การสรงน้ำพระ

การสรงน้ำพระ
----------------------------

ธรรมเนียมการสรงน้ำพระพุทธรูปเป็นพิธีหนึ่งของประเพณีสงกรานต์ที่ยึดถือปฏิบัติกันมาตั้งแต่อดีต ด้วยความเชื่อที่ว่าอานิสงส์จากการสรงน้ำพระนั้นจะช่วยให้เราได้พ้นจากทุกข์ภัยทั้งหลายทั้งปวง

ดังที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงพระนิพนธ์ไว้ในพระราชพิธีสิบสองเดือน ตอนหนึ่งว่า “ในการสงกรานต์นี้ แต่ก่อนมาพระเจ้าแผ่นดินต้องสรงน้ำพระพุทธรูปและพระสงฆ์แต่เฉพาะที่กล่าวมาแล้ว ครั้งมาถึงในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีเสด็จออกสรงน้ำพระมหามณีรัตนปฏิมากรที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม เพิ่มขึ้น เมื่อสมโภชเวียนเทียนแล้วเสร็จ จึงเสด็จพระราชดำเนินทรงสดัปกรณ์พระอัฐิเจ้านายที่หอพระนาคเป็นการพิเศษขึ้นกว่าแต่ก่อนที่เสด็จพระราชดำเนินเอง สดัปปกรณ์นั้นมีมาแต่เดิมแล้ว ถึงการเวียนเทียนนั้นก็มีทั้งตรุษสามวันสงกรานต์สามวันแต่เดิมมาแล้ว ดอกไม้เพลิงซึ่งจุดบูชาในเวลานักขัตฤกษ์เช่นนี้ เกิดขึ้นแต่รัชกาลที่ ๔ มา ในเวลาสงกรานต์นี้มีด้วยทุกคืน ทั้งสามวันหรือสี่วันตามเวลาที่กำหนดสงกรานต์เป็นสามวันหรือสี่วัน...”

ธรรมเนียมการสรงน้ำพระพุทธรูปได้ปรากฏในเอกสารจดหมายเหตุ ชุดกระทรวงศึกษาธิการ ศธ ๐๗๐๑.๒๓.๔/๑ เรื่อง งานฉลองวันตรุษสงกรานต์กับสรงน้ำพระพุทธสิหิงค์ (พ.ศ.๒๔๙๒-๒๔๙๕) กล่าวว่าในพุทธศักราช ๒๔๙๒ สมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี ได้มีคำสั่งให้มีการจัดงานฟื้นฟูประเพณีฉลองวันตรุษสงกรานต์ ประจำปี ๒๔๙๒ ขึ้น อันเป็นประเพณีอย่างหนึ่งซึ่งแสดงถึงวัฒนธรรมของชาติไทยมาแต่โบราณ สมควรที่ทางราชการจะฟื้นฟูจัดทำเพื่อบำรุงรักษาให้คงอยู่เป็นแบบแผนสืบไป โดยได้มอบหมายกระทรวงมหาดไทย เป็นเจ้าของเรื่องดำเนินการจัดงานเป็นประจำตลอดทุกปี ร่วมกับกระทรวงเกษตราธิการ สภาวัฒนธรรมแห่งชาติ สำนักพระราชวัง กรมศิลปากร กรมการศาสนา กรมพลศึกษา กรมโฆษณาการ กรมประชาสงเคราะห์ กรมราชทัณฑ์ กรมอัยการ กรมสาธารณสุข กรมโยธาเทศบาล กรมตำรวจ เทศบาลนครกรุงเทพ โดยมอบหมายการทำงานออกเป็นแผนก อาทิ

แผนกพิธีทางศาสนา วันที่ ๑๓ เมษายน ๒๔๙๒ เวลา ๑๓.๐๐ น. อัญเชิญพระพุทธสิหิงค์จากพระที่นั่งพุทไธสวรรย์ ในกรมศิลปากร มาประดิษฐาน ณ ปะรำท้องสนามหลวงด้านเหนือ มีขบวนอิสริยยศแห่จากพระที่นั่งพุทไธสวรรย์ โดยทักษิณาวรรต เลี้ยวผ่านอนุสาวรีย์ทหารอาสามาทางถนนราชดำเนินใน ผ่านหน้ากระทรวงกลาโหม เลี้ยวไปตามถนนพระเชตุพน แล้วเลี้ยวขวาไปทางท่าราชวรดิษฐ์ ตรงเข้าสู่หน้าพระลาน เลี้ยวซ้ายไปตามถนนหน้าพระธาตุ แล้วเลี้ยวขวาเข้าสู่ท้องสนามหลวง อัญเชิญพระพุทธสิหิงค์ขึ้นประดิษฐาน ณ ปรำพุทธสถานที่จัดไว้ เปิดโอกาสให้ประชาชนขึ้นสรงน้ำได้ ทั้งนี้โดยมีเจ้าหน้าที่ของกรมศิลปากรคอยเป็นธุระควบคุม (ในการนี้อธิบดีกรมโยธาเทศบาลรับจัดคนลากรถซึ่งประดิษฐานพระพุทธสิหิงค์ เป็นจำนวนไม่เกิน ๘๐ คน สำนักพระราชวังรับจัดเครื่องประกอบขบวนตามควรแก่ประเพณี) เวลา ๑๗.๐๐ น. พระสงฆ์ ๑๐ รูป เจริญพระพุทธมนต์ ณ กระโจมบริเวณสนามหลวงด้านเหนือ และขยายเสียงให้ประชาชนได้ยินทั่วถึงกัน (อธิบดีกรมการศาสนาเป็นเจ้าหน้าที่ดำเนินการ)

แผนกโฆษณา อธิบดีกรมโฆษณาการ รับดำเนินการ ๑. ติดตั้งเครื่องขยายเสียงใช้ขยายเสียงพระสงฆ์เจริญพระพุทธมนต์ในวันที่ ๑๓ เมษายน ๒๔๙๒ และ ๒. โฆษณาให้ประชาชนทราบซึ้งถึงนโยบายของรัฐบาลที่พยายามจะฟื้นฟูประเพณีนี้ และชักชวนให้ไปทำบุญตักบาตรตามวัดใกล้ๆ บ้าน จะเป็นทั้ง ๓ วัน หรือวันใดในระหว่างสงกรานต์ก็ได้ รวมทั้งชักชวนให้ประชาชนไปนมัสการและสรงน้ำพระพุทธสิหิงค์ตลอดงานด้วย

ในครั้งนั้นกำหนดจัดงานขึ้น ๓ วัน คือ วันที่ ๑๓-๑๕ เมษายน พุทธศักราช ๒๔๙๒ มีการอัญเชิญพระพุทธสิหิงค์จากพระที่นั่งพระพุทไธสวรรย์ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร มาประดิษฐาน ณ ปะรำพิธีท้องสนามหลวง ให้ประชาชนได้สรงน้ำ มีพิธีทำบุญตักบาตร และมีการแสดงนาฏศิลป์ไทย การแสดงการละเล่นพื้นเมืองและกีฬา

สำหรับพระพุทธสิหิงค์ที่อัญเชิญมาประดิษฐาน ณ ปะรำพิธีท้องสนามหลวงนั้น เป็นพระพุทธรูปปางสมาธิ ศิลปะสุโขทัย - ล้านนา หล่อด้วยโลหะสัมฤทธิ์กะไหล่ทอง มีความสูงรวมฐาน ๑๓๕ เซนติเมตร หน้าตักกว้าง ๖๓ เซนติเมตร องค์พระสูง ๓๙ เซนติเมตร สมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาททรงอัญเชิญมาจากเมืองเชียงใหม่ เมื่อพุทธศักราช ๒๓๓๘ ประดิษฐาน ณ พระที่นั่งพระพุทไธสวรรย์ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร เป็นพระพุทธรูปที่สำคัญและเป็นที่เคารพของพุทธศาสนิกชนชาวไทย ช่วงประเพณีสงกรานต์ของทุกปี หน่วยราชการจะอัญเชิญพระพุทธสิหิงค์จากพระที่นั่งพุทไธสวรรย์ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร แห่ไปตามถนนแล้วกลับมาประดิษฐาน ณ ปะรำพิธีท้องสนามหลวง ให้ประชาชนได้สักการะและสรงน้ำเพื่อความเป็นสิริมงคลตราบจนถึงปัจจุบัน

นอกจากธรรมเนียมการสรงน้ำพระพุทธสิหิงค์ ที่ท้องสนามหลวงแล้ว ในประเพณีสงกรานต์ตามภูมิภาคต่างๆ เมื่อทำบุญตักบาตรเรียบร้อยแล้ว ทางวัดจะอัญเชิญพระพุทธรูปมาประดิษฐานที่ศาลาโรงธรรมหรืออาจจะจัดเป็นขบวนแห่ เพื่อให้พระสงฆ์และประชาชนร่วมกันนำน้ำอบน้ำหอม ดอกไม้ ธูปเทียน มาสรงน้ำที่องค์พระพุทธรูป และจะรองน้ำที่สรงพระพุทธรูปแล้วมาประพรมลูกหลานและบ้านเรือน ให้อยู่เย็นเป็นสุข เพราะถือว่าเป็นน้ำศักดิ์สิทธิ์

อาราธนาพระพุทธรูปลงสรงน้ำ
นะโม ตัสสะ ภะคะวะโต อะระหะโต สัมมาสัมพุทธัสสะ (๓ จบ)
อุกาสะ ภันเต ภะคะวา อะยัง กาโล คิมหันตะอุตุ
กาละสัมปัตโต อิจฉามะ ภะคะวันตัง อะภิสิญจิตุง
สักกัจจัง อาราธะนัง กะโรมะ

ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า ขอประทานพระวโรกาศ เวลานี้เป็นหน้าร้อน ฝูงข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลาย
ปรารถนาอาราธนาพระผู้มีพระภาคเจ้าลงสรงน้ำ ด้วยความเคารพยิ่ง เพื่อความผาสุกของข้าพเจ้าทั้งหลาย

คำอธิษฐานสรงน้ำพระว่า
นะโม ตัสสะ ภะคะวะโต อะระหะโต สัมมาสัมพุทธัสสะ (๓ จบ)
อิมินา สิญฺจะเนเนวะ โรโค โสโก อุปัททะโว
นิพพันตุ สัพพะโส เอเต สุขี โหนตุ นิรันตะรัง

เดชะ ข้าสรงน้ำ พระชุ่มฉ่ำตลอดกาล
ทุกข์โศกโรคภัยพาล อันตรธาน เป็นสุข เทอญ

ขอขอบคุณที่มา :
- คลังวิชาการ กรมศิลปากร
- วัดป่ามหาชัย อำเภอปลาปาก จังหวัดนครพนม