คนพวน มาจากไหน? โดย สุจิตต์ วงษ์เทศ

ตลาดเชียงขวางที่เมืองพวน ค.ศ. ๑๙๑๙ (พ.ศ. ๒๔๖๒) แขวงเชียงขวาง ลาว

คนพวน มาจากไหน?
ที่ อ. ศรีมโหสถ จ. ปราจีนบุรี

อ. ศรีมโหสถ จ. ปราจีนบุรี และพื้นที่ต่อเนื่องหลายชุมชนท้องถิ่น มีคนพวนจำนวนมาก เคลื่อนย้ายเข้ามาตั้งหลักแหล่งตั้งแต่แผ่นดิน ร.๓ แล้วอยู่สืบเนื่องมาจนปัจจุบัน

คนพวน มาจากไหน? คำอธิบายต่อไปนี้ปรับปรุงจากหนังสือทอดน่องท่องเที่ยว อ. ศรีมโหสถ จ. ปราจีนบุรี
พวน แปลว่า ที่ราบสูง, ที่สูง เป็นคำเดียวกับ พูน, โพน
ไทยพวน หมายถึง ชาวพวน หรือคนพวน เพราะคำว่า ไต, ไท, ไทย แปลว่า คน, ชาว
ลาวพวน หมายถึง คนลาวจากเมืองพวน หรือคนพวนจากเมืองลาว เป็นชื่อที่คนในไทยเรียกคนพวนว่า ลาวพวน

สำเนียงพวน
คนพวน พูดภาษาพวน สำเนียงพวน จัดอยู่ในตระกูลภาษาลาว-ไทย
อักษรพวนไม่มี แต่ในสมัยโบราณใช้อักษรธรรมลาว หรือตัวธรรมลาว (ได้จากอักษรธรรมของรัฐล้านนา) จารคัมภีร์หรือตำราบนใบลาน

คัมภีร์ใบลาน จารด้วยอักษรธรรมลาว
ที่พิพิธภัณฑ์พื้นบ้านไทยพวน บ้านดงกระทงยาม อ.ศรีมหาโพธิ จ.ปราจีนบุรี

เมืองพวน, เมืองคูน
เมืองสำคัญของคนพวน คือ เมืองคูน หมายถึงเมืองอยู่บนที่เนินสูง เป็นศูนย์กลางเก่าของชาวพวน หรือเมืองพวนเก่า

คำว่า คูน แปลว่าบริเวณที่เนินสูง ตรงกับคำภาคใต้ว่า ควน

บรรพชนพวน
บรรพชนคนพวน ชื่อเจ็ดเจือง เป็นเจ้าเมืองพวน อยู่แขวงเชียงขวาง ในลาว

เจ็ดเจือง เป็นลูกชายคนที่เจ็ดของขุนบรม (ลาวเรียกขุนบูฮม) ซึ่งมีลูกชาย ๗ คน บอกไว้ในตำนานเรื่องขุนบรม ลาวยกย่องขุนบรมเป็นเชื้อสายของแถน

เจือง แปลว่า จอม, ยอด, เอก

ขุนเจือง เป็นนามวีรบุรุษทางวัฒนธรรม ข้ามเผ่าพันธุ์สองฝั่งโขง

คนพวนเชื่อว่าขุนเจืองกับเจ็ดเจืองเป็นบุคคลเดียวกัน และเป็นบรรพชนคนพวน

เมื่อขุนเจืองทำสงครามขับไล่พวกแกวที่มารุกรานได้แล้ว สั่งทำไหใส่เหล้า(อุ)เลี้ยงไพร่พลจำนวนมาก ครั้นนานไปไหเหล้าทั้งหมดกลายเป็นหิน อยู่ทุ่งไหหิน คนพวนและคนกลุ่มอื่นในลาวทุกวันนี้เรียกไหหินเหล่านั้นว่าไหเหล้าเจือง

คนพวนเคลื่อนย้าย
บรรพชนคนพวนเคลื่อนย้ายจากถิ่นเดิมไปๆมาๆ ทั้งระยะใกล้และไกล เหมือนคนกลุ่มอื่นๆ ตั้งแต่ราว ๓,๐๐๐ ปีมาแล้ว

ราวหลัง พ.ศ. ๑๗๐๐ มีการเคลื่อนย้ายของคนพวนและคนหลายเผ่าพันธุ์ในภูมิภาคสุวรรณภูมิ ด้วยเหตุผลทางการค้าภายใน

ครั้งนั้นคนลาวจากสองฝั่งโขง ทยอยเคลื่อนย้ายลงไปตั้งหลักแหล่งใหม่อยู่ลุ่มน้ำเจ้าพระยา ทั้งตอนบนและตอนล่าง

ขณะเดียวกัน คนพวนกลุ่มหนึ่งจากเมืองพวนที่เชียงขวาง ก็เคลื่อนย้ายเข้าไปตั้งหลักแหล่งอยู่บริเวณสองฝั่งโขง ตั้งแต่บริเวณเมืองเวียงจัน และดินแดนต่อเนื่องถึงเขตอีสานเหนือ

คนพวนถูกกวาดต้อน

หลังกรุงศรีอยุธยาแตก พ.ศ. ๒๓๑๐ คนพวนถูกกวาดต้อนจากบริเวณสองฝั่งโขง ลงไปตั้งบ้านเรือนอยู่ลุ่มน้ำเจ้าพระยาหลายคราว

ยุคกรุงธนบุรี พ.ศ. ๒๓๒๒ พระเจ้าตากโปรดให้เจ้าพระยาจักรี (หลังจากนั้นอีก ๓ ปี คือ ร.๑) ยกทัพตีได้เมืองเวียงจัน แล้วอัญเชิญพระแก้วมรกตลงไปกรุงธนบุรี พร้อมด้วยคนลาวและคนพวนไปตั้งบ้านเรือนอยู่ลุ่มน้ำป่าสัก เมืองสระบุรี

ยุคกรุงรัตนโกสินทร์ กวาดต้อนคนพวน ๓ คราว

สมัย ร.๑ พ.ศ. ๒๓๒๕

สมัย ร.๓ พ.ศ. ๒๓๗๑

สมัย ร.๕ พ.ศ. ๒๔๑๗ ส่งผลให้ตั้งชื่อมณฑลลาวพวนในอีสาน

เมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๗ มี ๑๒ เมืองในภาคอีสาน เช่น เมืองหนองคาย, เมืองหนองบัวลำภู (กมุทาสัย), เมืองขอนแก่น, เมืองนครพนม, เมืองมุกดาหาร, เมืองสกลนคร, ฯลฯ เมืองหล่มสัก (จ. เพชรบูรณ์)

ข้อมูล/ภาพ : คนพวน มาจากไหน? ที่ อ. ศรีมโหสถ จ. ปราจีนบุรี โดยสุจิตต์ วงษ์เทศ หนังสือมติชนสุดสัปดาห์ ฉบับประจำวันที่ ๒๑ พ.ย. ๕๗
(ท่านสุจิตต์ วงษ์เทศ ได้กรุณาแจ้งในเว็บไซต์ของท่านว่า "เฉพาะผลงานของ สุจิตต์ วงษ์เทศ ไม่สงวนลิขสิทธิ์")