"ปลาส้ม" ภูมิปัญญาการแปรรูปอาหารของชาวบ้านพื้นถิ่น

ปลาส้มฟัก หรือ แหนมปลา อาหารขึ้นชื่อของอำเภอบ้านหมี่ จังหวัดลพบุรี

ปลาส้ม

ปลาส้ม เป็นอาหารพื้นถิ่น ทำมาจากเนื้อปลาสด ปลาที่นิยมนำมาทำปลาส้ม ได้แก่ ปลาจีน ปลาตะเพียน ปลานิล ปลาสวาย ปลานวลจันทร์หรือปลายี่สก นำมาหมักกับเกลือ ข้าวสวยหรือข้าวเหนียว กระเทียม ผสมกันแล้วหมักจนมีรสเปรี้ยว มีทั้งแบบที่ใช้ปลาทั้งตัวและแบบที่ใช้เฉพาะเนื้อปลา ซึ่งแบบที่ใช้เนื้อปลาอย่างเดียวอาจเรียกปลาส้มฟัก หรือแหนมปลา

ปลาส้ม แบ่งออกเป็น 4 ประเภท คือ
1. ปลาส้มตัว เป็นปลาส้มที่ทำจากปลาทั้งตัวที่ผ่าท้องควักไส้ออกแล้ว
2. ปลาส้มชิ้น เป็นปลาส้มที่ทำจากเนื้อปลาล้วนที่หั่นเป็นชิ้นตามขวางของลำตัวปลา
3. ปลาส้มเส้น เป็นปลาส้มที่ทำจากเนื้อปลาล้วนที่หั่นเป็นเส้น
4. ปลาส้มฟัก หรือ แหนมปลา เป็นปลาส้มที่ทำจากเนื้อปลาล้วนที่บดหรือสับ

การทำปลาส้ม เป็นภูมิปัญญาที่สืบทอดมาจากบรรพบุรุษปู่ ย่า ตายาย และบิดามารดา ซึ่งเป็นบ่อเกิดแห่งวิถีชีวิต วัฒนธรรม และประเพณีของชาวบ้านที่นอกจากจะมีอาชีพเกษตรกรรมแล้ว ยังมีอาชีพประมงพื้นบ้าน หาปู หาปลามาดำรงชีพตั้งแต่บรรพบุรุษ เมื่อชาวบ้านหาปลามาได้แล้วก็มีวิธีการถนอมอาหารให้เก็บไว้กินได้นานๆ จึงเกิดภูมิปัญญาในการแปรรูปอาหารจากปลาต่างๆ เช่น ย่าง หมัก ใส่เกลือตากแดด ปลาร้า ปลาเจ่า ปลาจ่อม ฯลฯ รวมทั้งการนำมาทำ "ปลาส้ม ” ที่สามารถเก็บไว้รับประทานได้นานวัน โดยสามารถนำมาปรุงอาหารได้หลายชนิด เช่น ทอด ย่าง ยำ ฯลฯ