โบราณสถานวัดนครโกษา อ.เมือง จ.ลพบุรี

วัดนครโกษา
ตำบลท่าหิน อำเภอเมืองลพบุรี จังหวัดลพบุรี

วัดนครโกษา ปัจจุบันเป็นวัดร้าง ตั้งอยู่ทางตอนเหนือของสถานีรถไฟลพบุรี ด้านตะวันออกใกล้กับศาลพระกาฬ ในท้องที่ตำบลท่าหิน อำเภอเมืองลพบุรี จังหวัดลพบุรี เป็นศาสนสถานที่สร้างซ้อนทับกันหลายสมัย เดิมคงเป็นเทวสถานของขอม มีพระปรางค์สมัยอยุธยาตอนต้น ประมาณปลายพุทธศตวรรษที่ ๑๘ อยู่ด้านหน้า แต่พระพุทธรูปปูนปั้นแบบอู่ทองบนปรางค์นั้นคงสร้างเพิ่มเติมขึ้นภายหลัง ได้พบเทวรูปหินขนาดใหญ่แบบลพบุรี ซึ่งมีร่องรอยดัดแปลงเป็นพระพุทธรูป ๒ องค์ (ปัจจุบันนำไปไว้ในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สมเด็จพระนารายณ์) ส่วนพระอุโบสถ วิหาร สร้างในสมัยกรุงศรีอยุธยาในสมัยที่สมเด็จพระนารายณ์มหาราชสร้างเมืองลพบุรี และสันนิษฐานว่าเจ้าพระยาโกษาธิบดี (เหล็ก) ขุนนางคนสำคัญในรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช (พ.ศ.๒๑๙๙-๒๒๓๑) เป็นแม่งานดำเนินการบูรณะซ่อมแซมในครั้งนั้น จึงกล่าวกันว่าชื่อของ "วัดนครโกษา" น่าจะมาจากชื่อของเจ้าพระยาโกษาธิบดี

ในปี พ.ศ.๒๕๒๙-๒๕๓๐ กรมศิลปากรทำการขุดแต่งที่ฐานเจดีย์องค์ใหญ่ ได้พบประติมากรรมในสมัยทวารวดี เช่น พระพุทธรูป รูปบุคคล ยักษ์ รูปสัตว์ ลวดลายประกอบสถาปัตยกรรม พระพิมพ์ดินเผา ลูกปัด ภาชนะดินเผา เครื่องถ้วยจากจีน ที่มีอายุตั้งแต่สมัยราชวงศ์ถัง จนถึงราชวงศ์ซ่ง เครื่องถ้วยจากเวียดนาม เป็นต้น และได้รวบรวมเก็บรักษาไว้ในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สมเด็จพระนารายณ์ จังหวัดลพบุรี

วัดนครโกษาได้รับการประกาศขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานสำคัญสำหรับชาติเมื่อวันที่ ๒ สิงหาคม พ.ศ.๒๔๗๙

พระปรางค์วัดนครโกษา ได้รับการยกย่องว่าสวยงามมาก ประกอบด้วยฐานเขียง ฐานปัทม์ เรือนธาตุ มีซุ้มจระนำ ๓ ด้าน ในซุ้มมีพระพุทธรูปประทับยืน
ครองจีวร ห่มคลุมพระอังสา ภายใต้ซุ้มเรือนแก้วประดับกนก ส่วนยอดของพระปรางค์ชำรุดเหลือให้เห็นเป็นเพียงชั้นๆ

น่าจะเป็นฐานอาคารพระวิหาร (หรือพระอุโบสถ) เพราะตั้งหลังอาคารประธานคือพระปรางค์ มีผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ในเอกสารของกรมศิลปากร
บางครั้งจะเรียกอาคารนี้ว่า “แท่นพระ” เหลือผนังด้านข้างบางส่วนที่เจาะช่องแสงแบบซี่ลูกกรง คล้ายกับผนังวิหารวัดไลย์ ส่วนผนังด้านสกัดทิศตะวันตก
เจาะช่องหน้าต่างโค้งแหลมแบบสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช

[