พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ : อดีตชาติก่อนที่จะตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า

นิทานชาดกจากพระไตรปิฎก : พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ
อดีตชาติก่อนที่จะตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า

อดีตชาติก่อนที่จะตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ได้รวบรวมไว้ในหนังสือพระเจ้า ๕๐๐ ชาติฉบับสมบูรณ์ ซึ่งรวมชาดกจากพระไตรปิฎก ๔๕ เล่ม ครบสมบูรณ์ ๕๔๗ พระชาติ

คำสอนในทางพระพุทธศาสนาเป็นคำสอนขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า อันเกิดจากพระพุทธคุณ ๓ อันได้แก่ พระปัญญาธิคุณ พระกรุณาธิคุณ และพระบริสุทธิคุณ พระธรรมคำสอนของท่านบริสุทธิ์หมดจดสิ้นเชิง หลุดพ้นจากกิเลสทั้งปวง อันได้แก่ ความโลภ ความโกรธ และความหลง

คำสอนในทางพระพุทธศาสนาจำเป็นสำหรับทุกคน และจำเป็นที่สุดสำหรับทุกเพศทุกวัย โดยเฉพาะอย่างยิ่งสำหรับเด็กและเยาวชนของชาติ ผู้ที่จักเป็นผู้สร้างโลกในอนาคต ถ้าได้รับการอบรมสั่งสอนที่ดี ที่ถูกต้องจากบิดามารดา ครูบาอาจารย์ แล้ว สันติสุขและสันติภาพจักเกิดขึ้นแก่มนุษยชาติอย่างแน่นอน

ชาดกพระเจ้า ๕๐๐ ชาติ จากพระไตรปิฎก เป็นคำสอนในทางพระพุทธศาสนาที่ได้รับการยกย่องและยอมรับจากพระพุทธศาสนิกชนทั้งหลายแล้วว่า เป็นชาดกนิทานที่เป็นตัวอย่างที่ดีที่บิดา-มารดา ครูบาอาจารย์ ใช้ในการอบรมและสั่งสอนบุตรธิดาและอนุศิษย์ ให้ดำรงตนอยู่ในศีลธรรม ให้รู้จักละชั่ว ทำดี รักษาใจให้บริสุทธิ์

ขอให้ท่านสาธุชนทั้งหลายจงสดับนิทานชาดกจากพระไตรปิฎก : พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ ซึ่งองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าและพระอรรถกถาจารย์สั่งสอนแก่เราพุทธศาสนิกชนทั้งหลาย นิทาน ชาดกพระเจ้า ๕๐๐ ชาตินี้ เป็นคติสอนใจอย่างดีสำหรับผู้แสวงหาความก้าวหน้าของชีวิต และผู้แสวงหาความสุขจากการประพฤติธรรม เมื่อท่านได้สดับศึกษาและนำไปประพฤติประปฏิบัติแล้วจักบังเกิดเป็นบุญกุศลแก่ตนเองและผู้อื่น ชีวิตของท่านจักประสบแต่ความสุขความเจริญ.

ภายหลังที่องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า พระบรมศาสดา ได้เสด็จดับขันธปรินิพพาน และต่อมาได้มีการสังคายนาพระธรรมและพระวินัยโดยจัดเป็นหมวดหมู่ ประมวลแห่งคัมภีร์ที่รวบรวมพระธรรมวินัย ๓ หมวด อันได้แก่ วินัยปิฎก สุตตันตปิฎก และอภิธรรมปิฎก ซึ่งเรียกว่า พระไตรปิฎก อันแปลว่า คัมภีร์ที่บรรจุพุทธพจน์และเรื่องราว ชั้นเดิมของพระพุทธศาสนา

พระอรรถถาจารย์กล่าวว่า พระไตรปิฎก มีเนื้อความทั้งหมด ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขันธ์ โดย แบ่งเป็นพระวินัยปิฎก ๒๑,๐๐๐ พระธรรมขันธ์ พระสุตันตปิฎก ๒๑,๐๐๐ พระธรรมขันธ์ และพระอภิธรรมปิฎก ๔๒,๐๐๐ พระธรรมขันธ์

พระไตรปิฎก มีสาระสำคัญและการจัดแบ่งหมวดหมู่โดยย่อ ดังนี้

๑. พระวินัยปิฎก ประมวลพระพุทธพจน์ หมวดพระวินัย คือ พุทธบัญญัติเกี่ยวกับความประพฤติ ความเป็นอยู่ ขนบธรรมเนียมและการดำเนินกิจการต่างๆ ของพระภิกษุสงฆ์และภิกษุณีสงฆ์ แบ่งเป็น ๕ คัมภีร์ (เรียกย่อหรือหัวใจว่า อา ปา ม จุ ป ) คือ
๑.๑ อาทิกัมมิกกะ หรือปาราชิก ว่าด้วยสิกขาบทเกี่ยวกับอาบัติหนักของฝ่ายภิกษุสงฆ์ ตั้งแต่ปาราชิกถึงอนิยต
๑.๒ ปาจิตตีย์ ว่าด้วยสิกขาบทเกี่ยวกับอาบัติเบา ตั้งแต่นิสสัคคิยปาจิตตีย์ถึงเสขิยะ รวมตลอดทั้งภิกขุนิวิภังค์ทั้งหมด
๑.๓ มหาวรรค ว่าด้วยสิกขาบทนอกปาฏิโมกข์ ตอนต้น ๑๐ ขันธกะ หรือ ๑๐ ตอน
๑.๔ จุลวรรค ว่าด้วยสิกขาบทนอกปาฏิโมกข์ตอนปลาย ๑๒ ขันธกะ
๑.๕ ปริวาร คัมภีร์ประกอบหรือคู่มือ บรรจุคำถามคำตอบสำหรับซ้อมความรู้พระวินัย

พระวินัยปิฎกนี้แบ่งอีกแบบหนึ่ง เป็น ๕ คัมภีร์ เหมือนกัน (จัด ๒ ข้อ ในแบบต้นนั้นใหม่) คือ
๑. มหาวิภังค์ หรือภิกขุวิภังค์ ว่าด้วยสิกขาบทในปาฏิโมกข์ (ศีล ๒๒๗ ข้อ) ฝ่ายภิกษุสงฆ์
๒. ภิกขุนีวิภังค์ ว่าด้วยสิกขาบทในปาฏิโมกข์ (ศีล ๓๑๑ ข้อ) ฝ่ายภิกษุณีสงฆ์
๓. มหาวรรค
๔. จุลวรรค
๕. ปริวาร

บางทีท่านจัดให้ย่นย่อเข้าไปอีก แบ่งพระวินัยปิฎกเป็น ๓ หมวด คือ
๑. วิภังค์ ว่าด้วยสิกขาบทในปาฏิโมกข์ทั้งฝ่ายภิกษุสงฆ์ และฝ่ายภิกษุณีสงฆ์ (คือ รวมข้อ ๑ และข้อ ๒ ข้างต้นทั้งสองแบบเข้าด้วยกัน)
๒. ขันธกะ ว่าด้วยสิกขาบทนอกปาฏิโมกข์ ทั้ง ๒๒ ขันธกะ หรือ ๒๒ บทตอน( คือ รวมข้อ ๓ และข้อ ๔ เข้าไว้ด้วยกัน)
๓. ปริวาร คัมภีร์ประกอบ (คือ ข้อ ๕ ข้างบน)

๒. พระสุตตันตปิฎก ประมวลพุทธพจน์หมวดพระสูตร คือ พระธรรมเทศนา คำบรรยายธรรมต่างๆ ที่ตรัสยักเยื้องให้เหมาะกับบุคคลและโอกาส ตลอดจนบทประพันธ์ เรื่องเล่า และเรื่องราวทั้งหลายที่เป็นชั้นเดิมในพระพุทธศาสนา แบ่งเป็น ๕ นิกาย (เรียกย่อหรือหัวใจว่า ที ม สํ อํ ขุ) คือ
๒.๑ ทีฆนิกาย ชุมนุมพระสูตร ที่มีขนาดยาว ๓๔ สูตร
๒.๒ มัชฌิมนิกาย ชุมนุมพระสูตร ที่มีความยาวปานกลาง ๑๕๒ สูตร
๒.๓ สังยุตตนิกาย ชุมนุมพระสูตรที่จัดรวมเข้าเป็นกลุ่มๆ เรียกว่าสังยุตต์หนึ่งๆ ตามเรื่องที่เนื่องกัน หรือตามหัวข้อ หรือบุคคลที่เกี่ยวข้อง รวม ๕๖ สังยุตต์ มี ๗,๗๖๒ สูตร
๒.๔ อังคุตตรนิกาย ชุมนุมพระสูตรที่จัดรวมเข้าเป็นหมวดๆ เรียกว่านิบาตหนึ่งๆ ตามลำดับ จำนวนหัวข้อธรรม รวม ๑๑ นิบาต หรือ ๑๑ หมวดธรรม มี ๙,๕๕๗ สูตร
๒.๕ ขุททกนิกาย ชุมนุมพระสูตรคาถาภาษิต คำอธิบายและเรื่องราวเบ็ดเตล็ด ที่จัดเข้าในสี่นิกายแรกไม่ได้มี ๑๕ คัมภีร์

๓. พระอภิธรรมปิฎก ประมวลพุทธพจน์หมวดพระอภิธรรม คือ หลักธรรมและคำอธิบาย เป็นหลักวิชาล้วนๆ ไม่เกี่ยวด้วยบุคคลหรือเหตุการณ์ แบ่งเป็น ๗ คัมภีร์ (เรียกย่อหรือหัวใจว่า สํ วิ ธา ปุ ก ย ป ) คือ
๓.๑ สังคณี หรือ ธัมมสังคณี รวมข้อธรรมเข้าเป็นหมวด หมู่ แล้วอธิบายทีละประเภท
๓.๒ วิภังค์ ยกหมวดธรรมสำคัญๆ ขึ้นตั้งเป็นหัวเรื่อง และแยกแยะออกอธิบายชี้แจง วินิจฉัยโดยละเอียด
๓.๓ ธาตุกถา สงเคราะห์ข้อธรรมต่างๆ เข้าในขันธ์อายตนะธาตุ
๓.๔ ปุคคลบัญญัติ บัญญัติความหมายของบุคคลประเภทต่างๆ ตามคุณธรรมที่มีอยู่ในบุคคลนั้นๆ
๓.๕ กถาวัตถุ แถลงและวินิจฉัยทัศนะของนิกายต่างๆ สังสังคายนาครั้งที่ ๓
๓.๖ ยมก ยกหัวข้อธรรมขึ้นวินิจฉัยด้วยวิธีถามตอบ โดยตั้งคำถามย้อนกันเป็นคู่ๆ
๓.๗ ปัฏฐาน หรือ มหาปกรณ์ อธิบายปัจจัย ๒๓ แสดงความสัมพันธ์เนื่องอาศัยกันแห่งธรรมทั้งหลายโดยพิสดาร

ในบรรดาพระไตรปิฎก ทั้ง ๔๕ เล่มนั้น พระสุตตันตปิฎก เล่มที่ ๒๗ เป็นชาดก ภาค ๑ และเล่มที่ ๒๘ เป็นชาดกภาค ๒ ในชาดกภาค ๑ รวมคาถาแสดงคติธรรมที่พระพุทธเจ้าตรัสเมื่อครั้งเป็นพระโพธิสัตว์ในอดีตชาติ และมีคาถาภาษิตของผู้อื่นปนอยู่บ้าง ภาคแรกตั้งแต่เรื่องที่มีคาถาเดียว (เอกนิบาต) ถึงเรื่องที่มี ๔๐ คาถา (จัตตาฬิสนิบาต) รวม ๕๒๕ เรื่อง ชาดก

ภาค ๒ รวมคาถาอย่างในภาค ๑ นั้นเพิ่มอีก แต่เป็นเรื่องอย่างยาว ตั้งแต่เรื่องมี ๕๐ คาถา (ปัญญาสนิบาต) ถึงเรื่องที่มีคาถามากมาย (มหานิบาต) จบลงด้วยมหาเวสสันดรชาดก ซึ่งมี ๑,๐๐๐ คาถา รวมอีก ๒๒ เรื่อง บรรจบทั้ง ๒ ภาค จะเป็น ๕๔๗ ชาดก แต่คนไทย มักพูดติดเลขแค่หลักร้อยว่า พระเจ้า๕๐๐ ชาติ

เนื่องจากพระชาดกทั้งหมดในพระไตรปิฎก เป็นคาถาล้วนๆ (เว้นชาดกหนึ่งที่เป็นร้อยแก้ว คือ กุณาลชาดก) และโดยมากเป็นเพียงคำกล่าวโต้ตอบกันของบุคคลในเรื่อง พร้อมทั้งพระดำรัสของพระพุทธเจ้าที่ตรัสสรุปหรือแสดงคติธรรม อันเรียกว่า อภิสัมพุทธคาถา เท่านั้น ไม่ได้เล่าเรื่องโดยละเอียด ทำให้ผู้อ่านเข้าใจได้ยาก จึงมีอรรถกถาขึ้นมาช่วยอธิบาย ซึ่งขยายความออกไปมาก เพราะฉะนั้น ชาดกที่เรียนและเล่ากันทั่วไป ก็เล่าตามอรรถกถาชาดกนั้น ผู้ที่ศึกษาพึงรู้จักแยกระหว่างส่วนที่มีในพระไตรปิฎก และส่วนที่เป็นอรรถกถา

คำนำข้างต้นที่ได้กล่าวมานี้ คณะผู้รวบรวมได้คัดย่อเรียบเรียงมาจากหนังสือพจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของพระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ.ปยุตฺโต) ฉบับพิมพ์ครั้งที่ ๑๑ ชำระเพิ่มเติม ช่วงที่ ๑ กรกฎาคม ๒๕๕๑ ผู้จัดพิมพ์มุ่งหวังให้ท่านผู้อ่านศึกษาทั้งหลายได้รับทราบและเข้าใจถึงตัวเนื้อของพระไตรปิฎก และอรรถกถาชาดก เพื่อเข้าใจถึงความสำคัญความยิ่งใหญ่และความเหนือชั้น เมื่อยกมากล่าวถึงหรืออ้างอิงตรวจสอบจากพระไตรปิฎก ทั้ง ๔๕ เล่ม

นิทานชาดกจากพระไตรปิฎก พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ ฉบับสมบูรณ์นี้ ธรรมสภาและสถาบันบันลือธรรม ได้เรียบเรียงด้วยเจตนารมณ์และจุดประสงค์เพื่อเพิ่มสร้างและสนับสนุนศรัทธาในพระพุทธศาสนาให้บังเกิดแก่พุทธศาสนิกชน หวังให้นิทานชาดกจากพระไตรปิฎกนี้ เป็นที่เสริมสร้างพลังศรัทธาในพระศาสนาของพระบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้า เพื่อการพากเพียรในคำสั่งสอนของพระพุทธศาสนา เป็นพลังให้เกิดสัมมาปฏิบัติอย่างแพร่หลายในกาลปัจจุบันและกาลอนาคตสืบไป

คัดจาก : หนังสือ พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ ฉบับสมบูรณ์ / จัดพิมพ์เพื่อเผยแพร่พระพุทธศาสนาขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า โดย สถาบันบันลือธรรม ... สาธุ