ไวยาวัจกร-มัคนายก...สองคำนี้มีความหมายและหน้าที่อย่างไร?

http://www.pralanna.com/img/iv/0vip99217.jpg

หนังสือแต่งตั้ง นายสาย แก้วสว่าง เป็นไวยาวัจกร
วัดไร่วารี ตำบลละหาร อำเภอบ้านค่าย จังหวัดระยอง
เมื่อวันที่ ๒๓ มกราคม พ.ศ. ๒๕๐๖
ลงนามโดย พระครูภาวนาภิรัติ เจ้าอาวาสวัดไร่วารี
ภาพและข้อมูลจาก : pralanna.com

ไวยาวัจกร-มัคนายก

สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ อธิบายไว้ว่า คำว่า มัคนายก คนส่วนใหญ่มักใช้ผิด คงเป็นเพราะคุ้นกับคำว่า มัคทายก มานานจนคิดว่าเป็นคำที่ถูกต้อง หรืออาจเพราะนำไปสับสนกับคำ ทายก-ทายิกา ซึ่งหมายถึงผู้ถวายจตุปัจจัยแก่ภิกษุสามเณร

ทั้งนี้ หากเปิดพจนานุกรมจะพบว่าคำนี้เขียนได้ ๒ แบบ ถ้าเขียนแบบบาลี สะกด มัคนายก เขียนแบบสันสกฤตสะกด มรรคนายก ทั้งสองแบบแปลว่า ผู้นำทาง คือผู้จัดการทางกุศล หรือผู้ชี้แจงทางบุญ ส่วนคำที่ใช้เรียกบุคคลที่ทำงานอยู่ในวัดอีกคำหนึ่ง คือ ไวยาวัจกร และว่า แปลว่า ผู้ขวนขวายช่วยทำกิจของสงฆ์ หมายถึงผู้ช่วยเหลือรับใช้พระสงฆ์ ทำกิจธุระแทนสงฆ์

ทั้งสองคนนี้ทำหน้าที่ต่างกัน มัคนายกเป็นเพียงผู้ช่วยเหลือกิจกรรมต่างๆ มักจะเกี่ยวข้องกับพวกอุบาสกอุบาสิกามากกว่า คล้ายเป็นตัวกลางหรือผู้ประสานงานระหว่างพระกับอุบาสกอุบาสิกา บางครั้งอาจรับใช้พระด้วย แต่ไม่ใช่หน้าที่โดยตรง ส่วนไวยาวัจกรเป็นบุคคลที่คอยรับใช้ทำกิจต่างๆ แทนพระ พระจะเป็นผู้ใช้ให้ทำ บางท่านกล่าวว่า ไวยาวัจกรทำหน้าที่เกี่ยวกับการเงินคล้ายกับเป็นสมุห์บัญชี

ไวยาวัจกร ตามกฎหมายหมายถึงคฤหัสถ์ผู้ได้รับแต่งตั้งให้มีหน้าที่เบิกจ่ายนิตยภัต และมีอำนาจหน้าที่ดูแลรักษาจัดการทรัพย์สินของวัดตามที่เจ้าอาวาสมอบหมายเป็นหนังสือ การแต่งตั้งไวยาวัจกรของวัด (คนเดียวหรือหลายคนแล้วแต่ความเหมาะสม) เป็นอำนาจหน้าที่ของเจ้าอาวาสวัดนั้นปรึกษาสงฆ์ในวัดพิจารณาคัดเลือกคฤหัสถ์ที่มีคุณสมบัติสมควรแก่ฐานะ เช่น เป็นชาย อายุ ๒๕ ปีขึ้นไป ประพฤติตนเป็นที่น่านับถือ เป็นต้น เมื่อพิจารณาเลือกผู้ใดแล้วก็ให้เจ้าอาวาสแต่งตั้งคฤหัสถ์ผู้นั้นเป็นไวยาวัจกร โดยอนุมัติของเจ้าคณะอำเภอ ความเป็นไวยาวัจกรสิ้นสุดลงเมื่อเจ้าอาวาสผู้แต่งตั้งให้ออกหรือเจ้าอาวาสผู้แต่งตั้งพ้นจากความเป็นเจ้าอาวาส เช่น ลาออก ลาสิกขา มรณภาพ

นอกจากหน้าที่ดังกล่าว ไวยาวัจกรยังเป็นตัวแทนหรือผู้แทนของวัดในการจัดการทรัพย์สินของวัดตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ อีกทั้งยังมีฐานะเป็นเจ้าพนักงานตามประมวลกฎหมายอาญา จึงได้รับการคุ้มครองและควบคุมตามประมวลกฎหมายอาญา กล่าวคือ ผู้ใดดูหมิ่นเจ้าพนักงานซึ่งกระทำการตามหน้าที่ หรือเพราะได้กระทำการตามหน้าที่ ต้องระวางโทษจำคุกไม่เกินหนึ่งปี หรือปรับไม่เกินสองพันบาท หรือทั้งจำทั้งปรับ และถ้าหากเจ้าพนักงานกระทำความผิดเสียเอง หรือเป็นใจให้มีการทุจริต ย่อมต้องถูกลงโทษตามประมวลกฎหมายอาญาเช่นกัน

การปฏิบัติหน้าที่ของไวยาวัจกรต้องมีหนังสือมอบหมายของเจ้าอาวาสเป็นหลักฐานเพื่อมิให้มีการแอบอ้างและปฏิเสธความรับผิดชอบต่างๆ อย่างเช่น การจัดการทรัพย์สินของวัด ทั้งนี้ เพราะว่าทรัพย์สินของวัดมีมากมายหลายชนิด การจัดการต้องเกี่ยวข้องทั้งทางโลกทางธรรม บางอย่างมีผลประโยชน์ทรัพย์สินเงินทองเข้ามาเกี่ยวข้อง เจ้าอาวาสจะลงมือจัดการเองดูไม่เหมาะสมกับสมณเพศ จำต้องมีหนังสือมอบหมายให้ไวยาวัจกรดำเนินการแทน ทั้งนี้ ต้องเป็นไปตามวิธีการที่กำหนดไว้ในกฎกระทรวง

กฎกระทรวงนั้นออกตามความในพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พ.ศ. ๒๕๓๕ บังคับให้เจ้าอาวาสจัดให้ไวยาวัจกร หรือผู้จัดประโยชน์ของวัดซึ่งเจ้าอาวาสแต่งตั้งทำบัญชีรับจ่ายเงินของวัด และเมื่อสิ้นปีปฏิทินให้ทำบัญชีเงินรับจ่ายและคงเหลือ ทั้งนี้ ให้เจ้าอาวาสตรวจตราดูแลให้เป็นไปโดยเรียบร้อยและถูกต้อง การได้ทรัพย์สินมาเป็นศาสนสมบัติของวัดให้ลงทะเบียนทรัพย์สินของวัดไว้เป็นหลักฐาน และเมื่อต้องจำหน่ายทรัพย์สินนั้นไม่ว่าด้วยเหตุใดให้จำหน่ายออกจากทะเบียนนั้น โดยระบุเหตุการณ์จำหน่ายไว้ด้วย...นสพ.ข่าวสด