[ สุขใจ ดอท คอม บ้านหลังเล็กอันแสนอบอุ่น ] ธรรมะ พุทธประวัติ ฟังธรรม ดูหนัง ฟังเพลง เกมส์ เบาสมอง ดูดวง สุขภาพ สารพันความรู้

ตำนานเกลือบนภูเขาสูงแห่งเดียวในโลก ที่ระดับความสูง ๑,๙๘๐ เมตร ในอำเภอบ่อเกลือ จังหวัดน่าน เริ่มขึ้นเมื่อเกือบ ๘๐๐ ปีมาแล้ว ในราวพุทธศตวรรษที่ ๑๙ ตั้งแต่สมัยพญาภูคา ปฐมกษัตริย์ราชวงศ์ภูคา ผู้สร้างเมืองวรนคร (อำภอปัว ในปัจจุบัน)

เมื่อมีการพบเกลือ จากที่เคยเป็นป่าดงพงไพร ก็มีผู้คนมาอยู่รวมกันมากขึ้นจนกลายเป็นเมือง ชื่อ “เมืองบ่อ” ซึ่งหมายถึงบ่อเกลือที่มีอยู่ถึง ๙ บ่อนั่นเอง  

เกลือจากที่นี่ เป็นสินค้าที่ถูกส่งไปขายยังกรุงสุโขทัย เชียงใหม่ เชียงตุง หลวงพระบาง สิบสองปันนา จนถึงจีนตอนใต้ ความสำคัญของเกลือ ทั้งในฐานะสินค้าและยุทธปัจจัย  ทำให้น่านมั่งคั่ง และเป็นศูนย์กลางการค้าขายของล้านนาตะวันออก และเป็นเหตุสำคัญที่พระเจ้าติโลกราชแห่งเชียงใหม่  กรีธาทัพมายึดเมืองน่าน เมื่อ พ.ศ. ๑๙๙๓  ทำให้น่านเป็นประเทศราชของอาณาจักรล้านนา และต้องส่งเกลือไปเป็นเครื่องราชบรรณาการอยู่เกือบร้อยปี

บ่อเกลือเมืองน่านในปัจจุบันเหลืออยู่สองแห่ง คือ บ่อเกลือเหนือและบ่อเกลือใต้ บ่อเกลือเหนือมีขนาดใหญ่ มีโรงต้มเกลือหลายโรง มากกว่าบ่อเกลือใต้ และมีชาวน่านจำนวนไม่น้อยยังคงยึดการทำเกลือเป็นอาชีพด้วยกรรมวิธีดั้งเดิมเฉกเช่นเมื่อเกือบ ๘๐๐ ปีก่อน ในโรงเกลือที่ปิดมิดชิด  ภายในมีเตาขนาดใหญ่ขึ้นรูปจากดินเหนียว สำหรับวางกระทะใบเขื่อง แล้วตักเกลือจากบ่อส่งผ่านมาตามลำไม้ไผ่ลงสู่บ่อพัก ก่อนนำน้ำเกลือมาต้มในกระทะประมาณ ๔-๕ ชั่วโมง  ให้น้ำเกลือระเหยแห้ง ใช้ไม้พายตักเกลือใส่ตะกร้าไม้ไผ่ที่แขวนไว้เหนือกระทะ ทำอย่างนี้ไปเรื่อยๆ จนน้ำในกระทะแห้ง.


จาก “เกลือบก” ใช้สำหรับบริโภค ที่เรียกกันมาตั้งแต่สมัยสุโขทัยและอยุธยา เกลือจากบ่อเกลือโบราณของเมืองน่านในวันนี้  มีวิวัฒนาการตามยุคสมัย ทั้งการเสริมไอโอดีน การผลิตเป็น “ละอองเกลือ”  ซึ่งเป็นเกลือที่มีอนุภาคขนาดเล็กหรือฝุ่นเกลือ ผ่านกระบวนการอบแห้ง และเป่าลมร้อนให้มีความชื้นน้อยลง เพื่อให้แห้งและเก็บไว้ใช้ได้นาน และ “เกสรเกลือ” ซึ่งแปลมาจากภาษาฝรั่งเศสว่า Fleur de Sel ที่บ้านเราเรียก “ดอกเกลือ” เป็นเกลือชนิดพิเศษที่ตกผลึกลอยอยู่หน้าน้ำ  ต้องใช้ความประณีตจากมือมนุษย์เท่านั้นในการค่อย ๆ เก็บช้อนดอกเกลือ เป็นเกลือสะอาด คุณภาพสูง มีปริมาณน้อย และไม่ได้สัมผัสกับพื้นดิน จึงถูกนำมาใช้ทั้งสำหรับการบริโภค การทำสปา ประทินโฉม  และรักษาโรคต่างๆ

“เกลือ” จึงยังคงคุณค่าและความสำคัญอยู่คู่เมืองน่านเหมือนเมื่ออดีตกาล ที่ผ่านมายาวนาน.


ข้อมูล : บทความ “ตำนานบ่อเกลือ”  จาก วารสารข่าวปิดทอง Vol.6 : มูลนิธิปิดทองหลังพระ สืบสานแนวพระราชดำริ - สำนักงานปลัดสำนักนายกรัฐมนตรี ทำเนียบรัฐบาล

เมื่อก่อนเคยทำรายงานเรื่องนี้แต่เป็นทางแถบอีสาน

         อาณาจักรเกลือในดินแดนอีสาน คือหลักฐานที่ห้วงทะเลได้ฝากทิ้งไว้ ราว ๑๐๐ ล้านปีมาแล้ว น้ำทะเลที่ไหลท่วมดินแดนแห่งนี้ได้ถูกปิดกั้นด้วยเทือกเขา การยกตัวของเทือกเขาภูพานตอนกลางของภาค ได้ทำให้เกิดการแบ่งดินแดนอีสานเป็น ๒ ส่วน มีลักษณะเป็นแอ่งคล้าย ๆ ก้นกะทะ ประกอบด้วย ส่วนที่อยู่ทางเหนือเรียกว่า "แอ่งสกลนคร"  และส่วนทางตอนใต้ที่เรียกว่า "แอ่งโคราช"


        ขอบแอ่งที่ยกตัวขึ้นนั้นก็ได้กั้นให้เกิดเป็นทะเลปิด น้ำทะเลที่ถูกขังอยู่ใน “แอ่ง” นานวันเข้าน้ำเค็มเหล่านี้ก็ถูกแสงแดดแผดเผาจนเหลือเป็นเพียงตะกอนเกลือหิน และ แร่โพแตชที่เป็นแร่ที่พบไม่กี่แห่งในโลกอยู่บนแผ่นดิน และจากการเปลี่ยนแปลงทางธรณีวิทยาตลอดเวลาน้ำบาดาลก็ได้กัดเซาะโดมเกลือ (dome) ใต้ดินจนทรุดตัวลงกลายเป็นทะเลสาบต่างๆ ดังนั้นหากพบหนองน้ำหรือทะเลสาบที่ไหนในภาคอีสาน เช่น บึงกาฬ (หนองคาย) หนองหาร ( สกลนคร) และหนองหาน ( อุดรธานี) จึงให้สันนิษฐานได้ว่าข้างล่างเป็นโดมเกลือนั้นเอง