พระราชวังบางปะอิน จ.พระนครศรีอยุธยา

พระที่นั่งไอศวรรย์ทิพยอาสน์ เป็นพระที่นั่งปราสาทโถงกลางน้ำ
สร้างในแบบจตุรมุข พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จำลองแบบมาจาก
พระที่นั่งอาภรณ์ภิโมกข์ปราสาท ในพระบรมมหาราชวัง
เดิมสร้างด้วยไม้ทั้งองค์ต่อมา รัชกาลที่ ๖ โปรดฯ ให้เปลี่ยนเสาและพื้น
เป็นคอนกรีตเสริมเหล็กทั้งหมด

พระราชวังบางปะอิน
ตำบลบ้านเลน อำเภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

สมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๑ (พระเจ้าอู่ทอง) ทรงสถาปนากรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี มาตั้งแต่วันที่ ๓ เมษายน พ.ศ.๑๘๙๓ เป็นเวลายาวนานถึง ๔๑๗ ปี จนถึงวันที่ ๗ เมษายน พ.ศ.๒๓๑๐ จึงสูญเสียเอกราชให้แก่พม่า

มีหลักฐานว่า อดีตราชธานีของสยามแห่งนี้เป็นเมืองในลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา ตั้งแต่ประมาณพุทธศตวรรษที่ ๑๖-๑๘ โดยมีร่องรอยของที่ตั้งเมือง โบราณสถาน โบราณวัตถุ และเรื่องราวเหตุการณ์ในลักษณะตำนานพงศาวดาร ไปจนถึงหลักศิลาจารึก ซึ่งถือว่าเป็นหลักฐานร่วมสมัยที่ใกล้เคียงเหตุการณ์มากที่สุด

เมืองอโยธยา หรืออโยธยาศรีรามเทพนคร หรือเมืองพระราม มีที่ตั้งอยู่บริเวณด้านตะวันออกของเกาะเมืองอยุธยา เป็นเมืองที่อุดมสมบูรณ์ด้วยพืชพันธุ์ธัญญาหาร บ้านเมืองมีความเจริญทางการเมือง การปกครอง มีวัฒนธรรมที่รุ่งเรือง มีวีรกรรมการกอบกู้เอกราช มีการบังคับใช้กฎหมายในการปกครองบ้านเมือง ๓ ฉบับ คือพระอัยการลักษณะเบ็ดเสร็จ พระอัยการลักษณะทาส และพระอัยการลักษณะกู้หนี้ โดยมีพระมหากษัตริย์ปกครองอาณาจักรสืบต่อกันมา ๓๓ พระองค์ มีราชวงศ์ผลัดเปลี่ยนกันครองอาณาจักร รวม ๕ ราชวงศ์ ได้แก่ ๑.ราชวงศ์อู่ทอง ๓ พระองค์ ๒.ราชวงศ์สุพรรณภูมิ ๑๓ พระองค์ ๓.ราชวงศ์สุโขทัย ๗ พระองค์ ๔.ราชวงศ์ปราสาททอง ๔ พระองค์ ๕.ราชวงศ์บ้านพลูหลวง ๖ พระองค์

จะเห็นได้ว่าพระนครศรีอยุธยาปัจจุบันนี้ ยังคงปรากฏหลักฐานและร่องรอยของความเจริญรุ่งเรืองที่มีประวัติศาสตร์ยาวนานและน่าสนใจมากมาย เช่น เจดีย์ วัดวาอาราม ปราสาทราชวัง คูเมือง กำแพงเมือง ป้อมปราการ ฯลฯ ที่แสดงถึงอัจฉริยภาพและความสามารถของบรรพบุรุษ จนได้รับการพิจารณาจากยูเนสโก ขึ้นทะเบียนให้เป็นเมืองมรดกโลก เมื่อวันที่ ๑๓ ธันวาคม พ.ศ.๒๔๓๔ ในนาม นครประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา ในการประชุมคณะกรรมการมรดกโลก สมัยสามัญครั้งที่ ๑๕ ปี พ.ศ.๒๕๓๔ ณ เมืองคาร์เธจ ประเทศตูนิเซีย

ไม่เฉพาะพื้นที่มรดกโลกที่เต็มไปด้วยวัดวาอารามเก่าแก่และโบราณสถานที่มีความสำคัญทางด้านประวัติศาสตร์ของชนชาติไทยในอดีตเท่านั้น แต่พระนครศรีอยุธยายังมีของดีที่น่าสนใจอีกหลายอย่าง โดยหนึ่งในนั้นก็คือ “พระราชวังบางปะอิน” พระราชวังที่ใหญ่โตและสวยงามมากแห่งหนึ่งในเขตอำเภอบางปะอิน ตั้งอยู่ริมฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยา ในเขตตำบลบ้านเลน (เป็นชื่อเดิมของบางปะอิน) ภายในเขตพระราชวังเต็มไปด้วยสิ่งสวยงามน่าชมมากมาย ที่สำคัญคือ หอเหมมณเฑียรเทวราช มีลักษณะแบบปรางค์ขอม พระที่นั่งไอศวรรย์ทิพยอาสน์ พระที่นั่งวโรภาษพิมาน ประตูเทวราชครรไล ศาลาพลับพลาประพาส พระที่นั่งอุทยานภูมิเสถียร พระที่นั่งวิทูรทัศนา พระที่นั่งเวหาสน์จำรูญ อนุสาวรีย์ราชานุสรณ์ อนุสาวรีย์สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์

บ้านเลน แต่ก่อนมีสภาพเป็นเกาะ เป็นชื่อเดิมของอำเภอบางปะอิน เรียก “เกาะบ้านเลน” และต่อมาเรียก “เกาะบางปะอิน” เล่ากันว่า “เกาะบ้านเลน” เคยเป็นสถานที่เกิดตำนานรักระหว่างเจ้านายสูงศักดิ์กับหญิงสาวชาวบ้าน สมัยที่สมเด็จพระเอกาทศรถยังดำรงตำแน่งวังหน้า ครั้งหนึ่งระหว่างเสด็จตามลำน้ำเกิดพายุเรือพระที่นั่งล่มบริเวณเกาะบ้านเลน ทรงว่ายน้ำขึ้นฝั่งและพักแรมบนเกาะ ได้พบรักกับหญิงสาวชาวบ้านชื่ออออิน กำเนิดบุตรเป็นชายเรียกชื่อว่า”พระองค์ไล” ทรงรับมาเลี้ยงไว้ในพระราชวังหลวง ได้เป็นออกญากลาโหม และต่อมาได้ขึ้นเป็นกษัตริย์ พระนามว่า “พระเจ้าปราสาททอง”

พระที่นั่งอุทยานภูมิเสถียร อยู่ทางทิศตะวันออกตรงข้ามกับสระน้ำ เป็นพระที่นั่งเรือนไม้หมู่ทั้งชั้นบนและชั้นล่างมีเฉลียงตามแบบชาเลตของสวิส ทาสีเขียวอ่อนแก่สลับกันด้วยงานช่างที่ประณีต สิ่งประดับตกแต่งภายใน ประกอบด้วย เครื่องไม้มะฮอกกานี จัดสลับลายทองทับที่สั่งจากยุโรปทั้งสิ้น นอกนั้นเป็นสิ่งของหายากในประเทศ อันเป็นเครื่องราชบรรณาการจากหัวเมืองต่างๆ ทั่วราชอาณาเขตรอบๆ มีสวนดอกไม้สวยงาม เป็นที่น่าเสียดายอย่างยิ่งที่พระที่นั่งอุทยานภูมิเสถียรได้เกิดเพลิงไหม้ขณะที่มีการซ่อมรักษาเมื่อวันที่ ๙ ธันวาคม พ.ศ.๒๔๘๑ ทำให้พระที่นั่งถูกทำลายไปกับกองเพลิงหมดสิ้นทั้งองค์ คงเหลือแต่หอน้ำ ปัจจุบันได้สร้างขึ้นใหม่ตามแบบเดิมทุกประการ แต่เปลี่ยนวัสดุจากไม้เป็นอาคารคอนกรีตแทน

หอวิฑูรทัศนา เป็นพระที่นั่งหอสูงยอดมน ตั้งอยู่กลางเกาะน้อย
ในสวนเขตพระราชวังชั้นในระหว่างพระที่นั่งอุทยานภูมิเสถียร กับพระที่นั่งเวหาศน์จำรูญ
เป็นพระที่นั่ง ๓ ชั้น มีบันไดเวียน เป็นหอส่องกล้องชมภูมิประเทศบ้านเมืองโดยรอบ
สร้างในรัชกาลที่ ๕ เมื่อปี พ.ศ.๒๔๒๔

พระที่นั่งเวหาศน์จำรูญ
ตั้งอยู่ทางตอนเหนือของพระราชวังถัดจากหอวิฑูรทัศนาขึ้นไป พระที่นั่งองค์นี้มีนามเป็นภาษาจีนว่า "เทียน เม่ง เต้ย"
(เทียน=เวหา, เม่ง=จำรูญ, เต้ย=พระที่นั่ง) ประชาชนทั่วไปเรียกว่า "เก๋งจีน" เพื่อเป็นพระที่นั่ง
สำหรับประทับในฤดูหนาว โดยกลุ่มพ่อค้าชาวจีนในไทยสร้างถวาย รัชกาลที่ ๕ ในปี พ.ศ.๒๔๓๒
ลักษณะเป็นพระที่นั่งศิลปะแบบจีน ที่มีลายแกะสลักได้อย่างงดงามวิจิตรยิ่ง โถงด้านหน้าปูด้วยกระเบื้องแบบกังไส
เขียนภาพด้วยมือทุกชิ้น แม้ว่าภาพจะเหมือนกันแต่เนื่องจากเป็นงานฝีมือ จึงมีความแตกต่างกันในรายละเอียด
ที่ทำให้ดูสวยงามไปอีกแบบหนึ่ง ปัจจุบันเปิดให้บุคคลทั่วไปเข้าชมได้

พระที่นั่งวโรภาษพิมาน
เป็นท้องพระโรงอยู่ทางตอนเหนือของ "สะพานเสด็จ" ซึ่งเป็นท่าน้ำสำหรับเสด็จพระราชดำเนินขึ้นลง
เดิมเป็นเรือนไม้สองชั้น เป็นที่ตั้งประทับและท้องพระโรงร่วมกัน ต่อมารัชกาลที่ ๕ โปรดฯให้รื้อสร้างใหม่
เป็นอาคารทรงวิหารกรีกแบบคอรินเธียรออร์เดอร์ ใช้เป็นท้องพระโรงสำหรับเสด็จออกขุนนาง
ในงานพระราชพิธี สร้างเสร็จในปี พ.ศ.๒๔๑๙ เคยเป็นที่รับรองแขกเมืองหลายครั้ง เช่นปี พ.ศ.๒๔๖๓
รับรองพระเจ้าชาร์ลคลัสแห่งประเทศรัสเซีย ปี พ.ศ.๒๔๓๖ รับรองมองซิเออราวีร์ ฑูตฝรั่งเศส
และปี พ.ศ.๒๔๕๒ รับรองดุ๊กและดัชเชสโยฮันเบรต แห่งเมืองบรันทวีท แห่งประเทศเยอรมัน
ถึงในปัจจุบัน ก็ยังใช้เป็นที่รับรองแขกเมืองสำคัญอยู่เสมอ สิ่งสำคัญในพระที่นั่ง
เป็นภาพชุดพระราชพงศาวดาร กับภาพเรื่องอิเหนา พระอภัยมณี และรามเกียรติ์

อนุสาวรีย์สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์
(อนุสาวรีย์พระนางเรือล่ม)
ตั้งอยู่ทางด้านทิศตะวันออกของพระราชวัง ก่อสร้างด้วยหินอ่อนก่อเป็นแท่ง ๖ เหลี่ยม สูง ๓ เมตร
บรรจุพระสริรังคารของสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระมเหสีในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

อนุสาวรีย์พระอัครชายาเธอพระองค์เจ้าเสาวภาคนารีรัตน์และเจ้าฟ้าสามพระองค์
หรืออนุสาวรีย์ราชานุสรณ์ ในปี พ.ศ.๒๔๓๐ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเศร้าโศก
เสียพระทัยเป็นอย่างยิ่งอีกครั้งหนึ่ง ด้วยทรงสูญเสียพระอัครชายาเธอฯ พระราชโอรสและพระราชธิดา
ถึง ๓ พระองค์ ในปีเดียวกัน คือ สมเด็จเจ้าฟ้าสิริราชกกุธภัณฑ์ เมื่อ พฤษภาคม พ.ศ.๒๔๓๐
พระอัครชายาเธอพระองค์เจ้าเสาวภาคนารีรัตน์ เมื่อ กรกฎาคม พ.ศ.๒๔๓๐ สมเด็จเจ้าฟ้าพาหุรัตมณีชัย
เมื่อวันที่ ๒๗ สิงหาคม พ.ศ๒๔๓๐ และสมเด็จเจ้าฟ้าตรีเพ็ชรุตมดำรง เมื่อ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๔๓๐
ดังนั้นในปี พ.ศ.๒๔๓๑ จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างอนุสาวรีย์ที่ระลึกทำด้วยหินอ่อน
แกะสลักพระรูปเหมือนไว้ใกล้กับอนุสาวรีย์สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวี

พระที่นั่งไอศวรรย์ทิพยอาสน์

สมเด็จพระเจ้าปราสาททอง พระมหากษัตริย์พระองค์ที่ ๒๔ แห่งกรุงศรีอยุธยา (ครองราชย์ พุทธศักราช ๒๑๗๒-๒๑๙๙) โปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระราชวังบางปะอินในบริเวณที่ร่มรื่นบนเกาะบางปะอิน กลางแม่น้ำเจ้าพระยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา อันเป็นพระราชเคหสถานเดิมของพระองค์

พระมหากษัตริย์หลายพระองค์ในสมัยอยุธยาได้ประพาสพระราชวังบางปะอินเสมอมา จวบจนสิ้นกรุงศรีอยุธยาพระราชวังแห่งนี้จึงถูกทิ้งร้างไป

ต่อมาในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๔ ได้เสด็จพระราชดำเนินมายังพระราชวังบางปะอิน ทรงมีพระราชดำริให้รื้อฟื้นความงดงามของพระราชวังบางปะอินให้ปรากฏอีกครั้งหนึ่ง จึงโปรดเกล้าฯ ให้บูรณปฏิสังขรณ์พระราชวังเดิมและวัดชุมพลนิกายาราม และให้สร้างพระที่นั่งขึ้นกลางสระน้ำ พระราชทานนามว่า “พระที่นั่งไอศวรรย์ทิพยอาสน์”

ครั้นถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ พระองค์ทรงพอพระราชหฤทัยในพระราชวังบางปะอินเป็นอย่างยิ่ง เนื่องจากมีความร่มรื่นด้วยสวนมะม่วง เงียบสงบ และอุดมสมบูรณ์ด้วยพืชพันธุ์ธัญญาหาร จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้บูรณปฏิสังขรณ์ครั้งใหญ่ แล้วสร้างพระตำหนักและพระที่นั่งเพิ่มขึ้นอีกหลายองค์ โดยเสด็จพระราชดำเนินมาประพาสเพื่อสำราญพระราชอิริยาบถส่วนพระองค์และรับรองพระราชอาคันตุกะอยู่เสมอตลอดรัชกาล

พระราชวังบางปะอินมีศิลปะสถาปัตยกรรมที่งดงามแปลกตาน่าชม เนื่องจากแสดงถึงลักษณะของศิลปะสถาปัตยกรรมนานาชาติ ตั้งแต่ไทย ยุโรป จีน และเขมรโบราณ ภายในพระราชวังยังประกอบด้วยพระนั่งและอาคารสำคัญซึ่งมีนามคล้องจองกัน ๕ องค์ ได้แก่ พระที่นั่งไอศวรรย์ทิพอาสน์ พระที่นั่งวโรภาษพิมาน พระที่นั่งอุทยานภูมิเสถียร พระที่นั่งเวหาสน์จำรูญ หอวิฑูรทัศนา

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลปัจจุบัน ได้เสด็จพระราชดำเนินไปประทับพระราชวังบางปะอินหลายครั้ง ทรงใช้เป็นสถานที่รับรองพระราชอาคันตุกะระดับประมุขของประเทศหลายพระองค์ พระองค์โปรดเกล้าฯ ให้บูรณะพระนั่งและอาคารต่างๆ ในพระราชวังบางปะอินให้มีสภาพสวยงามมั่นคงแข็งแรง โดยเฉพาะในพุทธศักราช ๒๕๓๗ สมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินีนาถ ได้รับพระราชทานพระบรมราชานุญาตโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระที่นั่งอุทยานภูมิเสถียรขึ้นใหม่โดยใช้วัสดุคอนกรีตตามแบบสถาปัตยกรรมตะวันตกของพระที่นั่งองค์เดิมซึ่งทำด้วยไม้แต่ถูกเพลิงไหม้เสียหายไปแล้ว เมื่อพุทธศักราช ๒๔๘๑...ที่มา - นิตยสารศิลปากร

เหมมณเฑียรเทวราช
เป็นศาลประดิษฐานเทวรูป รัชกาลที่ ๕โปรดให้สร้างขึ้นตรงศาลเดิม
ที่ชาวบ้านสร้าง อุทิศถวายสมเด็จพระเจ้าปราสาททอง

--------------------

พระตำหนักสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า

พระตำหนักสมเด็จพระปิตุจฉาเจ้าสุขุมาลมารศรี

พระตำหนักพระวิมาดาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์

เรือนเจ้าจอม เอี่ยม เอิบ อาบ เอื้อน
เจ้าจอมมารดาอ่อน

เรือนเจ้าจอมมารดาแส

หมู่พระตำหนักและเรือนพัก
ตั้งอยู่ในเขตพระราชฐานชั้นในของพระราชวังบางปะอิน
ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้น
สำหรับเป็นที่ประทับและพำนักของเจ้านายฝ่ายในเมื่อเสด็จแปรพระราชฐาน
ณ พระราชวังแห่งนี้