กบฏวรเดช (พ.ศ.๒๔๗๖) ยุทธการ "สมรภูมิหลักสี่"

พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบวรเดช อดีตเสนาบดีกลาโหม ผู้นำการกบฏ
เว็บไซท์ วิกีพีเดีย (ที่มาภาพประกอบ)

กบฏวรเดช (พ.ศ.๒๔๗๖)

กบฏวรเดช คือขบวนการต่อต้านอำนาจรัฐโดยใช้กำลังทหารบีบบังคับให้รัฐบาลบริหารประเทศให้เป็นประชาธิปไตยอย่างแท้จริง โดยมีพระมหากษัตริย์เป็นประมุขภายใต้รัฐธรรมนูญ การกบฏครั้งนี้เกิดขึ้นระหว่างวันที่ ๑๑-๒๖ ตุลาคม พ.ศ.๒๔๗๖ โดยมีนายพลเอก พระองค์เจ้าบวรเดชเป็นผู้นำ แต่การดำเนินงานไม่ประสบผลสำเร็จ เพราะรัฐบาลใช้กำลังทหารเข้าปราบปรามได้ในที่สุด

ภายหลังที่นายพันเอก พระยาพหลพลพยุหเสนา (พจน์ พหลโยธิน ต่อมาได้เลื่อนยศเป็นพลเอก) ได้นำกำลังทหารเข้ายึดอำนาจจากรัฐบาลพระยามโนปกรณ์นิติธาดา (ก้อน หุตะสิงห์) เมื่อวันที่ ๒๐ มิถุนายน พ.ศ.๒๔๗๖ อันเป็นผลสืบเนื่องมาจากการที่พระยามโนปกรณ์นิติธาดาประกาศปิดสภาผู้แทนราษฎรและงดใช้รัฐธรรมนูญบางมาตราแล้ว นายพันเอก พระยาพหลพลพยุหเสนาก็ได้รับพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีเมื่อวันที่ ๒๑ มิถุนายน พ.ศ.๒๔๗๖ เพื่อจัดตั้งคณะรัฐมนตรีบริหารประเทศสืบไป

ก่อนหน้าที่นายพันเอก พระยาพหลพลพยุหเสนา จะนำกำลังทหารเข้ายึดอำนาจจากรัฐบาลพระยามโนปกรณ์นิติธาดานั้น รัฐบาลและสภาผู้แทนราษฎรได้เกิดความแตกแยกกันอย่างรุนแรงสืบเนื่องมาจากเค้าโครงการเศรษฐกิจของหลวงประดิษฐ์มนูธรรม (ปรีดี พนมยงค์) จนกระทั่งโครงการเศรษฐกิจดังกล่าวได้ถูกระงับไป เพราะมีผู้คัดค้านอย่างหนักและกล่าวหาว่า หลวงประดิษฐ์มนูธรรมมีความคิดเป็นคอมมิวนิสต์ จนในที่สุด หลวงประดิษฐ์มนูธรรมได้ถูกส่งตัวไปนอกประเทศเมื่อต้นเดือนเมษายน พ.ศ.๒๔๗๖ เพื่อลดกระแสความตึงเครียดของสถานการณ์ที่เกิดขึ้นอยู่ในขณะนั้น

อย่างไรก็ตาม ภายหลังที่นายพันเอก พระยาพหลพลพยุหเสนาได้ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี ก็ได้เรียกตัวหลวงประดิษฐ์มนูธรรมให้เดินทางกลับคืนสู่ประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๙ กันยายน พ.ศ.๒๔๗๖ และได้นำความกราบบังคมทูลพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ให้มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้หลวงประดิษฐ์มนูธรรม ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีลอยในคณะรัฐบาลนายพันเอก พระยาพหลพลพยุหเสนาเมื่อวันที่ ๑ ตุลาคม พ.ศ.๒๔๗๖ จนกระทั่งเมื่อนายพันเอก พระยาพหลพลพยุหเสนาได้ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีอีกครั้งในรัฐบาลชุดที่ ๖ เมื่อวันที่ ๑๖ ธันวาคม พ.ศ.๒๔๗๖ สภาผู้แทนราษฎรจึงได้ลงมติรับรองรายงานและคำวินิจฉัยขอคณะกรรมาธิการของสภาผู้แทนราษฎรที่เสนอต่อสภาผู้แทนราษฎรเมื่อวันที่ ๑๐ มีนาคม พ.ศ.๒๔๗๖ ว่า หลวงประดิษฐ์มนูธรรมไม่เป็นคอมมิวนิสต์

การกลับคืนสู่ประเทศไทยและได้รับแต่งตั้งให้เป็นรัฐมนตรีร่วมคณะรัฐบาลนายพันเอก พระยาพหลพลพยุหเสนาของหลวงประดิษฐ์มนูธรรมในครั้งนั้น ได้ทำให้คนบางกลุ่มหวั่นวิตกว่า ลัทธิคอมมิวนิสต์กำลังจะมีบทบาทในประเทศไทย ประกอบกับความไม่พอใจในพฤติกรรมต่างๆ ของรัฐบาลนายพันเอก พระยาพหลพลพยุหเสนา ได้ก่อให้เกิดกระแสต่อต้านรัฐบาล จนถึงขั้นมีคณะนายทหารกลุ่มหนึ่งวางแผนการใช้กำลังเข้าบีบบังคับให้รัฐบาลในขณะนั้นจัดการบริหารประเทศให้เป็นไปตามระบอบรัฐธรรมนูญ โดยจะเริ่มลงมือปฏิบัติการในวันที่ ๑๑ ตุลาคม พ.ศ.๒๔๗๖

คณะนายทหารที่ร่วมกันใช้กำลังทหารบีบบังคับรัฐบาลเมื่อวันที่ ๑๑ ตุลาคม พ.ศ.๒๔๗๖ และเรียกตัวเองว่า “คณะกู้บ้านกู้เมือง” นั้นประกอบด้วย ๑. นายพันเอก พระยาศรีสิทธิสงคราม (ดิ่น ท่าราบ) (กรุงเทพฯ) ๒. นายพันเอก พระยาเทพสงคราม (สิน อัคนิทัต) (กรุงเทพฯ) ๓. นายพันเอก พระยาไชเยนทร์ฤทธิรงค์ (อึ่ง โพธิกนิษฐ์) (นครราชสีมา) ๔. นายพันเอก พระยาศรี ศรศักดิ์ (ทองอยู่ ทัตตานนท์) (นครราชสีมา) ๕. นายพันเอก พระยาฤทธิรงค์รณเฉท (ทองคำ ไทยไชโย) (นครราชสีมา) ๖. นายพันโท พระปัจจานึกพินาศ (แปลก เอมะสิริ) (นครราชสีมา) ๗. นายพันโท พระยาเทเวศร์อำนวยฤทธิ์ (ประเสริฐ อินทุเศรษฐ) (นครราชสีมา) ๘. นายพันโท หลวงจรูญฤทธิไกร (จรูญ โชติกเสถียร) (นครราชสีมา) ๙. นายพันตรี หลวงพลหาญสงคราม (จิตร อัคนิทัต) (กรุงเทพฯ) ๑๐. นายพันตรี หลวงโหมชิงชัย (เวก สู่ไชย) (กรุงเทพฯ) ๑๑. นายพันตรี หลวงปรีชากลยุทธ (ทิม คงคานนท์) (นครราชสีมา) ๑๒. นายพันตรี หลวงอาจณรงค์ (ม.ล.สอ พนมวัน) (นครราชสีมา) ๑๓. นายพันตรี หลวงเร้าเร่งพล (ติ่ง ไวว่อง) (สระบุรี) ๑๔. นายพันตรี หลวงลบบาดาล (ดี จารุปานฑุ) (อยุธยา) ๑๕. นายพันตรี หลวงวรสิทธิสงคราม (เงิน วราภิโมก) (อยุธยา) ๑๖. นายพันตรี หลวงเสนานัติการ (ยงค์ บุนนาค) (นครราชสีมา) ๑๗. นายร้อยเอก หลวงหาญรณยุทธ (สงวน บูรณสัมฤทธิ์) (นครราชสีมา) ๑๘. นายร้อยเอก หลวงโหมรอนราญ (ตุ๊ ปาลกะวงศ์ ณ อยุธยา) (สระบุรี) นอกจากนี้ ยังมีนายทหารระดับชั้นนายพลที่ถูกปลดประจำการไปแล้วเมื่อครั้งเกิดการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ.๒๔๗๕ คือ นายพลตรี พระยาเสนาสงคราม (ม.ร.ว. อี๋ นพวงศ์) นายพลตรี พระยาจินดาจักรรัตน์ (เจิม อาวุธ) นายพลตรี พระยาทรงอักษร (ชวน ชวนะลิขิตกร) จากกรุงเทพฯ เข้าร่วมด้วย โดย “คณะกู้บ้านกู้เมือง” ได้เชิญนายพลเอก พระองค์เจ้าบวรเดชเป็นหัวหน้า

หนึ่งวันก่อนหน้าที่กำลังทหารของ “คณะกู้บ้านกู้เมือง” จะเคลื่อนเข้าสู่กรุงเทพฯ เมื่อวันที่ ๑๑ ตุลาคม พ.ศ.๒๔๗๖ ปรากฏว่า กำลังทหารภายใต้บังคับบัญชาของนายพลเอก พระองค์เจ้าบวรเดช ได้ประกาศยึดเมืองนครราชสีมาอย่างเป็นทางการ และทรงกล่าวคำปราศรัยแก่บรรดาผู้ที่ได้รับเชิญเข้าร่วมประชุมที่ศาลา “ร่วมเริงชัย” ในกรมทหารว่า พระองค์ทรงนำกำลังทหารเข้ายึดอำนาจในครั้งนี้ เนื่องจาก นายพันเอก พระยาพหลพลพยุหเสนาได้เรียกตัวหลวงประดิษฐ์มนูธรรมกลับจากฝรั่งเศสและเข้าร่วมในคณะรัฐบาล นายพลเอก พระองค์เจ้าบวรเดชยังได้ทรงกล่าวต่อไปว่า เค้าโครงการเศรษฐกิจที่หลวงประดิษฐ์มนูธรรมได้ร่างขึ้นมีลักษณะเป็นคอมมิวนิสต์ ดังนั้น การที่นายพันเอก พระยาพหลพลพยุหเสนาเรียกตัวหลวงประดิษฐ์มนูธรรมกลับมาเข้าร่วมรัฐบาล จึงเป็นการแน่นอนว่าจะต้องเอาเค้าโครงการเศรษฐกิจของหลวงประดิษฐ์มนูธรรมมาใช้กับประเทศสยาม ในตอนท้ายของคำปราศรัย นายพลเอก พระองค์เจ้าบวรเดชได้ทรงกล่าวย้ำว่า ที่ร้ายแรงยิ่งไปกว่านั้นก็คือ คณะรัฐบาลนายพันเอก พระยาพหลพลหยุหเสนาปล่อยให้คนเหยียบย่ำพระบรมเดชานุภาพของพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวด้วยประการต่างๆ จึงจำเป็นจะต้องยกทหารไปปราบปราม

วันที่ ๑๑ ตุลาคม พ.ศ.๒๔๗๖ นายพลเอก พระองค์เจ้าบวรเดชทรงนำกำลังทหารของ “คณะกู้บ้านกู้เมือง” จากนครราชสีมาเคลื่อนขบวนเข้าสู่กรุงเทพฯ โดยทางรถไฟและได้แวะรับกำลังทหารจากสระบุรีสมทบไปด้วยในตอนเช้าของวันที่ ๑๒ ตุลาคม มุ่งหน้าเข้าสู่ดอนเมือง ซึ่งขณะนั้นนายพันเอก พระยาศรีสิทธิสงครามได้นำทหาร “คณะกู้บ้านกู้เมือง” จากอยุธยาเข้ายึดกรมอากาศยานดอนเมืองไว้ได้เรียบร้อยแล้วเมื่อเวลา ๐๕.๐๐ น.ของวันที่ ๑๒ ตุลาคม และเมื่อถึงเวลา ๑๐.๐๐ น.ของวันเดียวกันนั้น นายพลเอก พระองค์เจ้าบวรเดชก็ทรงนำกำลังพลทั้งหมดเข้ามาถึงดอนเมือง และตั้งกองบัญชาการของ “คณะกู้บ้านกู้เมือง” ขึ้นที่นั่น

คณะกู้บ้านกู้เมืองได้ยื่นคำขาดให้รัฐบาลปฏิบัติตามดังนี้คือ ๑. ต้องจัดการทุกอย่างที่จะอำนวยผลให้ประเทศสยามมีพระมหากษัตริย์ปกครองภายใต้รัฐธรรมนูญตลอดไป ๒. ต้องดำเนินการตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรสยามอย่างแท้จริง เฉพาะอย่างยิ่ง การตั้งและถอดถอนคณะรัฐบาลต้องเป็นโดยเสียงข้างมากในสภาผู้แทนราษฎร ไม่ใช่ทำโดยจับอาวุธดังที่แล้วมา โดยเหตุนี้ ต้องยอมให้มีคณะการเมืองที่ชอบด้วยกฎหมาย ๓.ข้าราชการซึ่งอยู่ในตำแหน่งทั้งทหารและพลเรือนต้องอยู่นอกการเมือง เว้นแต่ผู้อยู่ในตำแหน่งซึ่งมีหน้าที่อยู่ในการเมืองโดยตรง แต่ความข้างต้นนั้นไม่ตัดสิทธิในการที่ข้าราชการประจำจะยึดถือลิทธิการเมืองใดๆ ที่ชอบด้วยกฎหมาย แต่ก็ห้ามมิให้ใช้อำนาจหรือโอกาสในตำแหน่งหน้าที่เพื่อสนับสนุนเผยแพร่ลิทธิที่ตนนิยม หรือบังคับขู่เข็ญโดยทางตรงหรือทางอ้อมให้ผู้อื่นถือตามลัทธิที่ตนนิยมนั้นเป็นอันขาด ตำแหน่งฝ่ายทหารตั้งแต่ผู้บัญชาการทหารบกทหารเรือลงไปต้องไม่มีหน้าที่ในการเมือง ๔. การแต่งตั้งบุคคลในตำแหน่งราชการจักต้องถือคุณวุฒิความสามารถเป็นหลัก ไม่ถือเอาความเกี่ยวข้องในทางการเมืองเป็นความชอบ หรือเป็นข้อรังเกียจในการบรรจุหรือเลื่อนตำแหน่ง ๕. ผู้แทนราษฎรประเภทที่ ๒ รัฐบาลต้องถวายรายชื่อผู้ที่เหมาะสมจำนวนหนึ่งแด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเพื่อทรงเลือกตามจำนวนที่ระบุไว้ในรัฐธรรมนูญ ๖. การปกครองกองทัพบกจะต้องมีหน่วยผสมตามหลักยุทธวิธี เฉลี่ยอาวุธสำคัญแยกกันไปประจำตามท้องถิ่น มิให้กำลังส่วนใหญ่อยู่เฉพาะแห่งใดแห่งหนึ่ง

รัฐบาลนายพันเอก พระยาพหลพลพยุหเสนาไม่ยินยอมปฏิบัติตามเงื่อนไขของคณะกู้บ้านกู้เมือง พร้อมกันนั้นก็ได้แต่งตั้งให้นายพันโท หลวงพิบูลสงคราม (แปลก ขีตตะสังคะ ต่อมาคือ จอมพล ป. พิบูลสงคราม) เป็นผู้อำนวยการปราบปรามคณะกู้บ้านกู้เมือง ได้เกิดการสู้รบกันระหว่างกองทหารของฝ่ายรัฐบาลกับกองทหารของคณะกู้บ้านกู้เมืองที่ดอนเมือง และบริเวณหลักสี่ เขตบางเขน จนกระทั่งฝ่ายคณะกู้บ้านกู้เมืองประสบความพ่ายแพ้ต่อกองกำลังทหารฝ่ายรัฐบาลที่สมรภูมิหลักสี่ เมื่อวันที่ ๑๕ ตุลาคม พ.ศ.๒๔๗๖ กองทหารรัฐบาลได้ติดตามโจมตีกองทหารของคณะกู้บ้านกู้เมืองที่ถอยหนีจนถึงนครราชสีมา นายพลเอก พระองค์เจ้าบวรเดช หัวหน้าผู้ก่อการกบฏเห็นว่าไม่สามารถต้านทานทหารฝ่ายรัฐบาลได้ จึงเสด็จลี้ภัยไปยังประเทศกัมพูชาโดยทางเครื่องบินจากสนามบินนครราชสีมา เมื่อวันที่ ๒๕ ตุลาคม พ.ศ.๒๔๗๖ ในวันรุ่งขึ้น กองทหารฝ่ายคณะกู้บ้านกู้เมืองก็ยอมจำนนต่อทหารฝ่ายรัฐบาล สถานการณ์สู้รบจึงยุติลง.

ที่มา - กบฏวรเดช (พ.ศ.๒๔๗๖) สารานุกรมประวัติศาสตร์ไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน, ราชบัณฑิตยสถาน จัดพิมพ์เผยแพร่

บน : สถานีรถไฟดอนเมืองและกรมอากาศยาน
กลางขวา : ทหารรัฐบาลตั้งแนวยิงปืนใหญ่บนถนนประดิพัทธ์
ล่างขวา : รถไฟขนอาวุธหนักของฝ่ายรัฐบาล
ซ้าย : ช่องเขาขาด จุดที่พระยาศรีสิทธิสงครามเสียชีวิต