[ สุขใจ ดอท คอม บ้านหลังเล็กอันแสนอบอุ่น ] ธรรมะ พุทธประวัติ ฟังธรรม ดูหนัง ฟังเพลง เกมส์ เบาสมอง ดูดวง สุขภาพ สารพันความรู้

ทุกคนคงปฏิเสธไม่ได้ว่าเพื่อนและมิตรภาพเป็นสิ่งสำคัญในชีวิต (สำหรับบางคนอาจเป็นปัจจัย 5) แม้แต่โจรห้าร้อยหรือนักการเมืองที่ชอบหักหลังปลิ้นปล้อนก็ยังต้องมีเพื่อนแต่เพื่อนไม่ใช่สิ่งที่ซื้อหาได้ด้วยเงินเพื่อนแท้มาจากการให้ เราให้สิ่งดี ๆ กับเพื่อนและเราก็ได้รับสิ่งดี ๆ กลับมาเช่นกัน






คู่หูสัตว์ที่ทุกคนรู้จักกันดีตั้งแต่เด็กคือ นกเอี้ยงกับควาย  คู่นี้เป็นเพื่อนแท้อมตะ นกเอี้ยงตัวน้อยจะคอยกินตัวแมลงหรือปรสิต เช่น ไรหรือเห็บตามตัวควาย ควายเองก็ชอบใจที่แมลงที่สร้างความรำคาญถูกกินไป แถมเจ้านกยังช่วยร้องเตือนภัยเวลามีอันตรายด้วยบางทีเราก็เห็นนกยางมาเกาะบนพี่ควายแทนนกเอี้ยง
แต่ที่น่าเศร้าคือเดี๋ยวนี้นกเอี้ยงค่อนข้างเหงาเพราะควายหายไปจากบ้านเราเสียแล้ว หลังจากการเข้ามาของควายเหล็กคูโบต้า ซึ่งนกเอี้ยงก็ต้องพบกับความปล่าวเปลี่ยวหลังของควายเหล็กทั้งแข็งและไม่มีตัวอะไรให้กิน ไม่นุ่มเหมือนพี่ควายที่เคยอิงแอบ
พฤติกรรมของนกที่กินปรสิตบนตัวสัตว์ใหญ่พบได้ทั่วโลกที่แอฟริกาก็มีเช่นกัน เช่น นก อ็อกซ์เพกเกอร์ (oxpecker) ที่ชอบหาปรสิตกินตามตัวควายป่าแอฟริกาแรด แอนทีโลป หรือนกบางชนิดก็ชอบความตื่นเต้น เช่น นกหัวโตอียิปต์ (Egyptian plover) ที่ชอบไปทำความสะอาดในปากของจระเข้ โดยจระเข้ก็จะนอนอ้าปากให้มันทำความสะอาดฟันตามสบาย คิดดูก็นับว่าทั้งเหม็นทั้งเสี่ยงนะครับ เผื่อเจ้าจระเข้มันเมื่อยหรือหิวขึ้นมา

........................นกเอี้ยง เดี๋ยวนี้ไม่ค่อยเห็นพวกเอ็งเลยควายเรื่องมันเศร้าน่ะเอี้ยงเอ๊ย.......................

ไม่น่าเชื่อว่าในทะเลมีสถานีอนามัยชื่อดังอยู่ แถมยังบริการฟรีโดยไม่ต้องใช้บัตรทองหรือประกันสังคมปลาพยาบาล
(cleaner wrasse) เป็นปลาตัวเล็ก ๆ ที่กินปรสิตตามตัวปลาอื่นเป็นอาหาร ปลาหลายชนิดที่ต้องการทำความสะอาดร่างกาย ต่างพากันแวะเวียนมาใช้บริการจากปลาพยาบาล  คล้ายกับสปาปลาที่ให้ปลาตอดหนังเท้า (ตีน) ซึ่งกำลังฮิตอยู่ในตอนนี้ แม้แต่ปลาไหลมอเรย์จอมโหดหรือปลาหมอทะเลตัวยักษ์ ก็ยอมให้ปลาเล็ก ๆ ตัวนี้ว่ายชอนไชไซ้ไปตามตัวบางตัวถึงกับว่ายน้ำมาต่อคิวรับบริการกันเลย เจ้าปลาพยาบาลเองก็เต็มใจบริการ เพราะมันจะได้อาหารอร่อย ๆ กิน ปลาพยาบาลยังทำหน้าที่เป็นหมอฟันด้วย ปลาบางตัวจะอ้าปากให้มันเข้าทำความสะอาดตามซอกฟัน เห็นมั้ยครับว่าฟันเป็นอวัยวะสำคัญขนาดไหน เพราะขนาดสัตว์ยังต้องดูแลรักษาฟันเลย ดังนั้นอย่าลืมแปรงฟันให้สะอาดอย่างน้อยวันละ 2 หนนะครับ  
ตามแนวปะการังยังมีสถานีอนามัยอีกแห่งที่ดำเนิน กิจการโดยกุ้งตัวเล็ก ๆ  ที่เรียกว่า กุ้ง พยาบาล (cleaning shrimp)  กุ้งพยาบาลจะโบกก้ามไปมา เพื่อแสดงว่ามันพร้อมให้บริการ (คล้าย ๆ ปั๊มน้ำมันหรือศูนย์เปลี่ยนถ่ายน้ำมันเครื่องเลย) ปลาหรือสัตว์อื่นๆ ที่ต้องการรับบริการก็จะแวะมา กุ้งพยาบาลรับทำความสะอาดให้ทุกส่วนเช่นกัน
ตามร้านอาหารต่าง ๆ น่าจะนำกุ้งพยาบาลมาใช้แทนไม้จิ้มฟัน พอกินเสร็จให้เจ้ากุ้งมันแคะขี้ฟันให้แทนก็คงสะดวกดี

คู่ซี้คลาสสิคที่เห็นบ่อยคือ เจ้านีโม่ ปลาการ์ตูน (clown fish) กับดอกไม้ทะเล (sea anemone) เรามักเห็นภาพปลาการ์ตูนอาศัยอยู่ในหนวดของดอกไม้ทะเลเสมอจะว่าไปไม่เคยเห็นภาพมันอยู่ห่างดอกไม้ทะเลเลย!  หลายคนอาจคิดว่าดอกไม้ทะเลเป็นพืช แต่จริง ๆ
แล้วมันเป็นสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง (invertebrate) กลุ่มเดียวกับแมงกะพรุนในช่วงโตเต็มวัย มันจะไม่เคลื่อนที่ไปไหนและจะใช้หนวดที่มีเซลล์เข็มพิษ (cnidoblast) อยู่ตรงปลายจับสัตว์เล็ก ๆ หรือปลากินเป็นอาหาร
แต่เจ้าปลาการ์ตูนสีสดใสน่ารักกลับหาญกล้า อาศัยหนวดของดอกไม้ทะเลเป็นที่หลบภัยจากผู้ล่าโดยที่มันเองก็ไม่ได้รับอันตราย เพราะมีเมือกที่ต้านพิษจากเซลล์เข็มพิษได้และมันก็ตอบแทนเพื่อนด้วยการทำความสะอาดเศษอาหารที่ติดตามเซลล์เข็มพิษให้แต่นักวิทยาศาสตร์บางคนคิดว่าดอกไม้ทะเลไม่ได้ประโยชน์อะไรจากปลาการ์ตูนมากนักและเชื่อว่าเป็นความสัมพันธ์ที่ปลาการ์ตูนได้ประโยชน์ฝ่ายเดียว ซึ่งก็ยังไม่รู้แน่ เพราะยังไม่เคยมีใครถามดอกไม้ทะเลว่ามันได้ประโยชน์อะไรบ้าง
แต่ช่วงนี้ดอกไม้ทะเลทั้งหลายอาจรู้สึกเหงา เพราะปลาการ์ตูนถูกมนุษย์จับไปเลี้ยงเป็นจำนวนมาก  ปลาการ์ตูนเองคงคิดถึงหนวดนุ่ม ๆ ของดอกไม้ทะเลที่เคยซุกไซ้ไปมาเช่นกัน....................................................

ดอกไม้ทะเลเป็นสัตว์เฟรนด์ลี่มาก ๆ ถึงไม่มีปลาการ์ตูน มันก็ยังมีเพื่อนตัวอื่นอีกคือ ปูเสฉวน (hermit crab) ปูที่อาศัยอยู่ในเปลือกหอย สัตว์สองตัวนี้ชอบไปเที่ยวด้วยกันเสมอเริ่มแรกเจ้าปูเสฉวนจะมองหาดอกไม้ทะเลตัวที่สวยงามถูกใจ แล้วจับมาทัดหู เอ๊ย ! ไม่ใช่ จับมาติดไว้บนเปลือกหอยของมัน เพื่อให้ดอกไม้ทะเลช่วยพรางตัวมันจากผู้ล่า
ปูบางตัวอาจติดดอกไม้ทะเลไว้หลายตัว เจ้าดอกไม้ทะเลซึ่งปกติอยู่กับที่ก็ชอบใจที่ได้เดินทางท่องเที่ยว เพราะทำให้มันได้รับอาหารมากกว่าตอนอยู่กับที่ รวมทั้งมีโอกาสได้แพร่พันธุ์ไกลขึ้นด้วย
แต่ดอกไม้ทะเลก็คงต้องเหงาอีกเช่นเดิมเมื่อปูเสฉวนเริ่มหายหน้าไป หลังจากเปลือกหอยถูกมนุษย์เก็บไปเป็นเครื่องประดับ ปูจึงไม่มีเกราะป้องกันตัวและลดจำนวนลง ยังดีที่ปูเสฉวนไม่อยู่ในขวด แล้วเอาดอกไม้ทะเลมาติดไว้บนขวดแทน
อืม....................คิด ๆ ดูแล้วการกระทำของมนุษย์มีผลกระทบต่อสัตว์เป็นลูกโซ่จริง ๆ.........................................

คู่ซี้ในท้องทะเลอีกคู่ที่สนิทกันมากจนร่วมรูเดียว กัน (รูในที่นี้หมายถึงที่อยู่อาศัย ไม่ใช่ช่องในร่างกาย) คือ ปลาบู่ทะเล (shrimp goby) กับกุ้งดีดขันหรือกุ้งตาบอด (blind shrimp)  ทั้งคู่อาศัยอยู่ในรูที่กุ้งเป็นผู้ขุดและเป็นผู้ทำความสะอาดรู ปลาบู่จะมาพบกุ้งแล้วก็ขออยู่ร่วมรูด้วย
เพื่อตอบแทนน้ำใจ ปลาบู่ทะเลจะคอยเตือนภัยเวลามีศัตรูมา เพราะกุ้งดีดขันมีสายตาที่แย่มากๆ เวลามันขึ้นมาหากินเหนือรู จึงถูกศัตรูล่าได้ง่าย ๆแต่เมื่อมีปลาบู่อยู่เคียงกายกุ้งดีดขันจะเอาหนวดข้างหนึ่งแตะตัวปลาบู่ไว้ถ้าศัตรูมา ปลาบู่ทะเลจะเตือนภัยโดยโบกหางแล้วทั้งคู่ก็จะรีบหนีลงรูด้วยกันโดยกุ้งดีดขันจะเป็นฝ่ายหนีลงไปก่อน พอปลอดภัยแล้วพวกมันก็จะโผล่หน้าออกมาจากรูและหากินใหม่
เมื่อถึงกลางคืนกุ้งก็จะปิดปากรู แล้วพวกมันก็อยู่ในบ้านแสนอบอุ่นด้วยกัน จนรุ่งเช้ามันก็จะเปิดปากรูและออกหากินกัน เรียกได้ว่าเป็นมิตรภาพร่วมรูจริง ๆ 

ปลาบู่ทางสะดวกแล้ว ออกมาได้กุ้งดีดขัน ขอบใจหลายเพื่อนบู่

กุ้งดีดขัน ตานี้ไพ่สวยเว้ย ช่วยดูต้นทางให้ด้วยนะปลาบู่ ไม่ต้องห่วง ตำรวจยังไม่มา

ปลา บู่ พวกเราไม่เคยมีปัญหาเรื่องแย่งรูนะกุ้ง ดีดขัน อืม............................มีรูเดียวก็แบ่งกันใช้ได้

ปกติแล้วสัตว์ต่าง ๆ มักแย่งอาหารกันเพื่อความอยู่รอด แต่มีสัตว์บางชนิดที่ช่วยกันหาอาหาร ตัวอย่างเช่น นกฮันนีไกด์ (honeyguide)กับแบดเจอร์กินน้ำผึ้ง(honey badger)คู่หูคู่นี่อาศัยอยู่ในทวีปแอฟริกานกฮันนีไกด์ชอบกินตัวอ่อนผึ้งและไขจากรังผึ้งแต่มันเองทำลายรังผึ้งไม่เก่งนัก บางครั้งจึงต้องหาเพื่อนมาช่วย ซึ่งก็คือเจ้าแบดเจอร์กินน้ำผึ้ง
เมื่อพบรังผึ้ง นกฮันนีไกด์ก็จะบินไปหาเจ้าแบดเจอร์กินน้ำผึ้งที่อยู่ในโพรง แล้วส่งเสียงร้องประมาณว่าฉันเจออาหารแล้ว ๆ เจ้าแบดเจอร์กินน้ำผึ้งก็จะรีบวิ่งตามนกไปทันที เมื่อเจอรังผึ้ง มันก็ใช้เล็บและฟันที่แข็งแรงทำลายรังและกินน้ำผึ้งอย่างเอร็ดอร่อย และเมื่อกินเสร็จ
ก็ถึงตานกฮันนีไกด์กินตัวอ่อนและไขผึ้งบ้าง
นกฮันนีไกด์นับว่าผูกมิตรเก่งและรู้จักใช้คน เพราะมันยังมีเพื่อนอื่น ๆ ที่มาช่วยทำลายรังผึ้งอีกนั่นก็คือ มนุษย์ นกฮันนีไกด์จะร้องเรียกชาวพื้นเมืองในแอฟริกาไปหาน้ำผึ้งมันจะบินนำไป ถ้าพวกเขาตามไม่ทัน เจ้านกก็จะบินย้อนกลับมาหา
เมื่อชาวพื้นเมืองเจอรังผึ้งและได้น้ำผึ้งแล้ว พวกเขาก็จะทิ้งรังไว้ให้นกเป็นการขอบคุณ มีตำนานชาวพื้นเมืองเล่าว่า ถ้ามนุษย์เห็นแก่ตัวไม่ทิ้งรังผึ้งไว้ให้นกฮันนีไกด์ คราวหน้ามันจะพาเขาไปพบสิงโต ช้าง หรืองูพิษแทน ซึ่งอาจจะจริงก็เป็นได้
แต่หลังๆ คู่นี้ไม่ค่อยได้คบหากันเท่าไรแล้ว เพราะเมื่อความศิวิไลซ์เดินทางมาหาชาวพื้นเมือง พวกเขาก็หันไปกินน้ำตาลแทนน้ำผึ้ง และพฤติกรรมพาไปพบน้ำผึ้งของนกฮันนีไกด์ก็ค่อย ๆ หายสาบสูญไปเช่นเดียวกับร้านโชว์ห่วย(เกี่ยวกันมั้ย)

สัตว์บางตัวเลี้ยงดูเอาใจใส่สัตว์อีกตัวเหมือนลูก มดกับเพลี้ยบางชนิดมีความสัมพันธ์แบบนี้  เพลี้ยจะดูดน้ำเลี้ยงจากพืชเป็นอาหาร ในระหว่างกระบวนการย่อย บางส่วนของน้ำเลี้ยงจะเปลี่ยนไปเป็นน้ำหวาน  มดชอบกินน้ำหวานนี้ มันจึงมาตีสนิทกับเพลี้ย โดยคอยดูแลปกป้องเพลี้ยจากศัตรู เช่น เต่าทอง เพลี้ยก็ตอบแทนโดยให้น้ำหวานกิน
เมื่อไรที่มดต้องการน้ำหวาน มันจะใช้หนวดแตะตัวเพลี้ยเบา ๆ เป็นสัญญาณว่าตะเอง ๆ เค้าหิวแระจากนั้นเพลี้ยก็จะเบ่งน้ำหวานออกมาทางตูด มดก็จะเลียตูด เอ๊ย ! ดูดกินกินน้ำหวานจากเพื่อน (กูรักมึงว่ะ) ของมันอย่างเอร็ดอร่อย
มดยังดูแลไข่ของเพลี้ยด้วย ในฤดูหนาวมันอาจนำไข่เพลี้ยเข้าไปในรัง และเมื่อตัวอ่อนออกจากไข่ มดก็จะพาตัวอ่อนไปไว้บนพืชที่มีน้ำเลี้ยงและคอยดูดกินน้ำหวานนั้น พฤติกรรมนี่น่าจะใกล้เคียงการเลี้ยงต้อยของมนุษย์

มิตรภาพที่น่ายกกย่องที่สุดน่าจะเป็นของปลวกกับโปรโตซัว (protozoa  สิ่งมีชีวิตเซลล์เดียว ขนาดเล็ก มีลักษณะคล้ายสัตว์)
คู่นี้เป็นพื่อนตายที่ขาดกันไม่ได้ทั้ง ๆ ที่ต่างฝ่ายต่างไม่เคยเห็นหน้ากันเลย (เห็นแต่ไส้ !) เนื่องจากในลำไส้ปลวกมีโปรโตซัวที่ชื่อ ไทร โคนิมฟา (Trichonympha) อาศัยอยู่ถ้าไม่มีโปรโตซัวนี้ปลวกก็จะย่อยสลายไม้ให้เป็นสารอาหารไม่ได้ในขณะที่โปรโตซัวก็ได้อาหารจากการย่อยสลายไม้
ให้ปลวก ถ้าจับทั้งคู่แยกกัน มันจะตายไปในที่สุด  ช่างเป็นมิตรภาพที่ยิ่งใหญ่จริง ๆ
ว่าแต่เจ้าโปรโตซัวที่ว่า เข้ามาอยู่ในร่างกายปลวกได้อย่างไร โปรโตซัวพวกนี้คงไม่ได้อยู่ในอสุจิหรือไข่ของปลวกแน่ ๆ
ปลวกไม่ได้มีโปรโตซัวตั้งแต่เกิด มันจะได้โปรโตซัวมาขณะที่มันยังเล็กเป็นตัวอ่อนปลวกพี่เลี้ยงของมันจะเอาอาหารที่มีโปรโตซัวนี้อยู่มาให้กิน
จากนั้นมันก็จะได้รับโปรโตซัวไปไว้ในลำไส้ และอยู่ร่วมกันต่อไป สุดยอดมั้ยล่ะ
ซึ่งจะว่าไปมนุษย์เองก็มีแบคทีเรียที่มีประโยชน์อยู่ในลำไส้เหมือนกันซึ่งมันก็ช่วยเราเราก็ช่วยมัน..............................

ข้อมูลบางส่วนดัดแปลงจากบทความที่เคยเขียนลงนิตยสารโกจีเนียส
Animal ของ David Burnie
Animal Behavior ของ Lee C. Drickamer
Animals of the World : Parragon Book
Biology ของ Raven Johnson

http://www.thewildclassroom.com/biomes/speciesprofile/coralreef.html (http://www.thewildclassroom.com/biomes/speciesprofile/coralreef.html)


http://sky.scnu.edu.cn/life/class/ecology/chapter/Chapter15.htm (http://sky.scnu.edu.cn/life/class/ecology/chapter/Chapter15.htm)