_Copy_.jpg) (http://www.sookjaipic.com/images_upload/43315168470144_06_Copy_.jpg) (http://www.sookjaipic.com/images_upload/63712660595774_7_Copy_.jpg) (http://www.sookjaipic.com/images_upload/67571477550599_08_Copy_.jpg) (http://www.sookjaipic.com/images_upload/58727867114875_09_Copy_.jpg) (http://www.sookjaipic.com/images_upload/55014736991789_10_Copy_.jpg) ใบเสมาเขาพระอังคาร จังหวัดบุรีรัมย์ กลุ่มใบเสมาวัดเขาอังคาร บ้านเจริญสุข ตำบลเจริญสุข อำเภอเฉลิมพระเกียรติ จังหวัดบุรีรัมย์ บริเวณพิกัด 48p 266674/1607582 หรือประมาณรุ้งที่ ๒๔ องศา ๓๒ ลิปดา ๑๔.๙ ฟิลิปดาเหนือ เส้นแวงที่ ๑๐๒ องศา ๕๐ ลิปดา ๑๔.๑๗ ฟิลิปดาตะวันออก เหนือระดับน้ำทะเลปานกลาง ๓๒๑ เมตร ปัจจุบันเป็นที่ตั้งของวัดเขาอังคาร มีการก่อสร้างพระอุโบสถใหม่และอาคารสมัยใหม่ต่างๆ โดยนำใบเสมาที่พบจากเขาอังคารมาปักไว้รอบโบสถ์ บางส่วนนำมาไว้ภายในอาคารพ่อปู่วิริยะเมฆ ใบเสมามีลักษณะเป็นแผ่นหินแบน สลักรูปบุคคลบุรุษหรือสตรีสมัยทวารวดี (ประมาณพุทธศตวรรษที่ ๑๒-๑๖) ตามคติพุทธศาสนามหายาน พบทั้งสิ้นจำนวน ๑๖ แผ่น จึงเคลื่อนย้ายจากตำแหน่งเดิม บริเวณโดยรอบไม่ปรากฏร่องรอยสิ่งก่อสร้างใดๆ ดังนั้น ในกรณีการปักใบเสมาอย่างมีระเบียบแบบแผนล้อมรอบพื้นที่ว่าง เช่น วัดเขาอังคารในอดีตนั้น สันนิษฐานว่าเพื่อเป็นเครื่องหมายแสดงหลักเขตของพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ทางพระพุทธศาสนา ในทางธรณีสัณฐานวิทยา เขาพระอังคารเป็นภูเขาไฟ หินบะซอลต์แบบลาวาโดม ดับสนิทแล้วมากว่าเจ็ดแสนปี มีรูปร่างกลมรี วางตัวในแนวเหนือ-ใต้ มีช่องทางการไหลออกของลาวาหลายจุดตามไหล่เขาทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ มีปล่องปะทุอยู่ชัดเจน ตั้งโดดเด่นกลางพื้นที่ราบ ปากปล่องภูเขาไฟเกิดการทรุดถล่มเป็นแนวซ้อนกันหลายชั้น ใบเสมาทั้งหมดสลักขึ้นจากหินบะซอลต์เนื้อละเอียด มีลักษณะเป็นแผ่นหินแบนๆ ลักษณะเด่นของใบเสมาที่เขาอังคารสลักเป็นภาพบุคคลคนเดียวยืนถือดอกบัวด้วยมือขวา ประทับอยู่ใต้ฉัตร ขนาบด้วยเครื่องสูง ทรงเครื่องแบบกษัตริย์ บางใบสลักบุคคลเป็นภาพยักษ์ บางชิ้นสลักเป็นบุคคลสี่กรถือสิ่งของอยู่ในมือ สันนิษฐานว่าเป็นคัมภีร์ และลูกประคำ ทั้งหมดทรงผ้าแบบเดียวกัน ประทับยืนอยู่บนฐานดอกบัว มีอิทธิพลศิลปะเขมรแบบไพรกเมงผสมอยู่ บางใบมีการสลักลายเป็นภาพธรรมจักร สถูปหม้อน้ำที่ด้านหลังด้วย แหล่งใบเสมาที่อยู่บนภูเขาเช่นที่เขาพระอังคาร เป็นแหล่งเดียวในจังหวัดบุรีรัมย์ที่พบในพื้นที่ภูเขาสูง ไม่พบแหล่งชุมชนที่บนเขาอังคารเลยจึงไม่สามารถบอกพื้นที่การใช้งานที่สัมพันธ์กับชุมชนได้ แต่จากลักษณะภาพสลักที่ปรากฏเป็นรูปบุคคลลักษณะเดียวกันทั้งหมด น่าจะเป็นพระโพธิสัตว์ในฝ่ายมหายาน ซึ่งไม่พบลักษณะเช่นนี้ในแหล่งโบราณคดีในสมัยทวารวดีในที่อื่นๆที่แม้จะเป็นภาพสลักบุคคลก็จะเป็นเรื่องราวในพุทธประวัติหรือชาดกในฝ่ายเถรวาทเป็นหลัก การพบในพื้นที่ภูเขาสูงน่าจะเป็นลักษณะของแนวคิดภูเขาศักดิ์สิทธิ์แบบเดียวกับที่ภูพระบาท อำเภอบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี ซึ่งเป็นพุทธแบบเถรวาทก็อาจเป็นได้ ข้อมูลโดย - นายกิตติพงษ์ สนเล็ก ผู้อำนวยการกลุ่มโบราณคดี สำนักศิลปากรที่ ๑๐ นครราชสีมา (เว็บไซต์ กรมศิลปากร) - กมลวรรณ นิธินันทน์ นักโบราณคดีชำนาญการ สำนักศิลปากรที่ ๑๐ นครราชสีมา กรมศิลปากร (นิตยสารศิลปากร ปีที่ ๖๕ ฉบับที่ ๔ ก.ค.-ส.ค.๒๕๖๕ หน้า ๒๑) 750 หัวข้อ: Re: เสมาวัดโพธาราม อ.เมือง จ.นครสวรรค์ - ความเป็นมาของใบเสมา เริ่มหัวข้อโดย: Kimleng ที่ 26 มกราคม 2566 20:14:19 (http://www.sookjaipic.com/images_upload/20921595311827_1_Copy_.jpg) เสมาแบบสี่เหลี่ยมด้านเท่า วัดโพธาราม ต.ปากน้ำโพ อ.เมือง จ.นครสวรรค์ (http://www.sookjaipic.com/images_upload/49794151220056_2_Copy_.jpg) ใบเสมา ประดิษฐานภายในซุ้มครอบใบเสมา หรือเรียกว่า ซุ้มสีมา (http://www.sookjaipic.com/images_upload/54388657088080_3_Copy_.jpg) เสมา วัดโพธาราม อ.เมือง จ.นครสวรรค์ 750 หัวข้อ: Re: ความเป็นมาของใบเสมา เริ่มหัวข้อโดย: Kimleng ที่ 25 กุมภาพันธ์ 2566 19:53:42 (http://www.sookjaipic.com/images_upload/32908731078108_20_Copy_.jpg) ใบเสมาหินทราย วัดลาดสิงห์ ตำบลบ้านสระ อำเภอสามชุก จังหวัดสุพรรณบุรี ลักษณะเรียบ ไม่มีลวดลาย หัวข้อ: Re: เสมา ของวัดไทรอารีรักษ์ อ.โพธาราม จ.ราชบุรี : ความเป็นมาของใบเสมา เริ่มหัวข้อโดย: Kimleng ที่ 09 มีนาคม 2567 14:34:20 (http://www.sookjaipic.com/images_upload_2/97805856747759_13_Copy_.jpg) (http://www.sookjaipic.com/images_upload_2/99760839922560_15_Copy_.jpg) (http://www.sookjaipic.com/images_upload_2/68809898032082_14_Copy_.jpg) เสมา ของวัดไทรอารีรักษ์ ตำบลโพธาราม อำเภอโพธาราม จังหวัดราชบุรี ซึ่งเป็นวัดของชุมชนชาวมอญ สร้างขึ้นในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ 850 หัวข้อ: Re: ความเป็นมาของใบเสมา เริ่มหัวข้อโดย: Kimleng ที่ 15 กุมภาพันธ์ 2568 12:56:04 (http://www.sookjaipic.com/images_upload_2/24930289636055_11_Copy_.jpg) เสมาวัดพระวรราชาทินัดดามาตุ อำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ์ (http://www.sookjaipic.com/images_upload_2/71450700486699_441508090_1845606469288358_175.jpg) เสมาวัดช้างใหญ่ ตำบลช้างใหญ่ อำเภอบางไทร จังหวัดพระนครศรีอยุธยา (http://www.sookjaipic.com/images_upload_2/13368448573681__Copy_.jpg) เสมาวัดพระพุทธบาทผาหนาม อำเภอลี้ จังหวัดลำพูน (http://www.sookjaipic.com/images_upload_2/46178532888491__55_Copy_.jpg) เสมาวัดหนังราชวรวิหาร บางขุนเทียน กรุงเทพฯ. (http://www.sookjaipic.com/images_upload_2/59237488152252_466507924_1975650656283938_453.jpg) เสมาวัดสันคู อำเภอเมือง จังหวัดนครสวรรค์ (http://www.sookjaipic.com/images_upload_2/55784116271469_18_Copy_.jpg) เสมาวัดเชิงเลน ตำบลราชคราม อำเภอบางไทร จังหวัดพระนครศรีอยุธยา (http://www.sookjaipic.com/images_upload_2/99760839922560_15_Copy_.jpg) เสมาวัดไทรอารีรักษ์ ตำบลโพธาราม อำเภอโพธาราม จังหวัดราชบุรี (http://www.sookjaipic.com/images_upload_2/79586164239380_7_Copy_.jpg) เสมาวัดทัพหมัน ตำบลทัพหลวง อำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี (http://www.sookjaipic.com/images_upload/27656950553258_15_Copy_.jpg) (http://www.sookjaipic.com/images_upload/85499306602610_16_Copy_.jpg) เสมาวัดคร่อเรียงราย ตำบลพนมเศษ อำเภอท่าตะโก จังหวัดนครสวรรค์ (http://www.sookjaipic.com/images_upload/96131747009025_376251732_1701533587028981_189.jpg) เสมาวัดเขาสมอคอน ตำบลสมอคอน อำเภอท่าวุ้ง จังหวัดลพบุรี |