วรรณนาพุทธสมัย ว่าด้วยข้อธรรมเป็นสาธารณะ

วรรณนาพุทธสมัย ว่าด้วยข้อธรรมเป็นสาธารณะ
ปริจเฉท ๕
วรรณนา หิตปฏิปัตติสูตร
พระนิพนธ์ สมเด็๋จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส

ปุจฉา ข้าพเจ้าพึ่งได้ทราบเดี๋ยวนี้เองว่า พระพุทธเจ้าทรงสรรเสริญคนที่ทำประโยชน์ตน ทั้งประโยชน์ท่าน ว่าเป็นดีที่สุดในโลก ส่วนคนที่พูดว่าคำสอนในพระพุทธศาสนา เป็นทางให้เห็นแต่ประโยชน์ส่วนตัวเท่านั้น ข้อนี้มิผิดหรือฯ
วิสัชนา คำที่เขาพูดนั้นผิดแท้ เพราะว่า ถ้าพระพุทธเจ้าจะทรงเห็นแก่ประโยชน์พระองค์ส่วนเดียวแล้ว จะตรัสเทศนาสั่งสอนประชุมชนให้ลำบากพระองค์ทำอะไรฯ

ปุ. ข้อที่ว่า คนที่ไม่ทำประโยชน์ตน ประโยชน์ท่าน เป็นอย่างเลวที่สุด แลคนที่ทำทั้งประโยชน์ตนทั้งประโยชน์ท่าน เป็นอย่างดีที่สุด ข้าพเจ้าก็เห็นตาม แต่คนที่ทำประโยชน์ตนส่วนเดียว กับคนที่ทำประโยชน์ผู้อื่นส่วนเดียว ใครจะดีกว่ากัน ยังมีปัญหาที่จะต้องวินิจฉัย ถ้าคนที่ทำประโยชน์ตนส่วนเดียวดีกว่า จะมิต้องจัดว่าการเห็นแก่ตัวดีกว่าเห็นแก่ผู้อื่น ดังนี้หรือฯ
วิ. ก็ต้องเป็นอย่างนั้นฯ

ปุ. ถ้าอย่างนั้น คำสอนในศาสนาอื่น ที่เขาสอนให้ทำประโยชน์ผู้อื่น แม้สู้สละชีวิตของตน จะมิดีกว่าหรือ เพราะเขาสอนให้มีเมตตากรุณาแก่กันแลกันฯ
วิ. ถาม ข้อที่ว่าคำสอนข้างไหนจะดีกว่ากันนั้น ของดไว้ ข้าพเจ้าจะถามท่านสักข้อหนึ่ง ถ้าจะมีใครๆ ไม่ทำความดีด้วยตัวเลย เป็นแต่จะเที่ยวสั่งสอนเขาให้ทำความดี ต่างว่า คนทั้งปวงก็จะทำดีตามคำสอนของเขา แม้เช่นนี้ จะควรกล่าวได้หรือไม่ว่า คนทำความดีทั้งหมดฯ

ปุ. ตอบ จะกล่าวได้ที่ไหน เพราะตัวผู้สอนไม่ได้ทำความดีด้วยตัวเลยฯ
วิ. ถาม ต่างว่า คนในโลก ต่างคนจะทำความดีด้วยตัวเองทุกคน แต่จะไม่สั่งสอนกันแลกันเลย แม้เช่นนี้ จะควรกล่าวได้หรือไม่ว่า คนได้ทำความดีหมดทุกคนฯ

ปุ. ต. ถ้าเป็นได้จริงอย่างนั้น ก็ควรกล่าวได้ฯ
วิ. ถ. นี่แลท่านเห็นหรือยังว่า คนกระทำประโยชน์ตัวอย่างเดียว อาจรักษาความสงบเรียบร้อยได้มากกว่าคนที่ทำแต่ประโยชน์ผู้อื่นฯ

ปุ. ต. ถ้ามากคน ก็เป็นได้เช่นนั้น ถ้าน้อยคน ข้าพเจ้าเห็นว่า สู้ผู้ที่ทำประโยชน์ผู้อื่นอย่างเดียวไม่ได้ เพราะว่าผู้ที่ทำประโยชน์ตัวฝ่ายเดียว จะประพฤติดีก็คนเดียว ส่วนผู้ทำประโยชน์ผู้อื่นฝ่ายเดียวถึงตัวจะไม่ทำดี ก็ยังอาจสั่งสอนผู้อื่นให้ทำดีได้หลายคนฯ
วิ. ถ. ผู้ใด ไม่ทำดีด้วยตัวเองแล้ว จะสอนให้ผู้อื่นเขาทำดี ท่านเห็นว่าเป็นการง่ายหรือฯ

ปุ.ต. จริงหน่ะ ดูเป็นการยากอยู่ จำเป็นต้องทำด้วยตัวตัวแล้วจึงสอนเขาได้ ถ้าว่าทางประพฤติตัว ข้าพเจ้าก็เห็นด้วยแล้วว่า ข้อที่จัดทำแต่ประโยชน์ตัวว่าดีกว่าคนทำแต่ประโยชน์ผู้อื่น เป็นการถูกต้องแล้ว แต่ถ้าว่าตามทางอื่นดูอย่างไรอยู่ เหมือนคนที่หาทรัพย์ได้เหลือหลายแล้ว จะเห็นแต่ประโยชน์ตัว ไม่เผื่อแผ่แก่ผู้อื่น จะจัดว่าเป็นดีอย่างไรได้ฯ
วิ. ข้าพเจ้ายอมว่า จัดเป็นดีไม่ได้ แต่ถ้าจะเทียบกับคนที่หาได้แล้ว ทำสุรุ่ยสุร่ายเสียหมด ข้าพเจ้าก็ยังเห็นว่าดีกว่า เพราะว่า ถ้าต่างคนต่างหา ต่างคนต่างหวง เขาก็คงจะได้สุขทุกคน ส่วนคนที่หาได้แล้วทำสุรุ่ยสุร่ายเสีย ดูเหมือนจะได้ทุกข์มากกว่าสุขฯ

ปุ. ข้อนี้ ข้าพเจ้าก็ยอมละ แต่มีข้อที่จะถามอีก เหมือนคนที่ทำโจรกรรม เที่ยวปล้นเอาทรัพย์ของเขามาเป็นประโยชน์ตน จะว่าดีกว่าคนที่มีอะไรแล้วให้คนอื่นเขาเสียหมดอย่างไรได้ฯ
วิ. ท่านต้องเข้าใจว่า การประพฤติเป็นโจรนั้น จะเรียกว่าทำประโยชน์ไม่ได้ เพราะว่าแม้ถึงจะได้ทรัพย์มา ก็ชื่อว่าทำความฉิบหายให้ตัวเองฯ

ปุ. ต. ถ้าอย่างนั้นก็เป็นแล้วไปฯ
วิ. ข้อที่ว่านี้ ก็เป็นแต่จะเทียบให้เห็นว่า คนที่ทำแต่ประโยชน์ตัว กับคนที่ทำแต่ประโยชน์ผู้อื่น ใครจะค่อยดีกว่ากัน หรือใครจะชั่วกว่ากัน เท่านั้น อันที่แท้แล้ว ทำให้เป็นประโยชน์ตัวด้วยให้เป็นประโยชน์ผู้อื่นด้วย เป็นดีที่สุด ๚