|
หัวข้อ: สัมผัสทรัพย์ในดิน กลิ่นไอเกลือ อ.บ่อเกลือ จ.น่าน เริ่มหัวข้อโดย: Kimleng ที่ 14 กันยายน 2561 15:26:53 (http://www.sookjaipic.com/images_upload_2/71002954079045_IMG_2659.JPG) เกลือสินเธาว์ ที่อำเภอบ่อเกลือ จังหวัดน่าน สัมผัสทรัพย์ในดิน กลิ่นไอเกลือ อำเภอบ่อเกลือ จังหวัดน่าน “บ่อเกลือ” คือ อำเภอหนึ่งในจังหวัดน่าน อำเภอนี้มีชื่อด้วยมีแหล่งเกลือสินเธาว์ ที่มีเรื่องราวและสถานที่ให้เรียนรู้และสัมผัส จากตัวเมืองน่าน เรามุ่งหน้าสู่อำเภอบ่อเกลือ ในเส้นทางอันลาดชัน ลดเลี้ยวเคี้ยวคด สองข้างทางเต็มไปด้วยป่าต้นน้ำที่ยังคงความอุดมสมบูรณ์ตามธรรมชาติ โดยมีจุดหมายปลายทางที่ “ภูฟ้า” เพียงเพื่อจะชมแหล่งผลิตเกลือสินเธาว์ “เกลือภูเขา” ที่มีเพียงแห่งเดียวในโลก เกลือที่ได้จากที่นี่ถูกส่งไปเลี้ยงผู้คนถึงสุโขทัย ลาว แคว้นล้านนา ไปจนถึงเชียงตุง และในเขตสิบสองปันนาของจีนมาแต่โบราณ นับเวลาได้หลายร้อยปีแล้ว ในประชุมพงศาวดารภาคที่ ๑๐ เรื่อง “พงศาวดารเมืองน่าน” มีข้อความกล่าวถึงแหล่งผลิตเกลือที่เป็นเหตุให้พระเจ้าติโลกราชยกทัพมายึดเมืองน่าน เมื่อ พ.ศ.๑๙๙๓ โดยอ้างว่าต้องการเกลือจากบ่อมางไปเป็นส่วยค้าให้กับทางเมืองเชียงใหม่ เกลือจากบ่อมางดังกล่าวนี้ น่าจะหมายถึงบ่อเกลือที่บ้านบ่อหลวง ซึ่งติดกับน้ำมางแห่งนี้เอง เดิมทีบ่อเกลือมีชื่อว่า “เมืองบ่อ” ซึ่งก็น่าจะหมายถึงบ่อน้ำเกลือสินเธาว์ รวมทั้งสิ้น ๙ บ่อ ได้แก่ บ่อหลวง ตั้งอยู่ที่บ้านบ่อหลวง บ่อหยวก บ่อตอง ตั้งอยู่ที่บ้านหมู่หยวก บ่อเวร ตั้งอยู่ที่บ้านเวร บ่อน่าน บ่อกึ๋น ตั้งอยู่ที่บริเวณหุบเขาต้นน้ำน่าน บ่อน้ำแคะ ตั้งอยู่ที่บริเวณบ้านน้ำแคะ บ่อเกร็ด ตั้งอยู่ที่บ้านสว้า และบ่อเข้า ตั้งอยู่ที่บ้านส้าน มีเรื่องเล่าสืบต่อกันมาเกี่ยวกับการค้นพบดินแดนแห่งบ่อเกลือ สรุปความได้ว่า ในอดีตกาลก่อนที่ผู้คนจะอพยพมาตั้งรกรากทำมาหากินที่บริเวณบ่อเกลือ บริเวณนี้เป็นป่ารกทึบมาก่อน มีนายพรานคนหนึ่งออกมาล่าสัตว์ และสังเกตเห็นว่า สัตว์ป่ามักจะมาดื่มน้ำในพื้นที่แห่งนี้เสมอ เมื่อทดลองชิมดูจึงรู้ว่าน้ำมีรสเค็ม ความได้ทราบไปถึงพระญาภูคาและเจ้าหลวงบ่อ ทั้ง ๒ พระองค์พากันมาดูเกลือนั้น และได้ขึ้นไปบนยอดดอยภูจัน ได้เกิดการแข่งขันพุ่งสะเน้า (หอก) เพื่อครอบครองบ่อน้ำเกลือ พระยาภูคาพุ่งหอกออกไปทางทิศตะวันตกของลำน้ำมาง ตรงที่ตั้งหอนกในปัจจุบัน ในขณะที่เจ้าหลวงบ่อพุ่งหอกไปทางทิศตะวันออกของลำน้ำมาง ตรงที่ตั้งหอเจ้าพ่อบ่อหลวงในปัจจุบัน ชาวบ้านที่ไปชมการพุ่งหอกในครั้งนั้น ได้นำเอาก้อนหินมาก่อเป็นที่สังเกตแล้วตั้งเป็นโรงหอทำพิธีระลึกตอบแทนบุญคุณเจ้าหลวงทั้งสองเป็นประจำทุกปีจนกระทั่งถึงปัจจุบัน ชาวบ้านเชื่อกันว่าบ่อน้ำเกลือแต่ละบ่อนั้นมี “เจ้าซางคำ” คอยปกปักรักษาอยู่ ดังนั้นทุกวันแรม ๙ ค่ำ เดือน ๕ ชาวบ้านบ่อหลวงจะทำพิธีบวงสรวงเจ้าหลวงบ่อเรียกว่า “พิธีแก้ม” มีการเลี้ยงเจ้าหรือเลี้ยงผี เพื่อขอบคุณสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ได้ปกป้องคุ้มครองและให้เกลือแก่พวกเขาใช้ทำมาหากินมาตลอดระยะเวลา การเดินทางไปสู่อำเภอบ่อเกลือ สามารถไปได้ ๒ ทาง คือ จากจังหวัดน่านผ่านอำเภอสันติสุขถึงอำเภอบ่อเกลือเป็นระยะทางประมาณ ๑๕๒ กิโลเมตร และอีกทางหนึ่งคือจากตัวจังหวัดน่านถึงอำเภอปัวแล้วตัดตรงข้ามเขาเข้าอำเภอบ่อเกลือ อีก ๔๘ กิโลเมตร เป็นระยะทางทั้งหมดประมาณ ๑๑๘ กิโลเมตร ในอำเภอบ่อเกลือจะมีบ่อเกลืออยู่หลายแห่ง บ่อเกลือเหล่านี้ปัจจุบันไม่มีการต้มเพื่อขายอีกแล้ว นอกจากบ่อเกลือบางบ่อ เช่น บ่อหยวก ซึ่งในอดีตเคยมีการผลิตเป็นจำนวนมาก ก็เปลี่ยนมาเป็นต้มเพื่อใช้บริโภคกันในครัวเรือน อนึ่ง บ่อเกลือบางบ่อถูกน้ำพัดดินมาถล่มกลบบ่อจนกู้คืนอีกไม่ได้ สำหรับบ่อเกลือที่ยังมีการผลิตเกลือจำหน่าย และถือเป็นแหล่งท่องเที่ยวแห่งหนึ่งของจังหวัดน่านก็คือ บ่อเกลือที่บ้านบ่อหลวง ซึ่งอยู่ในบริเวณตัวอำเภอ เป็นบ่อเกลือสาธารณะซึ่งมีอยู่ ๒ บ่อ (หมายถึงผู้ใดก็มีสิทธิ์ใช้น้ำเกลือได้) เรียกว่า บ่อ ๑ และ บ่อ ๒ หรือบ่อเหนือและบ่อใต้ บ่อเกลือทั้ง ๒ บ่อนี้ ได้กรุขอบบ่อด้วยดอกไม้เพื่อกันดินปากหลุมถล่ม และมีที่นั่งร้านสำหรับยืนตักน้ำเกลืออยู่ข้างๆ ด้วย กล่าวกันว่าบ่อเกลือทั้ง ๒ นี้ มีน้ำเกลือซึ่งมีความเข้มข้นสูงกว่าบ่อเกลือแห่งอื่นๆ ในเขตตำบลบ่อเกลือเหนือ ทั้งนี้สามารถวัดความเข้มข้นได้จากการใช้ปริมาณเชื้อฟืนและเวลาที่ใช้ในการต้มน้ำเกลือซึ่งพบว่าน้อยกว่าที่อื่น วิธีทำเกลือสินเธาว์ที่อำเภอบ่อเกลือ จังหวัดน่าน บ่อเกลือที่นี่น่าจะทำลำรางสำหรับส่งน้ำเกลือจากบ่อไปยังโรงต้ม การตักน้ำเกลือจากบ่อซึ่งอยู่ลึกลงไปจะทำได้โดยใช้แร้ว (อ่าน “แฮ้ว”) คือโพงตักน้ำ เมื่อตักขึ้นมาแล้วจะเทใส่ลำราง น้ำเกลือจะไหลไปสู่บ่อพักในโรงต้มเกลือใกล้กับเตาต้ม จากนั้นจึงตักใส่กระทะต้มซึ่งมีขนาดใหญ่ ใช้ฟืนเป็นเชื้อเพลง เคี่ยวจนข้น ใช้เวลาต้มประมาณ ๔ ชั่วโมง จะมีเกลือนอนก้นอยู่ ตักเกลือใส่ในตะกร้าเพื่อให้สะเด็ดน้ำ บ่อเกลือเมืองน่านจะมีศาลเจ้าพ่อบ่อเกลือ ชาวบ้านในท้องที่จะมีพิธีกรรมการทรงเจ้า การเลี้ยงผี หรือเทวดาอารักษ์ที่รักษาบ่อเกลือ เพื่อให้เกิดความเป็นสิริมงคลทุกปี ซึ่งพิธีกรรมดังกล่าวได้รับการปฏิบัติสืบต่อกันมานานจนถึงปัจจุบัน (http://www.sookjaipic.com/images_upload_2/33335419164763_IMG_2661.JPG)
(http://www.sookjaipic.com/images_upload_2/83467270433902_IMG_2842.JPG) ภาพวาดแสดงวัฒนธรรมการแต่งกายของหญิงเมืองน่าน : จิตรกรรมฝาผนัง ต.ป่าคา อ.ท่าวังผา จ.น่าน (http://www.sookjaipic.com/images_upload_2/92392919750677_IMG_2858.JPG) (http://www.sookjaipic.com/images_upload_2/78331841280062_IMG_2875.JPG) (http://www.sookjaipic.com/images_upload_2/53905795721544_IMG_2879.JPG)
อ้างอิง : - สารานุกรมวัฒนธรรมไทยภาคเหนือ มูลนิธิสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณิชย์ - ข้อมูลจาก สำนักบริหารการปกครองท้องที่ กรมการปกครอง - เกร็ดความรู้ดอทเน็ต - www.thairath.co.th |