วัดพระบรมธาตุทุ่งยั้ง ต.ทุ่งยั้ง อ.ลับแล จ.อุตรดิตถ์

วัดพระบรมธาตุทุ่งยั้ง
ตำบลทุ่งยั้ง อำเภอลับแล จังหวัดอุตรดิตถ์

วัดพระบรมธาตุทุ่งยั้ง ตั้งอยู่ในตำบลทุ่งยั้ง อำเภอลับแล จังหวัดอุตรดิตถ์ ห่างจากตัวจังหวัดอุตรดิตถ์ ๕ กิโลเมตร เป็นวัดสำคัญประจำเมืองทุ่งยั้ง ซึ่งเมืองทุ่งยั้งในปัจจุบันถือได้ว่าเป็นเมืองที่มีผู้คนอาศัยติดต่อกันมาอย่างยาวนาน ตั้งแต่สมัยก่อนการสถาปนาอาณาจักรสุโขทัย

ประวัติการสร้างพระบรมธาตุ : สันนิษฐานว่าสร้างในสมัยกรุงสุโขทัยตอนปลาย คือในสมัยสมเด็จพระมหาธรรมราชาลิไท ผู้ครองเมืองสุโขทัย ชาวบ้านทั่วไปเรียกชื่อวัดนี้ว่า “วัดบรมธาตุ” แต่ส่วนใหญ่นิยมเรียกชื่อว่า “วัดทุ่งยั้ง” กรมศิลปากรได้ประกาศขึ้นทะเบียนวัดนี้ให้เป็นโบราณสถานสำคัญของชาติ เมื่อวันที่ ๘ มีนาคม ๒๔๗๘ และเขียนชื่อวัดนี้ว่า “วัดมหาธาตุ” เป็นชื่อทางราชการ วัดแห่งนี้มีโบราณสถาน โบราณวัตถุที่สำคัญ ดังนี้

   ๑. พระมหาเจดีย์ทรงลังกา พระสารีริกธาตุ
   ๒. พระวิหารหลวง และพระประธานในพระวิหารหลวง
   ๓. พระอุโบสถ

โบราณสถาน โบราณวัตถุ ดังกล่าวนี้อยู่ในเขตพุทธาวาส ซึ่งมีกำแพงศิลาแลงล้อมรอบทั้ง ๔ ด้าน พระมหาเจดีย์ตั้งอยู่ทางด้านหลังของพระวิหารหลวง เป็นเจดีย์ทรงลังกา สูง ๒๐ วา ฐานพระเจดีย์ กว้าง ๑๐ วา ๓ ศอก มีซุ้มจรนำประดิษฐานพระพุทธรูปทั้ง ๔ ทิศ แต่ซุ้มจรนำนี้ได้ถูกช่างชาวพม่าปฏิสังขรณ์ จึงมีรูปทรงเปลี่ยนไปจากของเดิม เช่นเดียวกับเจดีย์ทั้ง ๔ องค์ ซึ่งตั้งอยู่บนฐานสี่เหลี่ยม ในชั้นที่ ๑ นั้นมีรูปลักษณะเหมือนเจดีย์ของพม่าส่วนที่ยังรักษารูปทรงเหมือนของเดิมคือส่วนบนขององค์พระเจดีย์ตั้งแต่ชั้นที่ ๓ ขึ้นไปเท่านั้นที่ยังคงเป็นลักษณะแบบลังกาซึ่งเป็นพระเจดีย์ที่นิยมสร้างกันในสมัยกรุงสุโขทัยเป็นราชธานี สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงพระราชนิพนธ์ไว้ในหนังสือ “เที่ยวตามทางรถไฟ” ว่าพระมหาธาตุเจดีย์ วัดมหาธาตุ เมืองทุ่งยั้ง เป็นเจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ แต่ได้หักพังลงมาแล้วมีผู้ช่อมแปลงเป็นรูปทรงอื่นเสียแล้ว พระบรมธาตุเจดีย์ได้พังทลายลงมาเมื่อวันที่ ๑๒ พฤศจิกายน ๒๔๕๑ เนื่องจากเกิดแผ่นดินไหวรุนแรง พระวิหารหลวงและพระอุโบสถเป็นสถาปัตยกรรมไทยสมัยกรุงศรีอยุธยา มีรูปลักษณะสวยสง่าทรงคุณค่าทางศิลปกรรมไทย ตัวพระวิหารได้ถูกบูรณปฏิสังขรณ์ ๓ ครั้ง คือ

   ๑. ในรัชสมัยพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ (พ.ศ.๒๒๘๓)
   ๒. ในรัชสมัยพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว (พ.ศ.๒๓๔๒)
   ๓. ในรัชสมัยพระเจ้าอยู่หัวองค์ปัจจุบัน (พ.ศ.๒๔๒๗)

พระประธานซึ่งประดิษฐานอยู่ในพระวิหารหลวง ชาวบ้านได้ถวายพระนามว่า “หลวงพ่อโต” บ้าง “หลวงพ่อประธานเฒ่า” บ้าง “หลวงพ่อหลักเมือง” บ้าง เป็นพระพุทธรูปปูนปั้นขนาดหน้าตักกว้าง ๒ วา ๑๐ นิ้ว สูง ๓ วา ๑๐ นิ้ว ลงรักปิดทองคำเปลวอย่างดี เป็นพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์คู่เมืองทุ่งยั้ง อนึ่ง วัดบรมธาตุเคยใช้เป็นที่ถือน้ำพิพัฒน์สัตยาของข้าราชการทหารและพลเรือนในสมัยกรุงศรีอยุธยาและเป็นวัดที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมกล้าเจ้าอยู่หัว (สมเด็จพระปิยมหาราช) ได้เคยเสด็จมานมัสการพระบรมธาตุ เมื่อวันที่ ๒๔ ตุลาคม ๒๔๔๔ ปัจจุบันวัดพระบรมธาตุมีเนื้อที่ตั้งวัดจำนวน ๔๑ ไร่ ๒ งาน ๑๕ ตารางวา มีที่ธรณีสงฆ์จำนวน ๖ ไร่ ๒ งาน ๖ ตารางวา ตามโฉนดเลขที่ ๗๐๒๕ มีเสนาสนะ ถาวรวัตถุ ครบบูรณ์