เครื่องใช้ในเรือนไทยโบราณ

หวดนึ่งข้าว

หวด เป็นเครื่องใช้ที่สานด้วยตอก ใช้นึ่งข้าว มีใช้กันทั่วไปในภาคเหนือ ภาคอีสาน

ลักษณะของหวดมีรูปทรงคล้ายกรวย ก้นสอบและมีมุม ๔ มุม ปากผายออกกว้าง ขนาดของหวดมีตั้งแต่ขนาดปากกว้าง ๒๐ เซนติเมตร ไปจนถึง ๔๐-๕๐ เซนติมาตร มักสานด้วยตอกไม้ไผ่ โดยสานไม่ให้ตอกติดกัน ให้ห่างกันพอเมล็ดข้าวสารลอดไปไม่ได้ตลอดทั้งใบ

โดยทั่วไป นิยมสานหวดด้วยตอกไม้ไผ่บงหรือไม้ไผ่เรี้ย โดยนำไผ่บงหรือไผ่เรี้ยมาผ่าแล้วจักเป็นตอก ๓ ขนาด คือตอกตัวยืนเรียกว่า “ตอกซั้ง” มีขนาดประมาณ ๖ มิลลิเมตร ตอกสานตามขวางเรียกว่า “ตอกเกี้ยว” หรือ “ตอกอ้อม” มีขนาดประมาณ ๓-๔ มิลลิเมตร ตอกไพสำหรับขัดสานส่วนบน ขนาดประมาณ ๒ มิลลิเมตร ใช้ตอกขนาดใหญ่ก่อก้นหวดเป็นตอกซั้ง แต่ละซั้งใช้ตอก ๒ เส้นคู่กัน สานส่วนที่เป็นก้นด้วย “ลายสอง” จากนั้นนำก้นที่ก่อแล้วมาติดกับแม่พิมพ์หวด ใช้ไม้เสียบส่วนก้นทแยงมุมให้ก้นติดกับแม่พิมพ์ แล้วพับตอกขึ้นตามพิมพ์โดยค่อยๆ แยกตอกซั้งที่คู่กันให้แต่ละเส้นสานเกี้ยวขึ้นด้วย “ลายทาน” คือยกเส้นข้ามเส้น สานสูงตามความต้องการ จึงใช้ตอกไพนั้นไพต่อขึ้นไป การไพใช้ตอกไพ ๒ เส้นต่อ ๑ รอบ เกี้ยวขัดตามกันไป โดยไพสูงประมาณ ๕ เซนติเมตร แล้วจึง “เม้มปาก” คือเอาตอกซั้งที่เหลือขึ้นไปนั้นพับลงขัดเข้ากับตอกซั้งไปทางขวา ปลายม้วนเสียบลงกับตอกไพให้แน่น ก็จะได้หวดไว้ใช้งานต่อไป

หวดที่สานด้วยไม้ไผ่เรี้ย จะมีความเหนียว ยืดหยุ่นอ่อนตัวได้ดี เวลาบีบปากหวดจะอ่อนตัวตามได้โดยไม่หัก ส่วนหวดที่สานด้วยไม้ไผ่บงมีความแข็งแรงกว่า แต่เสียตรงที่หักได้ง่าย แต่ความนิยมคนชอบทำด้วยไผ่บงมากกว่า แต่บางท้องถิ่นนิยมใช้ไม้รวกดำสานหวด เพราะเห็นว่ามีคุณสมบัติอยู่ระหว่างไม้เรี้ยและไม้บง

หวด ใช้ใส่ข้าวเหนียวหรือข้าวสารที่แช่แล้ว ที่เรียกกันว่า เข้าหม่า โดยซาวน้ำให้เมล็ดข้าวสะอาดแล้วใส่ไว้ในหวด ปล่อยให้สะเด็ดน้ำ จากนั้นจึงนำหวดไปวางบนปากหม้อน้ำซึ่งกำลังเดือด ประมาณไม่ให้น้ำจรดก้นหวด ใช้ภาชนะหรือฝาหม้อปิดปากหวด ไอน้ำเดือดจะระเหยเข้าไปตามช่องว่างระหว่างรอยสานของตอก ข้าวหรืออาหารจะสุกทั่วกันโดยข้าวไม่แฉะ

นอกจากจะนิยมใช้หวดนึ่งข้าวแล้ว ยังใช้ประโยชน์อย่างอื่นได้อีกด้วย เช่น ใช้นึ่งผัก หรือใช้ล้างผักสด

ช้อนสังกะสีเคลือบ

จากหลักฐานทางโบราณคดีบ่งชี้ว่า ช้อนชนิดแรกที่เผ่าพันธุ์มนุษย์รู้จักใช้ก็คือเปลือกหอยธรรมชาติ ต่อมาก็ใช้เศษไม้หรือเปลือกไม้ขูดให้เว้าเป็นแอ่งสำหรับใช้ตักอาหารเหลวที่อ่อนนุ่ม จากนั้นช้อนก็มีวิวัฒนาการมาเรื่อยตามสังคมอารยะที่มนุษย์สร้างขึ้น

ช้อนเก่าแก่ที่สุดเท่าที่ค้นพบทำมาจากดินเผา หลังจากนั้นมีการใช้วัสดุอื่นๆ อีกมากมาย ไม่ว่าจะเป็นกระดูกสัตว์ เขาสัตว์ หรือ งาช้าง จนกระทั่งในยุคปัจจุบันที่เราให้ค่ากับแร่โลหะ โดยเฉพาะทองคำและเงินบริสุทธิ์ ช้อนส้อมที่แข็งแรงทนทานจึงทำมาจากโลหะจำพวกสเตนเลส บรอนซ์ หรือโลหะผสมระหว่างดีบุกกับตะกั่ว ส่วนช้อนส้อมชนิดที่หรูหรามีราคาแพงมักทำจากทองคำ และ เงิน

ในวัฒนธรรมไทยแต่โบราณรับประทานข้าวหรือเปิบข้าวด้วยมือ ในวงข้าวจึงมีชามใส่น้ำสะอาดไว้ล้างมือตั้งวางไว้ข้างตัวเสมอ มาถึงสมัยรัชกาลที่ ๔ และแพร่หลายมากขึ้นในรัชกาลที่ ๕ โดยเฉพาะช่วงหลังกลับจากเสด็จประพาสยุโรป มีการใช้ช้อนสั้นตักข้าวและอาหาร แต่ไม่ปรากฏแน่ชัดว่ามีการนำช้อนมาใช้คู่กับส้อมตั้งแต่เมื่อใด /size]

ยังมีอีกมากในแผ่นดินไทย ยามค่ำคืนปราศจากแสงไฟฟ้า ต้องพึ่งพาแสงสว่างจากตะเกียงน้ำมัน

เครื่องตามไฟ - ตะเกียงกระป๋อง

เครื่องตามไฟนี้ทำจากกระป๋องนมใช้แล้ว โดยใช้สังกะสีม้วนเป็นหลอดสำหรับใส่ไส้ที่ทำด้วยด้ายดิบหรือเศษผ้าม้วนให้กลมสอดลงไปในหลอด คะเนให้ด้ายหรือผ้ายาวพอที่จะลงไปได้ถึงก้นกระป๋องที่บรรจุน้ำมันก๊าดหรือน้ำมันพืช ด้ายดิบและเศษผ้าจะอมน้ำมัน เมื่อจุดไฟไส้ตะเกียงจะดูดน้ำมันขึ้นมาทำให้ลุกไหม้เกิดเป็นแสงสว่าง เมื่อไส้ตะเกียงไหม้เกรียม จะใช้คีมคีบดึงไส้ขึ้นมาเพื่อให้เกิดแสงสว่างต่อไปได้อีกตามเวลาต้องการ ตะเกียงยังคงพัฒนามาเป็นลำดับ จากตะคันที่ใช้ไขสัตว์มาเป็นตะเกียงที่ใช้น้ำมันก๊าด มีครอบแก้ว

โก๋ย

“โก๋ย” เครื่องใช้สานจากไม้ไผ่ ผ่าแล้วจักทำเป็นตอก สานขัดอย่างง่ายๆ ให้โปร่งเพื่อระบายอากาศได้ดี
ใช้ใส่พืชผัก ผลไม้ และสิ่งของจำเป็นในชีวิตประจำวันของคนไทใหญ่ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน