สมเด็จพระสันตะปาปา (Pope)

พระเยซูทรงมอบกุญแจให้แก่นักบุญปีเตอร์
จิตรกรรมฝาผนัง โดย เปียโตร เปรูจิโน (1481-82) Cappella Sistina นครวาติกัน

สมเด็จพระสันตะปาปา

สมเด็จพระสันตะปาปา (ละติน: papa มาจากคำว่า กรีก: πάππας, อักษรโรมัน: pappas, "บาทหลวง"; อังกฤษ: Pope) พระสันตปาปา เป็นบิชอปแห่งโรมและเป็นประมุข ของคริสตจักรคาธอลิกทั่วโลก พระองค์ยังเป็นที่รู้จักในนามพระสันตปาปาสูงสุด พระสันตปาปาแห่งโรม หรือพระสันตปาปาผู้มีอำนาจอธิปไตย ตั้งแต่ศตวรรษที่ 8 จนถึงปี 1870 พระสันตปาปาทรงเป็นประมุขหรือประมุขของรัฐพระสันตปาปา และตั้งแต่ปี 1929 เป็นต้นมา พระองค์ก็เป็นประมุขของรัฐวาติกันซึ่งมีขนาดเล็กมาก จากมุมมองของคาทอลิก อำนาจสูงสุดของบิชอปแห่งโรมส่วนใหญ่มาจากบทบาทของพระองค์ในฐานะผู้สืบทอดตำแหน่งอัครสาวกของนักบุญเปโตร ซึ่งได้รับพระราชทานอำนาจสูงสุดจากพระเยซู ผู้ซึ่งมอบกุญแจสวรรค์และอำนาจในการ "ผูกและคลาย" แก่เปโตร โดยทรงแต่งตั้งพระองค์ให้เป็น "ศิลา" ที่จะสร้างคริสตจักรขึ้น

ตามประเพณีของนิกายโรมันคาธอลิก สังฆราชแห่งโรมก่อตั้งโดยนักบุญปีเตอร์และนักบุญพอลในศตวรรษแรก ศาสนจักรพระสันตปาปาเป็นสถาบันที่ยืนยาวที่สุดแห่งหนึ่งในโลกและมีบทบาทสำคัญในประวัติศาสตร์มนุษย์

ในสมัยโบราณ พระสันตปาปาช่วยเผยแพร่ศาสนาคริสต์และแทรกแซงเพื่อหาข้อยุติในข้อขัดแย้งทางหลักคำสอนต่างๆ ในยุคกลาง พวกเขามีบทบาทสำคัญทางโลกในยุโรปตะวันตก โดยมักทำหน้าที่เป็นผู้ไกล่เกลี่ยระหว่างกษัตริย์คริสเตียน นอกเหนือจากการขยายศรัทธาและหลักคำสอนของคริสเตียนแล้ว พระสันตปาปาในยุคปัจจุบันยังมีส่วนร่วมในลัทธิเอกภาพและการสนทนาข้ามศาสนา งานการกุศล และการปกป้องสิทธิมนุษยชน

ตำแหน่งของพระสันตะปาปา ในภาษาอังกฤษเรียก ปาปาซี (Papacy) และสำนักงานเลขานุการในพระองค์สมเด็จพระสันตะปาปา เรียก "สันตะสำนัก" ตั้งอยู่ที่นครรัฐวาติกัน ใจกลางกรุงโรม โดยถือตามความเชื่อสืบมาว่า นักบุญเปโตรและนักบุญเปาโลอัครทูตได้พลีชีพเป็นมรณสักขีในศาสนาคริสต์ที่นี่ สมเด็จพระสันตะปาปายังทรงดำรงตำแหน่งประมุขแห่งนครรัฐวาติกันด้วย ซึ่งเป็นรัฐอธิปไตยที่ตั้งอยู่ภายในกรุงโรม

ตำแหน่งสมเด็จพระสันตะปาปาถือเป็นตำแหน่งที่เก่าแก่ที่สุดในโลกตำแหน่งหนึ่ง และมีบทบาทสำคัญในประวัติศาสตร์โลก ในสมัยโบราณสมเด็จพระสันตะปาปามีหน้าที่หลักในการเผยแผ่ศาสนาคริสต์และตัดสินข้อขัดแย้งด้านความเชื่อภายในพระศาสนจักร ในสมัยกลางสมเด็จพระสันตะปาปาทรงมีบทบาทสำคัญมากในทางโลกในยุโรปตะวันตกด้วย เช่น ทรงเป็นผู้ตัดสินความขัดแย้งระหว่างประมุขของรัฐ รวมถึงสงครามหลายครั้ง ปัจจุบันนี้นอกจากจะทำหน้าที่ด้านเผยแผ่ศาสนาคริสต์แล้ว พระสันตะปาปายังปฏิบัติพระกรณียกิจด้านคริสต์ศาสนสัมพันธ์และศาสนสัมพันธ์ งานการกุศล และการปกป้องสิทธิมนุษยชนด้วย

ตั้งแต่สมัยใหม่เป็นต้นมา สมเด็จพระสันตะปาปาได้สูญเสียอำนาจทางฝ่ายโลก ปัจจุบันจึงเน้นแต่ด้านศาสนา ในปี ค.ศ.1870 คริสตจักรโรมันคาทอลิกมีประกาศคำสอนต้องเชื่อว่าสมเด็จพระสันตะปาปาทรงไม่เคยผิดพลาดในการกำหนดหลักความเชื่อและศีลธรรม แต่ก็ไม่ค่อยประกาศใช้บ่อยครั้งนัก การประกาศครั้งแรกเกิดขึ้นในปี ค.ศ.1950 เรื่องยืนยันว่าเรื่องแม่พระรับเกียรติยกขึ้นสวรรค์เป็นคำสอนต้องเชื่อ

ประวัติ
คำว่า Papa ในภาษาละติน หรือ Pappas ในภาษากรีก แปลว่า บิดา ศาสนาคริสต์ตะวันออกได้ใช้คำนี้เพื่อหมายถึงมุขนายกและบาทหลวงระดับสูงในคริสตจักร ต่อมาคำนี้ถูกใช้เป็นคำนำหน้านามของอัครบิดรแห่งอะเล็กซานเดรียมาตั้งแต่คริสต์ศตวรรษที่ 3 และต่อมาจึงใช้กับบรรดามุขนายกในศาสนาคริสต์ตะวันตกด้วย มาร์เซลลินุสเป็นมุขนายกองค์แรกของคริสตจักรกรุงโรมที่ใช้คำนำหน้านามว่าพระสันตะปาปา แต่ก็เป็นการใช้อย่างไม่เป็นทางการ จนกระทั่งคริสต์ศตวรรษที่ 6 เป็นต้นมา คริสตจักรโรมันคาทอลิกจึงใช้คำว่าพระสันตะปาปากับมุขนายกแห่งกรุงโรมโดยเฉพาะ และในคริสต์ศตวรรษที่ 11 สมเด็จพระสันตะปาปาเกรกอรีที่ 7 ได้ประกาศให้คำว่า "สมเด็จพระสันตะปาปา" สงวนไว้ใช้กับมุขนายกแห่งกรุงโรมเท่านั้น

พระอิสริยยศทางการ
รายชื่อพระอิสริยยศอย่างเป็นทางการของพระสันตะปาปาตามหนังสือ Annuario Pontificio (รายงานประจำปีของสันตะสำนัก) ได้แก่

มุขนายกแห่งโรม, ผู้แทนพระคริสต์, ผู้สืบตำแหน่งเจ้าชายแห่งอัครทูต, ปอนทิฟสูงสุดแห่งพระศาสนจักรสากล, ไพรเมตแห่งอิตาลี, อัครมุขนายกและมุขนายกมหานครแห่งแขวงโรม, อธิปัตย์แห่งนครรัฐวาติกัน, ผู้รับใช้ของบรรดาผู้รับใช้พระเป็นเจ้า

ส่วนคำว่า "พระสันตะปาปา" (Papa) ไม่ปรากฏเป็นพระอิสริยยศทางการ แต่มักใช้เป็นชื่อเอกสาร และเขียนย่อเป็น PP. (มาจาก papa pontifex) กำกับลงท้ายในลายพระอภิไธย เช่น สมเด็จพระสันตะปาปาปอลที่ 6 ทรงลงพระนามว่า "Paulus PP. VI"

ผู้อ้างตนเป็นพระสันตะปาปา
ผู้อ้างตนเป็นพระสันตะปาปา หรือ พระสันตะปาปาซ้อน (antipope) หมายถึง ผู้ที่เป็นพระสันตะปาปาโดยไม่ถูกต้อง ทั้งที่อ้างตัวเอง เกิดจากความสับสน หรือได้รับเลือกให้เป็นพระสันตะปาปาแล้ว แต่ไม่ได้รับการแต่งตั้งอย่างเป็นทางการ หรือได้รับตำแหน่งโดยถูกต้องแล้ว แต่ถือกันว่าเป็นพระสันตะปาปาอย่างไม่ถูกต้อง และเป็นปรปักษ์ต่อพระสันตะปาปาที่ได้รับเลือกมาอย่างถูกต้องตามกฎหมายศาสนจักร

พระสันตะปาปาซ้อนมักเกิดจากความขัดแย้งระหว่างผู้ปกครองฝ่ายอาณาจักรกับฝ่ายคริสตจักรในขณะนั้น โดยเฉพาะกับจักรวรรดิโรมันอันศักดิ์สิทธิ์ ทั้งนี้ผู้ปกครองในหลายสมัยพยายามจะเข้ามาแทรกแซงศาสนจักร ส่วนศาสนจักรเองนั้น ตามประวัติศาสตร์ก็ปรากฏว่ามีการพยายามแทรกแซงทางโลกเช่นเดียวกัน เช่นการสนับสนุน antiking ในประเทศเยอรมนีสมัยก่อน

นอกจากความขัดแย้งกับทางโลกแล้ว ความสับสนและไม่ลงรอยภายในศาสนจักรเอง ก็ทำให้มีผู้อ้างตนเป็นพระสันตะปาปาขึ้นในระหว่างการเลือกพระสันตะปาปาเช่นเดียวกัน กล่าวได้อีกอย่างก็คือ พระสันตะปาปาที่ถูกต้องนั้นก็มีโอกาสเป็นปรปักษ์พระสันตะปาปาได้เช่นเดียวกัน ถ้าการณ์กลับว่าพระสันตะปาปาเท็จได้รับเลือกเป็นพระสันตะปาปาที่ถูกต้อง

ความไม่ลงรอยกันในการเลือกพระสันตะปาปาในศาสนจักรโรมันคาทอลิกนั้น ภายหลังนำไปสู่การปฏิรูปศาสนาฝ่ายโปรเตสแตนต์ในที่สุด

รายนามพระสันตะปาปาซ้อนมาจากมุมมองของนิกายโรมันคาทอลิก ผู้อ้างตนเป็นพระสันตะปาปาบางพระองค์อาจจะถือเป็นพระสันตะปาปาที่ถูกต้องในมุมมองของนิกายอื่น

พระสันตะปาปาพระองค์สุดท้าย
มีการพยากรณ์กันว่า สมเด็จพระสันตะปาปาองค์สุดท้ายจะใช้พระนามว่า "เปโตร" (สมเด็จพระสันตะปาปาเปโตรที่ 2) ทำให้สมเด็จพระสันตะปาปาหลายพระองค์ไม่ทรงเลือกใช้ หรือหลีกเลี่ยงพระนาม “เปโตร” ตามการพยากรณ์

งานศพของสมเด็จพระสันตปาปาจอห์น ปอลที่ 2 ณ นครวาติกันในเดือนเมษายน พ.ศ.2548
มีพระคาร์ดินัลโจเซฟ ราทซิงเกอร์ ซึ่งต่อมาได้เป็นสมเด็จพระสันตปาปาเบเนดิกต์ที่ 16 เป็นประธาน

สมเด็จพระสันตปาปาเออร์บันที่ 7
พระสันตปาปาที่ครองราชย์สั้นที่สุด

การประกาศอย่างเป็นทางการของ "ฮาเบมุส ปาปัม"
หลังการเลือกตั้งสมเด็จพระสันตปาปามาร์ตินที่ 5