โบราณสถาน วัดโตนดหลาย ต.แพรกศรีราชา อ.สรรคบุรี จ.ชัยนาท

โบราณสถาน เจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์
วัดโตนดหลาย ต.แพรกศรีราชา อ.สรรคบุรี จ.ชัยนาท

เจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ ตั้งอยู่ที่ วัดโตนดหลาย (วัดร้าง) หมู่ที่ ๗ ตำบลแพรกศรีราชา อำเภอสรรคบุรี จังหวัดชัยนาท อยู่ติดกับวัดสองพี่น้องทางทิศเหนือ

โบราณสถานวัดโตนดหลาย เป็นโบราณสถานร้าง ตั้งอยู่ในเมืองแพรกศรีราชาโบราณ หรือเมืองสรรคบุรี ซึ่งตั้งอยู่บนฝั่งแม่น้ำน้อยด้านทิศตะวันตก เป็นเมืองโบราณสมัยทวารวดี ซึ่งมีหลักฐานการพัฒนาต่อเนื่องมาถึงสมัยสุโขทัยและสมัยอยุธยา ระหว่างพุทธศตวรรษที่ ๑๘ – ๒๐ เจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ที่เป็นสัญลักษณ์ทำให้เชื่อว่าเมืองแพรกนั้นเป็นเมืองที่มีความเจริญมากก่อนยุคที่อยุธยาจะเรืองอำนาจ เนื่องจากเจดีย์แบบนี้นิยมสร้างในสมัยพระเจ้าลิไท และเป็นเจดีย์ที่พบใต้สุดในอาณาเขตราชวงศ์พระร่วงเจ้า

แผนผังของวัดโตนดหลายนั้นวางตัวตามแนวแกนทิศตะวันออก - ตะวันตก ซึ่งวิหารของวัดโตนดหลาย หันหน้าไปทางทิศตะวันออก ภายในกำแพงแก้วของวัดโตนดหลาย ปรากฎศาสนสถานอันประกอบไปด้วย เจดีย์ประธาน วิหาร เจดีย์ราย และมณฑป

โบราณสถานแห่งนี้มีความเฉพาะพิเศษ คือ มีเจดีย์อันเป็นประธานของวัดเป็นเจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์หรืออีกชื่อคือทรงดอกบัวตูม ซึ่งเป็นรูปแบบเจดีย์ในศิลปะสุโขทัย แม้จะมีรายละเอียดของรูปแบบงานศิลปกรรมที่ต่างไปจากเจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ที่พบภายในอาณาเขตของอาณาจักรสุโขทัยอยู่บ้าง แต่ก็ยังแสดงถึงแรงบันดาลใจทางศิลปะที่ถ่ายทอดถึงกันอย่างชัดเจน

ส่วนยอดเดิมของเจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์วัดโตนดหลายนั้นหักหายไป ต่อมาจึงมีการบูรณะต่อเติมตามหลักการอนุรักษ์เพื่อให้เจดีย์วัดโตนดหลายมีรูปแบบที่สมบูรณ์ให้มากที่สุด

จากการขุดแต่งและขุดค้นทางโบราณคดี ณ วัดโตนดหลายแห่งนี้ ได้พบโบราณวัตถุที่เป็นหลักฐานบอกเล่าถึงการใช้พื้นที่บริเวณโบราณสถานแห่งนี้ในอดีต ซึ่งพบหลักฐานว่ามีการอยู่อาศัยมาตั้งแต่ทวารวดี เพราะได้พบโบราณวัตถุประเภทหม้อก้นกลม ปากผายออก เนื้อดินผสมกรวด ทราย แกลบข้าว ผิวภาชนะมีสีเหลืองนวล ขึ้นรูปภาชนะด้วยมือ ซึ่งเป็นรูปแบบภาชนะที่ได้จากการเผากลางแจ้ง และยังพบภาชนะดินเผาแบบหม้อมีสันก้นตื้น ตกแต่งด้วยลายเชือกทาบ ลายเส้นขนาน และลายขูดขีด โดยภาชนะรูปแบบนี้ เป็นที่นิยมในกลุ่มสังคมวัฒนธรรมทวารวดี เช่น ที่บ้านคู่เมือง อ.อินทร์บุรี จ.สิงห์บุรี บ้านท่าแค อ.เมือง จ.ลพบุรี บ้านจันเสน อ.ตาคลี จ.นครสวรรค์

นอกจากนี้ในการขุดแต่งยังพบหม้อมีพวย ที่มีลักษณะคล้ายกับหม้อมีพวยที่พบในชุมชนและเมืองโบราณสมัยทวารวดีทั่วไปเช่นกัน

ในส่วนชั้นดินด้านบนที่อยู่เหนือชั้นดินในวัฒนธรรมทวารวดี ซึ่งเป็นชั้นดินที่ร่วมสมัยกับเจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ ได้พบเศษภาชนะดินเผาจากแหล่งเตาบ้านบางปูน จังหวัดสุพรรณบุรี กับเศษภาชนะดินเผาเคลือบเขียวจากแหล่งเตาศรีสัชนาลัย และเครื่องถ้วยเวียดนาม ที่กำหนดอายุได้อยู่ในราวพุทธศตวรรษที่ ๒๐ จึงสันนิษฐานอายุของวัดโตนดหลายนี้ไว้ได้ว่าสร้างในราวพุทธศตวรรษที่ ๒๐ และยังแสดงถึงแรงบันดาลใจในการก่อสร้างที่มาจากทางสุโขทัย อีกด้วย

กรมศิลปากรได้ทำการขุดแต่งและบูรณะโบราณสถานแห่งนี้ ๒ ครั้ง โดยครั้งแรก ได้ขุดแต่งบูรณะในปี พ.ศ.๒๕๓๖ ถัดมาในปี พ.ศ.๒๕๓๙ จึงมีการขุดแต่งและขุดค้นทางโบราณคดีอีกครั้งหนึ่ง

ขอขอบคุณเว็บไซต์ กรมศิลปากร พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติชัยนาทมุนี และกลุ่มเผยแพร่ กรมศิลปากร (ทื่มาข้อมูล/ภาพประกอบ)