กาพย์เห่เรือ พระนิพนธ์สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์

พระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
เสด็จขึ้นฉนวนท่าน้ำ วัดอรุณราชวราราม ในการเสด็จพระราชดำเนินเลียบพระนคร
โดยกระบวนพยุหยาตราทางชลมารค วันที่ ๔ ธันวาคม พุทธศักราช ๒๔๕๔

กาพย์เห่เรือ
พระนิพนธ์สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์

พุทธศักราช ๒๔๕๔ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีการเสด็จพระราชดำเนินทางชลมารคไปยังวัดอรุณราชวราราม ในพระราชพิธีบรมราชาภิเศกสมโภช ครั้งนั้น พระองค์ทรงเครื่องบรมขัตติยราชภูษิตาภรณ์ ทรงพระมาลาเส้าสูง เสด็จจากท่าราชวรดิฐ ไปยังวัดอรุณราชวราราม โดยมีเรือพระที่นั่งศรีสุพรรณหงส์เป็นเรือพระที่นั่งทรง เรือพระที่นั่งอเนกชาติภุชงค์เป็นเรือพลับพลา ทั้งยังปรากฏชื่อเรือพระที่นั่งศรีประภัศรไชยและเรือพระที่นั่งอนันตนาคราชด้วย

ในคราวเสด็จเมื่อวันที่ ๔ ธันวาคม พุทธศักราช ๒๔๕๔ นั้น ทรงโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ (ขณะนั้นดำรงพระอิสริยยศที่สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมหลวง) ทรงพระนิพนธ์กาพย์เห่เรือประกอบการเสด็จพระราชดำเนินดังกล่าว ซึ่งทรงพระนิพนธ์ขึ้นนั้น มีลักษณะเป็นกาพย์ห่อโคลงตามขนบ (ขึ้นต้นด้วยโคลงสี่สุภาพบทหนึ่ง แล้วต่อด้วยกาพย์ยานี ๑๑ ไม่จำกัดจำนวนบท) และทรงนำพระนิพนธ์กาพย์เห่เรือ พระนิพนธ์ในเจ้าฟ้าธรรมธิเบศรไชยเชษฐ์สุริยวงศ์ (เจ้าฟ้ากุ้ง) ครั้งกรุงศรีอยุธยามาเป็นแบบอย่าง ดังความในพระนิพนธ์ดังนี้

พระเสด็จยุรยาตรขึ้น		พลับพลา
พร้อมพรั่งพลนาวา .		แวดล้อม
ถวายวันทิยหรรษา		สันแต่ง
เรือกระบวนต้นซ้อม		เห่ซ้อมพายถวาย
พระเสด็จยาตรยั้งยับ		ขึ้นประทับบนพลับพลา
พร้อมพรั่งพลนาวา .		มาน้อมเกล้าเฝ้าบาทบงสุ์
โสมนัศจัดถวายลำ		เรือจำนำที่นั่งทรง
แต่งไฟฝีพายลง		ส่งเสียงถวายพายเพียงบิน
สุพรรณหงษ์ทรงพู่ห้อย		งอนชดช้อยลอยหลังสินธุ์
เพียงหงษ์ทรงพรหมินทร์ .		บินแต่ฟ้ามาสู่บุญ
ผจงจัดประภัศรไชย		หลาววงลไมแลอ่อนลมุน
ลายเด่นเห็นดั่งดุน		ท้องดำขลับขับทองวาว
เรืออนันตนาคราช		กลาดหัวเสียดตัวเหยียดยาว
ปากอ้าเขี้ยวตาพราว .		ราวนาคราชอาศน์นารายน์
บุษบกบัลลังก์ลอย		สุกสีพลอยงามพร่างพราย
แสงไฟส่องแสงฉาย		พายขึ้นล่องร้องถวายพร
พระยศให้ยิ่งยง		พระเกียรติจงเกริกดินดอน
พระเดชกั้นดัสกร .		พระคุณล้นพ้นเกษา
พระองค์ทรงเฉลิมฉัตร		เปนศรีสวัสดิจอมขัติยา
ประชาชีต่างปรีดา		สมโภชเจ้าฉาวครื้นโครม
ดนตรีมี่อึงอล		ก้องกาหลพลเห่โหม
โห่ฮึกกึกก้องโพยม		โสมนัศชื่นรื่นเริงพล
กรีฑาพลนาเวศ		ฉลองพระเดชคุณเจ้าตน
เหิมหื่นชื่นกระมล		ยลมัจฉาสารพันมี

จากกาพย์เห่เรือดังกล่าวย่อมแสดงให้เห็นว่า สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ทรงมีพระอัจฉริยภาพในด้านอักษรศาสตร์ นอกเหนือจากด้านศิลปะสถาปัตยกรรมอันเป็นที่ประจักษ์ ทั้งยังแสดงถึงความไว้วางพระราชหฤทัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ให้ทรงพระนิพนธ์กาพย์เห่เรือในพระราชพิธีสำคัญเช่นนี้ อาจเป็นผลมาจากความช่างสังเกต และการถ่ายทอดสิ่งที่พบเห็นออกมาเป็นบทประพันธ์ได้อย่างครบถ้วนและงดงาม คงไว้ซึ่งพระเกียรติยศอันปรากฏแก่ประชาชน ดังที่เราได้เห็นมาจนตราบทุกวันนี้

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์