คำว่า “สังฆราช”

ภาพจาก .tnews.co.th

คำว่า “สังฆราช”

ตามความหมายที่เข้าใจกันอยู่โดยทั่วไป มาแต่เก่าก่อน หมายถึง ผู้ที่เป็นประมุขของคณะสงฆ์ และได้รับตำแหน่งนั้นเพราะพระมหากษัตริย์ทรงแต่งตั้ง มิได้เป็นเองตามใจชอบหรือยกย่องกันเองในหมู่ที่เป็นลูกศิษย์

คำว่าสังฆราชนี้ มีมาตั้งแต่สมัยกรุงสุโขทัย ดังปรากฏความในศิลาจารึก หลักที่ ๑ มีเนื้อความตอนหนึ่งว่า “มีปู่ครู มีเถร มีมหาเถร สังฆราชปราชญ์ เรียนจบปิฎกไตร” และ “โปรยทานแก่มหาเถรสังฆราชปราชญ์เรียนจบปิฎกไตรหลวกกว่าปู่ครูในเมืองนี้ทุกคน”

ความทั้งสองตอนนี้เมื่ออ่านประกอบกับหลักฐานทางประวัติศาสตร์อื่นแล้วเป็นที่เข้าใจได้ว่า การปกครองคณะสงฆ์ครั้งนั้น แบ่งเป็นสองคณะ เรียกว่า คามวาสี คณะหนึ่ง จัดเป็นฝ่ายขวา เรียกว่า อรัญวาสี อีกคณะหนึ่ง จัดเป็นฝ่ายซ้าย ผู้เป็นหัวหน้าของทั้งสองคณะ ดำรงตำแหน่ง “สังฆราช”

กรุงศรีอยุธยา: ในสมัยกรุงศรีอยุธยา ตามทำเนียบสมณศักดิ์ครั้งกรุงเก่ามีตำแหน่งสังฆปริณายก สององค์เรียกว่าพระสังฆราชซ้ายขวา มี “สมเด็จพระอริยวงศาสังฆราชาธิบดี” เป็น พระสังฆราชฝ่ายขวา ปกครองคณะเหนือคือบรรดาหัวเมืองที่อยู่ตอนเหนือของราชธานีขึ้นไป นับจากราชธานีเป็นเกณฑ์ และมี “พระพนรัต” เป็นพระสังฆราชฝ่ายซ้าย ปกครองคณะใต้

ทั้งสององค์มีเกียรติยศได้รับพระสุพรรณบัฏจารึกนาม แต่พระพนรัตนั้นไม่ได้เป็น “สมเด็จ” ส่วนพระสังฆราชฝ่ายขวาเป็นสมเด็จพระอริยวงศาสังฆราชาธิบดีทุกองค์ จึงเรียกว่า “สมเด็จพระสังฆราช” ถือกันว่ามีศักดิ์สูงกว่าสังฆราชฝ่ายซ้าย เป็นดังนี้เสมอมาตลอดจนสมัยกรุงธนบุรี

ขอขอบคุณ Fb. พิพิธภัณฑ์และห้องสมุดเจ้าอาวาสวัดบวรนิเวศวิหาร (ที่มาข้อมูล)