สิงห์ (ราชสีห์) : สัตว์หิมพานต์

สิงห์ หรือ ราชสีห์
สัตว์ในจินตนาการที่กวีหรือจิตรกร พรรณนาถึง อาศัยอยู่ในป่าหิมพานต์หรือเขาไกรลาส
ปรากฏในวรรณคดีไตรภูมิพระร่วง และรามเกียรติ์

สิงห์ หรือราชสีห์ (อังกฤษ: Rajasiha : The Great Lion) ถือว่าดุร้าย และมีกำลังมาก มีชื่อเรียกหลายอย่าง ได้แก่ พญาสิงโต สิงหราช หรือ สีหราช

“ราชสีห์ หรือ สิงห์” เป็นสัตว์ในวรรณคดีหรือสัตว์หิมพานต์ ที่มีความสง่าและน่าเกรงขาม เชื่อว่ามีพลังอำนาจเหนือสัตว์ทั้งหลาย ราชสีห์ถูกสร้างสรรค์ขึ้นมาจากจินตนาการของศิลปินและนักปราชญ์สมัยโบราณ รูปแบบถูกพัฒนามาจากสิงโต และถูกประดิษฐ์ให้มีรูปลักษณ์งดงามพิสดารออกไปตามความรู้สึกนึกคิดของศิลปิน ด้วยลักษณะที่พิเศษและดูสง่างามของราชสีห์ ทำให้มีการนำราชสีห์มาใช้เป็นสัญลักษณ์ของสิ่งต่างๆ เพื่อแสดงถึงเกียรติยศและความสูงส่ง โดยเฉพาะอย่างยิ่งการใช้เป็นสัญลักษณ์ในตำแหน่งหน้าที่ราชการที่สำคัญ

คติความเชื่อเกี่ยวกับราชสีห์ของศาสนาพราหมณ์ ในตำราโหราศาสตร์กล่าวว่า พระอาทิตย์มีราชสีห์เป็นพาหนะ และพระอาทิตย์เองก็ถูกสร้างขึ้นมาจากการที่พระอิศวรได้นำราชสีห์จำนวน ๖ ตัว มาป่นให้ละเอียด แล้วห่อด้วยผ้าแดง พรมด้วยน้ำอมฤต ทำให้บังเกิดเป็นพระอาทิตย์ขึ้น ดังนั้นราชสีห์จึงหมายถึงพระอาทิตย์ตามความเชื่อของศาสนาพราหมณ์

ในทางพระพุทธศาสนาเองก็มีคติความเชื่อเกี่ยวกับราชสีห์ ดังเห็นได้จากในอรรถกถาชาดก หรือวรรณกรรมทางพุทธศาสนาว่าด้วยเรื่องราวในอดีตชาติของพระพุทธเจ้าที่ทรงเป็นพระโพธิสัตว์บำเพ็ญบารมี ก็ได้มีการกล่าวถึง ว่าครั้งหนึ่งพระพุทธเจ้าเคยเกิดเป็นราชสีห์ (ใน “มหาอุกกุสชาดก”) นอกจากนี้ยังมีการเปรียบลักษณะของมหาบุรุษ ๓๒ ประการกับลักษณะของราชสีห์ เช่น พระวรกายทุกส่วนบริบูรณ์ดุจลำตัวท่อนหน้าของราชสีห์ และมีพระหนุดุจคางราชสีห์ เป็นต้น

ยังมีความเชื่ออื่นเกี่ยวกับราชสีห์ คือ เชื่อว่ากษัตริย์โบราณในแต่ละอาณาจักรเมื่อประทับอยู่ที่ใด ก็จะมีสิงโตหมอบอยู่ข้างพระราชบัลลังก์เสมอ เพื่อแสดงถึงพระราชอำนาจอันยิ่งใหญ่ที่สามารถสยบได้แม้กระทั่งสัตว์ที่ดุร้ายและมีพลังอำนาจเหนือสัตว์ทั้งหลาย จนถือกันว่าเป็นสัตว์ที่คู่ควรแก่ความเป็นพระราชา และได้สืบทอดคติความเชื่อนี้ต่อมา เช่น การนำรูปสิงโตหรือราชสีห์มาสลักนั่งหมอบหรือนั่งชันเข่ามองเห็นเต็มตัวอยู่ข้างๆ ราชบัลลังก์ จึงเรียกที่ประทับนี้ว่า ราชสีหาสน์ หรือการสั่งซื้อหนังสิงโตจากต่างประเทศมาปูลาดอยู่เบื้องหน้าราชบัลลังก์ก็มีต่อมาจึงได้มีวิวัฒนาการจากราชสีหาสน์ที่มีสิงโตเต็มตัว เหลือเพียงราชบัลลังก์ที่มีขาเป็นเพียงรูปเท้าสิงห์

ราชสีห์ยังถูกนำมาใช้เป็นสัญลักษณ์เพื่อสื่อถึงการปกป้องภยันตรายต่างๆ จึงนิยมนำเอาสิงห์หรือราชสีห์มาใช้ประดับอาคารและศาสนสถาน เพื่อเป็นการรักษาสถานที่นั้นไม่ให้อันธพาลเข้าไปประพฤติร้าย ดังที่เรามักพบสิงห์ปรากฎอยู่ในงานศิลปกรรมมากมายของศาสนสถาน ไม่ว่าจะเป็นภาพสลักหินรูปสิงห์ รูปปั้นสิงห์ หรือแม้กระทั่งรูปวาดสิงห์ เป็นต้น สิงห์นอกจากเป็นสัญลักษณ์ที่แสดงออกถึงความมีพลังอำนาจแล้ว ยังเป็นสัญลักษณ์ที่แสดงออกถึงความกตัญญูอีกด้วย โดยเห็นได้จากการกล่าวถึงสิงห์ในเชิงกตัญญูรู้คุณ ในนิทานชาดกหลายๆ เรื่อง