|
หัวข้อ: [ข่าวมาแรง] - ไทยในห่วงโซ่ค้าวัวข้ามแดน (4) ต้องสร้างมาตรฐานปลอดภัยทั้งสัตว์ ผู้ค้า และผู้บริ เริ่มหัวข้อโดย: สุขใจ ข่าวสด ที่ 24 ธันวาคม 2567 19:02:51 ไทยในห่วงโซ่ค้าวัวข้ามแดน (4) ต้องสร้างมาตรฐานปลอดภัยทั้งสัตว์ ผู้ค้า และผู้บริโภค
<span>ไทยในห่วงโซ่ค้าวัวข้ามแดน (4) ต้องสร้างมาตรฐานปลอดภัยทั้งสัตว์ ผู้ค้า และผู้บริโภค</span> <span><span>Pazzle</span></span> <span><time datetime="2024-12-22T12:17:12+07:00" title="Sunday, December 22, 2024 - 12:17">Sun, 2024-12-22 - 12:17</time> </span> <div class="field field--name-field-byline field--type-text-long field--label-hidden field-item"><p>กรรณิกา เพชรแก้ว รายงาน</p></div> <div class="field field--name-body field--type-text-with-summary field--label-hidden field-item"><p>เมื่อไทยยังไม่สามารถค้าวัวกับจีนได้โดยตรง เพราะยังไม่สามารถควบคุมโรคสัตว์ข้ามพรมแดนได้สมบูรณ์แบบ ผู้ประกอบการค้าวัวไทยจึงต้องดิ้นรนค้าวัวกับลาวและเวียดนาม โดยหวังใช้เป็นทางผ่านไปสู่ตลาดค้าวัวของจีน ในสถานการณ์นี้ ไทยจะทำอย่างไรได้บ้าง เพื่อให้การค้าวัวยั่งยืนและปลอดภัยสำหรับผู้บริโภค โดยหนึ่งในความพยายามนั้นก็คือการทำงานเครือข่ายนักวิจัย ชุมชน และรัฐบาลระดับท้องถิ่น เพื่อจัดการโรคสัตว์ในระดับพื้นที่ผ่านแอป <strong>“</strong>ผ่อดีดี” ซึ่งนำมาทดลองใช้กับ อปท. 400 แห่ง ครอบคลุมเกษตรกรเกือบ 20,000 ราย สามารถตรวจจับโรคปากและเท้าเปื่อยในวัว และหยุดยั้งก่อนโรคจะระบาดเป็นวงกว้างได้ 5 ครั้งแล้ว</p><p> </p><p>22 ธ.ค. 2567 จากสามตอนที่แล้ว เมื่อไทยยังไม่สามารถค้าวัวกับจีนได้โดยตรง เพราะยังไม่สามารถควบคุมโรคสัตว์ข้ามพรมแดนได้สมบูรณ์แบบ ผู้ประกอบการค้าวัวไทยจึงต้องดิ้นรนค้าวัวกับลาวและเวียดนาม โดยหวังใช้เป็นทางผ่านไปสู่ตลาดค้าวัวของจีน</p><p>ในสถานการณ์นี้ ไทยจะทำอย่างไรได้บ้าง เพื่อให้การค้ายั่งยืนและปลอดภัยสำหรับผู้บริโภค</p><p>ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.มาโนช โพธาภรณ์ คณะเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ผู้ศึกษาการค้าวัวในภูมิภาคลุ่มน้ำโขง มองการค้าที่มีมานานหลายทศวรรศนี้ในฐานะ “เครื่องจักรทางเศรษฐกิจ” ที่ยกระดับความยากจนของผู้คน</p><p>“ในเมื่อไม่ว่าอย่างไรการค้านอกระบบมันต้องดำรงอยู่ เพราะแรงกดดันทางเศรษฐกิจของผู้คนที่เกี่ยวข้องโดยเฉพาะเกษตรกรที่ส่วนใหญ่ยากจน เราก็น่าจะแสวงหาหนทางการค้าที่จะช่วยยกระดับพวกเขาให้พ้นความยากจนไปด้วยกัน ให้มีการแบ่งปันผลประโยชน์ที่เท่าเทียม ยกทุกคนขึ้นพ้นน้ำไปด้วยกัน”</p><p>อย่างไรก็ตาม การศึกษาของ ผศ.ดร.มาโนช พบว่าผลประโยชน์ในการค้าวัว ยังไม่ถูกจัดสรรอย่างเท่าเทียม สะท้อนผ่านราคาขายวัวที่ชายแดนจีน ซึ่งมีราคาสูงกว่าราคาขายของเกษตรกรมากถึง 150% แสดงให้เห็นว่าผลประโยชน์ตกอยู่ที่นายหน้าและผู้เคลื่อนย้ายวัวเป็นหลัก</p><p>นี่สอดคล้องกับการศึกษาการค้าวัวพม่าในไทยของรองศาสตราจารย์ ดร. เก่งกิจ กิติเรียงลาภ หัวหน้าภาควิชาสังคมวิทยาและมนุษยวิทยา คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ พบว่านายหน้าเป็นผู้ได้สัดส่วนผลประโยชน์สูงสุดของการค้านี้</p><p>นายหน้าคือผู้ที่ทำกำไรโดยไม่ต้องคำนึงถึงคุณภาพวัวและความปลอดภัย การค้าที่ขับเคลื่อนด้วยผลประโยชน์ในลักษณะนี้ ย่อมไม่ก่อให้เกิดแรงจูงใจในการยกระดับห่วงโซ่การผลิตวัวให้มีมาตรฐานและปลอดภัย ทั้งยังส่งเสริมให้มีการลักลอบนำเข้าและส่งออกวัวเพื่อลดต้นทุน</p>(https://live.staticflickr.com/65535/54214803704_08bf651a69_b.jpg)<p class="text-align-center picture-with-caption">วัวเลี้ยงในฟาร์มที่มีการกำกับมาตรฐาน ที่มา: ณัฐกิตติ์ มีสกุล</p><h2><strong>เพิ่มมาตรฐานการผลิตวัว กระจายผลประโยชน์</strong></h2><p>ผศ.ดร.มาโนช เล่าว่านักวิชาการจีนเคยให้ข้อมูลว่าไทยมีข้อได้เปรียบคือความแข็งแกร่งด้านระบบศุลกากรและการควบคุมโรคสัตว์ขาเข้า แต่ไม่มีความได้เปรียบในเชิงแข่งขันกับเนื้อที่มาจากประเทศอื่น โดยเฉพาะอย่างยิ่งการแข่งขันในตลาดจีนที่มีการแข่งขันสูง</p> <p>“ตลาดเนื้อในจีนที่เราเข้าไปเน้นราคาถูก เน้นทำทุกอย่างให้ต้นทุนต่ำ การกดต้นทุนต่ำคือการต้องตัดมาตรการที่จำเป็นหลายอย่างออก ต้องมองข้ามหลายสิ่ง รวมทั้งเรื่องความปลอดภัย” ผศ.ดร.มาโนชกล่าว</p><p>“ประเทศไทยไม่สามารถเอาสถานะการเป็นครัวของโลกที่ต้องเน้น Food safety practice (มาตรการยกระดับความปลอดภัยในอาหาร) ไปแลกกับการค้าแบบนี้ได้อีก การค้าวัวมีชีวิตเคยเหมาะกับเวลาหนึ่ง แต่มันยากที่จะเติบโตต่อไป นอกเสียจากว่าไทยจะเอาต้นทุนในการเป็นผู้ผลิตอาหารป้อนตลาดโลกที่มีมูลค่ามหาศาลในแต่ละปีไปแลกกับมัน”</p>(https://live.staticflickr.com/65535/54214570136_7bba7389e7_k.jpg)<p class="text-align-center picture-with-caption">แม่ค้าชำแหละเนื้อวัวในตลาด ที่มา: ณัฐกิตติ์ มีสกุล</p><p>ผศ.ดร.มาโนช ยังเห็นว่าไทยต้องปรับระบบการผลิตเนื้อวัวให้เป็นระบบอุตสาหกรรมมาตรฐานสูง เหมือนที่ไทยทำสำเร็จในระบบการผลิตเนื้อไก่และอาหารทะเล</p><p>ไทยมีศักยภาพในการผลิตอาหารที่โลกยอมรับ ควรใช้มาตรฐานโรงเชือดที่ดีมาแก้ปัญหา หันไปส่งออกเนื้อตัดแต่ง พัฒนาการผลิตทั้งระบบให้ได้มาตรฐานโลก เพื่อที่ไทยจะไม่สูญเสียที่ยืนในห่วงโซ่นี้</p><p>“แต่ระบบอุตสาหกรรม ก็จะทำให้คนตัวเล็กตัวน้อยหลุดออกจากวงจรไป การค้าในสมัยก่อนโอบอุ้มคนตัวเล็กตัวน้อยไว้ เมื่อเวลาผ่านไป พวกเขาเริ่มสูญเสียสิ่งที่พวกเขาเคยมีให้กับตัวกลาง คนจนเหลือพื้นที่ยืนน้อยลง หากปรับเป็นระบบอุตสาหกรรม พวกเขาจะหลุดออกจากวงจรสิ้นเชิง</p><p>ทำอย่างไรจะให้ระบบอุตสาหกรรมโอบอุ้มคนกลุ่มนี้ไว้ด้วย เป็นคำตอบที่ยาก แต่ก็ต้องหาให้ได้”</p><h2><strong>ยกระดับความสามารถเกษตรกร</strong></h2><p>ศรีนีวสันต์ อันชา (Srinivasan Ancha) ผู้เชี่ยวชาญจากธนาคารพัฒนาเอเชีย หรือ Asian Development Bank (ADB) ระบุว่า ความสามารถของเกษตรกรในการพัฒนาพันธุ์วัวและบริหารจัดการโรค เป็นหนึ่งในหัวใจหลักที่จะยับยั้งการลักลอบเคลื่อนย้ายวัวในประเทศลุ่มน้ำโขง</p><p>ปัจจุบัน เกษตรกรหลายคนไม่สามารถเข้าสู่ช่องทางค้าวัวทางการได้ เพราะพวกเขาไม่สามารถแข่งขันกับผู้ค้ารายอื่น โดยเฉพาะเมื่อต้นทุนของการเลี้ยงวัวบวกกับต้นทุนการป้องกันและกักกันโรคสูงเกินกว่าที่เกษตรกรจะจ่ายได้</p><p>ต้นทุนเหล่านี้รวมถึงค่าวัคซีน ค่าตรวจโรค และค่าอาหารวัวในขณะที่โดนกักกันเพื่อตรวจสอบโรคตามมาตรฐานการส่งออกวัวไปจีน โดยอาจลากยาวได้ถึง 82 วัน ประกอบด้วยการกักกันวัว 45 วันในฟาร์ม 30 วันในศูนย์กักกันที่ชายแดน และเมื่อวัวผ่านชายแดนจีนแล้ว ต้องนำเข้าสู่โรงเชือดภายใน 7 วัน</p> <p>“เกษตรกรต้องมีพันธุ์วัวที่มีคุณภาพ เพื่อที่จะขายได้ราคาดี แล้วจึงมีเงินทุนไปจ่ายค่ากักกันและสอบสวนโรค เมื่อเรามีสามปัจจัยนี้ ได้แก่ คุณภาพวัวชั้นดี ขนาดวัวได้มาตรฐาน และต้นทุนการควบคุมโรคที่ไม่แพงเกินไป เมื่อนั้นการค้าวัวด้วยช่องทางที่เป็นทางการจึงเกิดขึ้นได้แท้จริง และการลักลอบค้าวัวจะลดลง” ศรีนีวสันต์กล่าว</p>(https://live.staticflickr.com/65535/54214574771_380c67bd4b_k.jpg)<p class="text-align-center picture-with-caption">เกษตรกรไทยตรวจสุขภาพวัวที่ตนเองเลี้ยงในฟาร์ม ที่มา: ณัฐกิตติ์ มีสกุล</p><p>เมื่อปี 2560 เอดีบีพูดคุยกับกระทรวงการเกษตรในแต่ละประเทศลุ่มน้ำโขง และพบความต้องการเงินทุนสนับสนุนเพื่อพัฒนาห่วงโซ่การเลี้ยงและส่งออกสัตว์ โดยเน้นที่การส่งเสริมมาตรฐานและคุณภาพสัตว์ และการป้องกันและควบคุมโรค</p><p>หลังจากนั้นจึงเริ่มทำโครงการเพื่อบรรลุเป้าหมายดังกล่าว โดยเริ่มจากการให้ทุนรัฐบาลกัมพูชาในปี 2565 ตามด้วยรัฐบาลลาวในปีนี้ โดยคาดหวังว่าจะสามารถตั้งพื้นที่ปลอดโรคในจังหวัดที่มีการผลิตวัว รวมทั้งตั้งศูนย์เพาะพันธุ์วัวแห่งแรกในสองประเทศ และศูนย์ผลิตวัคซีนแห่งแรกในกัมพูชา พร้อมปรับปรุงศูนย์ผลิตวัคซีนเดิมในลาวภายใน 7 ปีข้างหน้า</p><p>ส่วนในพม่า รัฐบาลชุดก่อนหน้านี้ได้แสดงความสนใจรับทุนเช่นกัน แต่กระบวนการรับทุนต้องหยุดชะงัก เพราะเกิดการรัฐประหารในปี 2564 เสียก่อน</p><p>อย่างไรก็ดี โครงการของเอดีบีทำเพียงบางพื้นที่ในกัมพูชาและลาว ซึ่งมีศักยภาพบริหารจัดการโรคสัตว์ข้ามพรมแดนน้อยที่สุดเมื่อเทียบกับประเทศอื่นในภูมิภาค การจัดปฏิรูปการผลิตวัวทั้งระบบอาจต้องใช้เวลานานกว่านั้น</p><p>ประเทศในลุ่มน้ำโขง รวมทั้งไทย นั่งอยู่ในคณะกรรมการโรคสัตว์ข้ามพรมแดนแห่งภาคพื้นเอเชียแปซิฟิก ซึ่งได้รับการสนับสนุนจากองค์การอาหารและเกษตรแห่งสหประชาชาติ (Food and Agriculture Organization) และองค์การอนามัยสัตว์โลก (World Organization for Animal Health)</p><p>แม้คณะกรรมการชุดนี้จะมีบทบาทด้านการสร้างความร่วมมือเพื่อติดตามโรคสัตว์ข้ามพรมแดน แต่การทำงานของรัฐบาลแต่ละประเทศในระดับพื้นที่ยังมีความท้าทายด้วยหลายปัจจัย รวมทั้งทรัพยากรด้านปศุสัตว์ที่มีอยู่อย่างจำกัดจำเขี่ย</p><p>ศรีนีวสันต์ให้ความเห็นว่า อีกหนึ่งความท้าทายคือลักษณะการทำงานแบบตั้งรับแทนที่จะเป็นการทำงานเชิงรุกเพื่อป้องกันโรค ทั้งยังมีทัศนคติการทำงานแบบ “ป้องกันตัวเอง”</p><p>โดยสะท้อนผ่านแนวโน้มที่เจ้าหน้าที่แต่ละประเทศ มักจะปฏิเสธว่ามีการระบาดของโรคสัตว์จริง หลักๆเพราะความกังวลต่อผลกระทบที่จะเกิดขึ้นกับการค้า</p><div class="more-story"><p><strong>เรื่องที่เกี่ยวข้อง</strong></p><ul><li><a href="https://prachatai.com/journal/2024/12/111565 "><strong>ไทยในห่วงโซ่ค้าวัวข้ามแดน (1) ความเสี่ยงสุขภาพที่ต้องแลกเพราะการควบคุมโรคยังไม่รัดกุม</strong>[/url]</li><li><a href="https://prachatai.com/journal/2024/12/111642 "><strong>ไทยในห่วงโซ่ค้าวัวข้ามแดน (2) โรคสัตว์ข้ามพรมแดน ภัยเงียบที่มากับวัวเถื่อน</strong>[/url]</li><li><a href="https://prachatai.com/journal/2024/12/111688 "><strong>ไทยในห่วงโซ่ค้าวัวข้ามแดน (3) ดิ้นรนใช้โควตาลาวส่งออกวัว เวียดนามเป็นทางผ่าน</strong>[/url]</li></ul></div><h2><strong>ขยายการดูแลสุขภาพสัตว์ให้เท่าคน</strong></h2><p>“ระบบการป้องกันโรคของไทยอยู่ในระดับดีเมื่อเทียบกับประเทศในภูมิภาค ปัญหาของเราคือการปฏิบัติในระดับพื้นที่” นายสัตวแพทย์เทิดศักดิ์ ญาโณ คณะสัตวแพทย์ศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ กล่าว</p><p>เขายืนยันว่าสุขภาพของคน สัตว์ และสิ่งแวดล้อม ต้องได้รับการดูแลคุ้มครองร่วมกันตามแนวทาง One Health หรือสุขภาพหนึ่งเดียว โดยต้องบูรณาการแนวคิดนี้เข้าสู่การทำงานในทุกระดับ ไม่แยกประเทศ หรือแยกสุขภาพสัตว์ออกจากสุขภาพคน</p><p>“ไทยแม้จะริเริ่มแนวคิดนี้แล้ว แต่ระบบดูแลคนและสัตว์ยังห่างกันมาก ระบบสาธารณสุขของไทยดีระดับโลก มีโรงพยาบาลครอบคลุมตั้งแต่ระดับศูนย์ จังหวัด อำเภอ ไปจนถึงตำบล บางตำบลมีโรงพยาบาล 2 แห่ง</p><p>แต่ปศุสัตว์บางอำเภอ มีเจ้าหน้าที่ 4-5 คน มีเจ้าหน้าที่ที่จะรับมือกับการระบาดของโรค หรือมีสิทธิ์ประกาศเขตโรคระบาด แค่ 1 คน”</p>(https://live.staticflickr.com/65535/54214813524_0090eedc16_k.jpg)<p class="text-align-center picture-with-caption">แผงขายยาและวัคซีนป้องกันโรควัว ภาพ:ณัฐกิตติ์ มีสกุล</p><p>แม้จะมีความท้าทายหลายประการ แต่ก็มีความพยายามจากเครือข่ายนักวิจัย ชุมชน และรัฐบาลระดับท้องถิ่น ในการจัดการโรคสัตว์ในระดับพื้นที่ โดยไม่รอการสั่งการจากฝ่ายนโยบาย</p><p>หนึ่งในความพยายามนั้นคือการทำแอพพลิเคชั่นมือถือ Participatory One Health Digital Disease Detection หรือ PODD อ่านว่า ”ผ่อดีดี” มีความหมายว่า “มองให้ดีดี” ในภาษาพื้นเมืองของจังหวัดเชียงใหม่</p><p>เครื่องมือชิ้นนี้ตั้งระบบตรวจจับการระบาดของโรคสัตว์ โดยมีสมาชิกในชุมชนเป็นผู้รายงานเข้าสู่ระบบ เมื่อพบการตายผิดธรรมชาติหรือการตายจำนวนมากของสัตว์ในพื้นที่ของตนเอง</p><p>“อาสาสมัครในหมู่บ้านจะแจ้งเมื่อพบสัตว์ตายผิดปกติหรือไม่ทราบสาเหตุ เรามีข้อกำหนดชัดเจนว่า สัตว์ตายไม่ทราบสาเหตุกี่ตัวต่อเนื่องกี่วัน จึงจะนับเป็นการระบาด” น.สพ.เทิดศักดิ์ กล่าว ในฐานะผู้ออกแบบระบบร่วมกับทีมงาน</p><p>“ข้อมูลจะถูกส่งไปยังเจ้าหน้าที่ปศุสัตว์ในพื้นที่ องค์การบริหารส่วนท้องถิ่น ปศุสัตว์อำเภอ ปศุสัตว์จังหวัด หรือผู้ว่าราชการจังหวัด อยู่ที่ว่าใครอยากได้ข้อมูลนี้บ้าง ระบบส่งให้ได้ทันที”</p><p class="text-align-center"><iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/cjAoMXW77Ls?si=_Zh04nwMEnGie0Jr" title="YouTube video player" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" referrerpolicy="strict-origin-when-cross-origin" allowfullscreen></iframe> </p><p class="picture-with-caption"> ที่มา: YouTube/BBC</p><p>ระบบการแจ้งโรคในสัตว์แบบมีส่วนร่วมเช่นนี้ใช้อย่างแพร่หลายในประเทศที่มีขนาดภาคส่วนปศุสัตว์ขนาดใหญ่ อย่างบราซิล ออสเตรเลีย สหรัฐอเมริกา และแคนาดา </p><p>ส่วน PODD ได้นำมาทดลองในองค์การบริหารส่วนท้องถิ่น 400 แห่งของไทย ครอบคลุมเกษตรกรเกือบ 20,000 ราย สามารถตรวจจับโรคปากและเท้าเปื่อยในวัว และหยุดยั้งก่อนโรคจะระบาดเป็นวงกว้างได้ 5 ครั้งแล้ว คิดเป็นมูลค่าความสูญเสียที่อาจเกิดขึ้นประมาณ 5 ล้านบาท</p><p>PODD ได้รับรางวัลชนะเลิศการประกวดรายการ Trinity Challenge ในปี 2564 และกำลังเริ่มทดลองใช้ในลาว โดยได้อบรมเจ้าหน้าที่และอาสาสมัครใน 5 แขวง เมืองละ 50 คน ได้แก่ คำม่วน สะหวันนะเขด จำปาสัก บอลิคำไซ และเวียงจัน</p><p>น.สพ.เทิดศักดิ์หวังว่าแอพพลิเคชั่นนี้จะขยายการใช้งานไปยังกัมพูชาและเคนยาเร็วๆ นี้ ส่วนพม่านั้น น่าจะสนใจเช่นกันหากสถานการณ์ภายในสงบ</p><p> </p><p> </p><p> </p><div class="note-box"><p><strong>รายงานนี้เป็นความร่วมมือระหว่างประชาไท กับ </strong><strong>Mekong Eye</strong> (https://www.mekongeye.com/)<strong> ภายใต้การสนับสนุนจาก Internews' Earth Journalism Network </strong></p></div><p> </p></div> <div class="node-taxonomy-container"> <ul class="taxonomy-terms"> <li class="taxonomy-term"><a href="http://prachatai.com/category/%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8%87%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%A9" hreflang="th">รายงานพิเศษ[/url]</li> </ul> </div> <!--/.node-taxonomy-container --> <div class="node-taxonomy-container"> <ul class="taxonomy-terms"> <li class="taxonomy-term"><a href="http://prachatai.com/category/%E0%B8%95%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A8" hreflang="th">ต่างประเทศ[/url]</li> <li class="taxonomy-term"><a href="http://prachatai.com/category/%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B9%81%E0%B8%A7%E0%B8%94%E0%B8%A5%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%A1" hreflang="th">สิ่งแวดล้อม[/url]</li> </ul> </div> <!--/.node-taxonomy-container --> <div class="node-taxonomy-container"> <ul class="taxonomy-terms"> <li class="taxonomy-term"><a href="http://prachatai.com/category/depth" hreflang="th">depth[/url]</li> <li class="taxonomy-term"><a href="http://prachatai.com/category/%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B9%81%E0%B8%94%E0%B8%99" hreflang="th">ชายแดน[/url]</li> <li class="taxonomy-term"><a href="http://prachatai.com/category/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%84%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B9%81%E0%B8%94%E0%B8%99" hreflang="th">การค้าชายแดน[/url]</li> <li class="taxonomy-term"><a href="http://prachatai.com/category/%E0%B8%9B%E0%B8%A8%E0%B8%B8%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%A7%E0%B9%8C" hreflang="th">ปศุสัตว์[/url]</li> <li class="taxonomy-term"><a href="http://prachatai.com/category/%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%98%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B8%82" hreflang="th">สาธารณสุข[/url]</li> <li class="taxonomy-term"><a href="http://prachatai.com/category/%E0%B9%81%E0%B8%AD%E0%B8%9E%E0%B8%9E%E0%B8%A5%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%8A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B8%9C%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%94%E0%B8%B5%E0%B8%94%E0%B8%B5" hreflang="th">แอพพลิเคชันผ่อดีดี[/url]</li> <li class="taxonomy-term"><a href="http://prachatai.com/category/%E0%B9%80%E0%B8%81%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B8%B4%E0%B8%88-%E0%B8%81%E0%B8%B4%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%A3%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%87%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%A0" hreflang="th">เก่งกิจ กิติเรียงลาภ[/url]</li> <li class="taxonomy-term"><a href="http://prachatai.com/category/%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%B2-%E0%B9%80%E0%B8%9E%E0%B8%8A%E0%B8%A3%E0%B9%81%E0%B8%81%E0%B9%89%E0%B8%A7" hreflang="th">กรรณิกา เพชรแก้ว[/url]</li> <li class="taxonomy-term"><a href="http://prachatai.com/category/%E0%B8%88%E0%B8%B5%E0%B8%99" hreflang="th">จีน[/url]</li> <li class="taxonomy-term"><a href="http://prachatai.com/category/%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%A7" hreflang="th">ลาว[/url]</li> <li class="taxonomy-term"><a href="http://prachatai.com/category/%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B9%82%E0%B8%82%E0%B8%87" hreflang="th">แม่น้ำโขง[/url]</li> <li class="taxonomy-term"><a href="http://prachatai.com/category/%E0%B8%A1%E0%B8%B2%E0%B9%82%E0%B8%99%E0%B8%8A-%E0%B9%82%E0%B8%9E%E0%B8%98%E0%B8%B2%E0%B8%A0%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B9%8C" hreflang="th">มาโนช โพธาภรณ์[/url]</li> </ul> </div> <!--/.node-taxonomy-container --> <div class="field field--name-field-promote-end field--type-string field--label-hidden field-item">ติดตาม "ประชาไท Prachatai.com" ได้ทุกช่องทาง Facebook, X/Twitter, Instagram, YouTube, TikTok หรือสั่งซื้อสินค้า https://prachataistore.net</div> http://prachatai.com/journal/2024/12/111804 |