สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส สมเด็จพระสังฆราชไทย พระองค์ที่ 7

สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
แห่งอาณาจักรรัตนโกสินทร์

สมเด็จพระสังฆราชไทย พระองค์ที่ 7 แห่งอาณาจักรรัตนโกสินทร์ (สมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์) สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส (พระองค์เจ้าวาสุกรี สุวัณณรังสี) เป็นพระราชวงศ์พระองค์แรกที่ทรงได้รับสถาปนาให้ดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช และเป็นสมเด็จพระสังฆราชพระองค์แรกที่ประสูติในสมัยรัตนโกสินทร์อีกด้วย

ทรงสถิต ณ วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามราชวรมหาวิหาร สมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

เป็นพระโอรสองค์ที่ 28 ในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก (รัชกาลที่ 1) อันเป็นปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์จักรี พระมารดา คือ เจ้าจอมมารดาจุ้ย พระสนมโท ต่อมาได้เลื่อนเป็น "ท้าวทรงกันดาล" เป็นตำแหน่งผู้รักษาการคลังใน

ทรงประสูติ เมื่อวันเสาร์ที่ 11 ธ.ค.2333 มีพระนามเดิมว่า พระองค์เจ้าชายวาสุกรี

พ.ศ.2345 ในรัชกาลที่ 1 กรมพระราชวังหลัง (เจ้าฟ้ากรมพระอนุรักษ์เทเวศร์พระเจ้าหลานเธอ ในรัชกาลที่ 1) เสด็จออกผนวชเป็นพระภิกษุ เมื่อวันขึ้น 8 ค่ำ เดือน 8 มี เจ้านายตามเสด็จออกผนวชเป็นสามเณร เป็นหางนาคหลวง 2 พระองค์ คือ พระองค์เจ้าชายวาสุกรี กับ พระองค์เจ้าชายฉัตร (กรมหมื่นสุรินทรรักษ์)

สามเณรพระองค์เจ้าวาสุกรี ประทับจำพรรษาและศึกษาอยู่ในวัดพระเชตุพนฯ จนสิ้นรัชกาลที่ 1 ขณะนั้นพระชนม์ได้ 19 พรรษา ก็ไม่ทรงสึก เนื่องจากอายุยังไม่ครบผนวชเป็นพระภิกษุ จึงทรงเป็นสามเณรต่อไป จนถึงรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย (รัชกาลที่ 2) จึงได้ทรงผนวชเป็นพระภิกษุเมื่อปีมะแม พ.ศ.2354 สมเด็จพระสังฆราช (สุก) เป็นพระอุปัชฌาย์ และสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพนฯ เป็นพระกรรมวาจาจารย์

ทรงได้รับพระสมณฉายาว่า "สุวัณณรังสี"

พระองค์เจ้าพระสุวัณณรังสี ทรงผนวชอยู่ได้ 3 พรรษา สมเด็จพระพนรัตน์ อธิบดีสงฆ์วัดพระเชตุพนฯ ถึงแก่มรณภาพเมื่อพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย (รัชกาลที่ 2) เสด็จพระราชดำเนินไปถวายผ้าพระกฐิน ณ วัดพระเชตุพนฯ พระองค์โปรดแต่งตั้งให้พระองค์เจ้าพระสุวัณณรังสี เป็นพระราชาคณะและอธิบดีสงฆ์วัดพระเชตุพนฯ

ทรงได้รับเลื่อนเป็นเจ้าต่างกรมครั้งแรก ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย (รัชกาลที่ 2) เป็น "กรมหมื่นนุชิตชิโนรส ศรีสุคตขัติยวงศ์" และดำรงพระยศนี้อยู่ จนสิ้นรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 3)

เมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้า อยู่หัว (รัชกาลที่ 4) เสด็จขึ้นเสวยราชสมบัติแล้ว ทรงมีพระบรมราชโองการประกาศเลื่อน "กรมหมื่นนุชิตชิโนรส ศรีสุคตขัติยวงศ์" ให้ดำรงตำแหน่งสกลมหาสังฆปริณายก ณ วันศุกร์ ขึ้น 4 ค่ำ เดือน 9 ปีกุน พ.ศ.2394 และได้เลื่อนเป็น "กรมสมเด็จพระปรมานุชิตชิโนรส"

พ.ศ.2532 องค์การยูเนสโกมีมติรับข้อเสนอของคณะผู้แทนไทยในการประชุมสมัยสามัญครั้งที่ 25 ที่สำนักงานใหญ่ในกรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส ประกาศยกย่องสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส เป็นบุคคลผู้มีผลงานดีเด่นทางด้านวัฒนธรรมระดับโลก

ผลงานด้านวรรณกรรม ทรงพระนิพนธ์หนังสือต่างๆ ไว้เป็นจำนวนมากทั้งบทร้อยกรองและร้อยแก้ว สมพระเกียรติที่เป็น "รัตนกวี" ของชาติ วรรณกรรมของพระองค์ นับว่าเป็นสมบัติที่ประมาณค่ามิได้ พระนิพนธ์ต่างๆ อาทิ โคลงดั้นเรื่องปฏิสังขรณ์วัดพระเชตุพนฯ ลิลิตกระบวนแห่พระกฐินพยุหยาตราทางสถลมารคและชลมารค ลิลิตตะเลงพ่าย โคลงภาพฤๅษีดัดตน เป็นต้น

สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรสฯ ทรงมีพระชนมายุอยู่ในรัชกาลที่ 4 เพียง 2 พรรษา ก็ประชวรด้วยพระโรคชรา และสิ้นพระชนม์เมื่อวันศุกร์ เดือนอ้าย ขึ้น 9 ค่ำ ปีฉลู เบญจศก จุลศักราช 1215 เวลาบ่าย 3 โมง ตรงกับวันที่ 9 ธ.ค.2396 สิริรวมพระชนมายุได้ 64 พรรษา

เมื่อพระราชทานเพลิงพระศพ ณ พระเมรุท้องสนามหลวงแล้ว รัชกาลที่ 4 โปรดให้มีตำแหน่งพระครูฐานานุกรม ประจำสำหรับรักษาพระอัฐิ ถึงเวลาเข้าพรรษาก็เสด็จพระราชดำเนินไปถวายพุ่มบูชาพระอัฐิทุกปี และถึงวันเสด็จพระราชดำเนินถวายผ้าพระกฐิน วัดพระเชตุพนฯ ก็โปรดให้อัญเชิญพระอัฐิไปประดิษฐานในอุโบสถ ทรงสักการบูชาแล้วทอดผ้าไตร ให้พระฐานานุกรมสดับปกรณ์พระอัฐิเป็นประเพณีตลอดมาตั้งแต่รัชกาลที่ 4 จนถึงรัชกาลปัจจุบัน

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 ทรงประกาศสถาปนากรมสมเด็จพระปรมานุชิตชิโนรสขึ้นเป็น "สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส" เมื่อวันที่ 12 เม.ย.2464 ข่าวสดออนไลน์