พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ เรื่องที่ ๑๙๔ วีรกชาดก : กาผู้ทะนงตน

พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ เรื่องที่ ๑๙๔ วีรกชาดก
กาผู้ทะนงตน

ในอดีตกาล ครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติอยู่ในกรุงพาราณสี พระโพธิสัตว์เกิดเป็นกาน้ำ มีชื่อว่าวีระกะ อยู่ในป่าหิมพานต์ โดยอาศัยอยู่ในสระแห่งหนึ่ง ในครั้งนั้นได้เกิดข้าวยากหมากแพงขึ้นในแคว้นกาสี พวกชาวบ้านไม่สามารถให้อาหารกา หรือกระทำการบวงสรวงยักษ์และพญานาคได้ พวกกาจึงพากันอยู่ในป่า แต่มีกาตัวหนึ่งชื่อ สวิษฐะกะ อยู่ในเมืองพาราณสี พานางกาไปยังที่อยู่ของกาวีระกะ อาศัยสระนั้นอยู่ส่วนหนึ่ง อยู่มาวันหนึ่ง ขณะที่กาสวิษฐกะหาเหยื่ออยู่ในสระนั้น เห็นกาวีระกะลงสระไปกินปลาแล้วขึ้นมาตากตัวให้แห้ง จึงคิดว่าเราจะเข้าไปอาศัยกานี้ปรนนิบัติรับใช้ให้ดี ก็จะมีปลากินตลอดไป แล้วเข้าไปหากาวีระกะ กาวีระกะถามว่า “อะไรล่ะสหาย”
“นาย ข้าอยากจะปรนนิบัติท่าน”
“ดีเหมือนกัน” ตั้งแต่นั้นมา กาสวิษฐกะก็ปรนนิบัติกาวีระกะเพื่อความอยู่รอด
ในแต่ละวันกาวีระกะกินปลาพออิ่มสำหรับตนแล้วก็คาบปลามาให้แก่สวิษฐกะกินด้วย กาสวิษฐกะกินพออิ่มสำหรับตน แล้วก็ให้ปลาที่เหลือแก่นางกา
ต่อมากาสวิษฐกะเกิดความทะนงตนขึ้นมาว่า กาน้ำตัวนี้ก็เป็นกาดำ แม้เราก็เป็นกาดำ ตา จงอยปากและเท้าของกาวีระกะกับของเราก็ไม่แตกต่างกัน ตั้งแต่นี้ไปเราไม่ต้องการปลาที่กาตัวนี้จับมาให้ เราจักจับปลากินเอง จึงเข้าไปหากาวีระกะนั้นกล่าวว่า “สหายตั้งแต่นี้ไป เราจะลงสระจับปลากินเอง”
กาวีระกะร้องว่า “เจ้ามิได้เกิดในตระกูลกาที่ลงน้ำจับปลากิน เจ้าอย่าดำน้ำลงไปเลย”
กาสวิษฐกะมิได้เชื่อฟังคำ ลงสระดำน้ำแล้วก็โผล่ขึ้น ไม่สามารถจะแหวกสาหร่ายออกมาได้ ติดอยู่ภายในสาหร่าย โผล่แต่ปลายจะงอยปากเท่านั้น กาสวิษฐะหายใจไม่ออกถึงแก่ความตายในน้ำนั่นเอง

นิทานชาดกเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า
“อย่าทำอะไรจนเกินความสามารถของตนเอง”

พุทธศาสนสุภาษิตประจำเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า
มตฺตญฺญุตา สทา สาธุ
ความรู้จักประมาณ ยังประโยชน์ให้สำเร็จทุกเมื่อ (ว.ว.)

ที่มา : นิทานชาดกจากพระไตรปิฎก : พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ ฉบับสมบูรณ์ จัดพิมพ์เผยแพร่ธรรมโดยธรรมสภา สถาบันบันลือธรรม