[ สุขใจ ดอท คอม บ้านหลังเล็กอันแสนอบอุ่น ] ธรรมะ พุทธประวัติ ฟังธรรม ดูหนัง ฟังเพลง เกมส์ เบาสมอง ดูดวง สุขภาพ สารพันความรู้

บุคคลทั่วไป, คุณถูกห้ามตั้งกระทู้หรือส่งข้อความส่วนตัวในฟอรั่มนี้

Fuck Advertise !!

[Kimleng]

Tweet

อุปกรณ์และฉากต่างๆ ที่ใช้ในการแสดงโขน เก็บรักษาไว้ที่อาคารเรียนรู้เรื่องโขน
ณ ศูนย์ศิลปาชีพเกาะเกิด อำเภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

พิพิธภัณฑ์ โขน
เรียน-รู้ เรื่องโขน และชมสถานที่เก็บอุปกรณ์ ฉากที่ใช้ในงานแสดงต่างๆ
ณ ศูนย์ศิลปาชีพเกาะเกิด อำเภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

โขน (Khon) เป็นนาฏกรรมชั้นสูงที่มีประวัติความเป็นมายาวนาน จากหลักฐานทางประวัติศาสตร์เชื่อว่า การแสดงโขนเริ่มเข้ามาในสยามตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาและมีบทบาททางสังคมในฐานะเป็นมหรสพหลวงสำหรับพระมหากษัตริย์ และใช้แสดงในพระราชพิธีสำคัญต่างๆ

เมื่อกรุงศรีอยุธยาได้รับเอาลัทธิเทวราชาจากอารยธรรมขอมโบราณมาใช้ในการปกครองบ้านเมืองราวพุทธศตวรรษที่ ๒๐ นั้น วรรณกรรมเรื่องรามเกียรติ์อันกล่าวถึงเกียรติยศแห่งพระรามซึ่งเป็นอวตารหนึ่งของพระนารายณ์ จึงได้กลายเป็นเครื่องมือในการปลูกฝังความจงรักภักดีต่อพระมหากษัตริย์ซึ่งเปรียบเสมือนเทวราชาหรือสมมติเทพ

นักวิชการหลายคนเชื่อว่านักบวชพราหมณ์ในพระราชสำนักน่าจะเป็นผู้เผยแพร่เรื่องรามเกียรติ์ในรูปแบบของการสวดสาธยายตามคัมภีร์มหากาพย์ จากนั้นจึงใช้รูปเงาที่เกิดจากฉากสลักแผ่นหนังเป็นตัวละครตอนสำคัญต่างๆ ประกอบการสาธยายภาพเงาที่ปรากฏกระเพื่อมไหวบนจอผ้าตามแสงไฟ  ชวนให้ผู้ชมคล้อยตามและซึมซับเรื่องราวได้เป็นอย่างดี ต่อมาภาพนิ่งจากตัวหนังจึงถูกประดิษฐ์เป็นท่าทางนาฏลักษณ์ให้สัมพันธ์กับผู้เชิดตัวหนัง เกิดการพัฒนาในการเล่าเรื่องรามเกียรติ์โดยใช้คนเป็นผู้แสดงและแต่งกายให้เกิดจินตนาภาพความเป็นเทพเจ้าเพื่อถ่ายทอดเรื่องราวได้อย่างสมจริงมากขึ้น

แม้ว่าจะไม่ปรากฏหลักฐานชัดเจนว่าการแสดงโขนเกิดขึ้นเมื่อใด แต่ข้อความที่ปรากฏในกฎมณเฑียรบาลสมัยอยุธยาได้ระบุถึงพระราชพิธีอินทราภิเษก ซึ่งต้องจัดให้มีการ “เล่นชักนาคดึกดำบรรพ์” หรือ กวนเกษียรสมุทรตามคติพราหมณ์ อันถือเป็นพระราชพิธีเกี่ยวกับความเป็นพระจักรพรรดิราชของพระมหากษัตริย์ ผู้เข้าร่วมประกอบพิธีจะแต่งกายเป็นเทวดา ยักษ์ และวานร โดยระบุชื่อตัวละครสำคัญไว้ คือ “พาลี สุครีพ มหาชมพู และบริวารพานร”

การประกอบพิธีชักนาคดึกดำบรรพ์นี้ แม้จะมิใช่การแสดงโขนอย่างชัดเจน แต่แสดงให้เห็นถึงความสำคัญของวรรณกรรมเรื่องรามเกียรติ์ ตัวละครและความเชื่อมโยงมาสู่การสร้างเครื่องแต่งกายตามลักษณะของตัวละครนั้นๆ จนคลี่คลายกลายเป็นมหรสพสำคัญของราชสำนักที่พระมหากษัตริย์โปรดเกล้าฯ ให้จัดแสดงขึ้นเพื่อความสนุกสนานเป็นสำคัญ

เมื่ออยุธยาล่มสลายลงในพุทธศักราช ๒๓๑๐ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชทรงสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์ขึ้นในทศวรรษต่อมา  โขนถือเป็นความต่อเนื่องทางวัฒนธรรมที่เป็นรูปธรรม ซึ่งได้รับการสืบทอดต่อมาโดยมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นองค์อุปถัมภ์โขนในฐานะที่เป็นมหรสพหลวง โขนจึงมิได้เป็นการแสดงเพื่อมุ่งเพียงความสนุกสนานเท่านั้นแต่ยังเป็นกลไกทางวัฒนธรรมและสังคมที่สำคัญต่อการเชื่อมโยงสถาบันพระมหากษัตริย์กับประชาชน และเสริมสร้างความจงรักภักดีต่อสถาบัน

-----------------------------



หัวโขนที่ใช้สำหรับสวมครอบศีรษะในการแสดงเรื่องรามเกียรติ์ มีให้ชมทุกตัวละคร

ศิราภรณ์
ชมความงามวิจิตรบรรจง ของศิลปหัตถกรรมไทย
ในการทำชุดแต่งกายโขน ตลอดจนการตกแต่งด้วยอัญมณี
หนึ่งในงานฝีมืออันทรงคุณค่า ที่ต้องอาศัยฝีมือช่างชั้นสูงที่มีความละเอียดประณีต

ศิราภรณ์ (Siraporn) หมายถึง เครื่องประดับศีรษะ เป็นงานศิลปะที่รวมงานประติมากรรมและจิตรกรรมเข้าด้วยกัน คณะทำงานจัดการแสดงโขนได้ศึกษางานศิลปกรรม หัวโขน ชฎา มงกุฎโบราณ ที่เก็บรักษาไว้ ณ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร และงานศิลปกรรมอื่นๆ ที่เกี่ยวเนื่องด้วยศิลปะการแสดง เช่น หุ่นหลวง และหุ่นวังหน้า จากการศึกษาดังกล่าว จึงมีการนำลักษณะโครงสร้าง ลวดลาย จากงานศิราภรณ์และหัวโขนโบราณมาสร้างขึ้นใหม่ให้มีความงดงาม และปรับองค์ประกอบต่างๆ ให้มีน้ำหนักเบา เหมาะสมกับสรีระของนักแสดง แต่คงไว้ด้วยสัดส่วนความงามและองค์ประกอบศิลป์ตามตามแบบงานศิลปะไทยทุกประการ

 

850/35

[Kimleng]

หัวโขน

หัวโขน เป็นเครื่องประดับสวมหัวที่รวมหน้ากากและศิราภรณ์ประกอบกัน หัวโขนของไทยเป็นศิลปะที่ช่างฝีมือสรรค์สร้างด้วยความวิจิตรบรรจง เลียนแบบพระมหามงกุฎ พระชฎา และศิราภรณ์อื่นๆ ของพระมหากษัตริย์และพระบรมวงศ์ แต่ก็ได้หลีกเลี่ยงการกระทำที่อาจถูกมองว่าเป็น “การทำเทียมเจ้า” ด้วยการใช้วัสดุที่มีค่าน้อย น้ำหนักเบา เช่น ใช้กระดาษเป็นโครง ประดับลายด้วยการกระแหนะรักแล้วปิดทองประดับกระจก มิได้ประดิษฐ์ด้วยวัสดุมีค่า เช่น ทอง เพชรพลอย เหมือนเครื่องทรง

โดยที่กระดาษเป็นวัสดุที่ชำรุดได้ง่าย โดยเฉพาะเมื่ออยู่ในการแสดงที่ต้องมีการเคลื่อนไหวร่างกายที่กระฉับกระเฉงอยู่เสมอ  มูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ จึงได้รื้อฟื้นภูมิปัญญาโบราณเกี่ยวกับการทำกระดาษข่อย ซึ่งมีความแข็งแรงและยืดหยุ่นได้ดีมาใช้เป็นวัสดุทำหัวโขน








วิธีการและกระบวนการทำหัวโขนตามขนบนิยมอันมีมาแต่โบราณ
และสืบทอดมาจนถึงปัจจุบัน อาจอธิบายได้โดยสังเขป ดังนี้

๑. การเตรียมวัสดุ วัสดุสำหรับทำตัวลวดลายที่ใช้ประดับตกแต่งหัวโขนเรียกว่า “รักตีลาย” ซึ่งประกอบด้วยส่วนผสมต่างๆ คือ รักน้ำเกลี้ยง ชันน้ำมันยาง ผสมเข้าด้วยกันแล้วเอาขึ้นตั้งไฟอ่อนๆ เคี่ยวจนงวดและเหนียวพอที่จะนำไปกดลงในแม่พิมพ์หินที่แกะไว้เป็นองค์ประกอบลวดลายต่างๆ เช่น กระจัง ก้านขด กระหนก และไข่ปลา เป็นต้น

๒. การเตรียมหุ่นต้นแบบ เป็นหุ่นที่จะใช้กระดาษปิดทับให้ทั่วแล้วถอดเป็นหัวโขน แต่เดิมทำด้วยดินปั้นเผาไฟ หรือทำด้วยไม้กลึง ปัจจุบันมักหล่อด้วยปูนปลาสเตอร์  หุ่นหัวโขนชนิดครอบศีรษะและปิดหน้า มักทำเป็นหุ่นอย่าง “รูปโกลน” หรือใบหน้าอย่างคร่าวๆ มีเค้ารอยตา จมูก ปาก ขมวดผม ตามตำแหน่ง ส่วนหุ่นหัวมงกุฎ หรือชฎาแบบต่างๆ ก็ทำเป็นรูปทรงกระบอกกลางศีรษะไว้สำหรับสวมยอดไม้กลึงแบบต่างๆ

๓. การปิดหุ่นหรือพอกหุ่น เป็นการปิดกระดาษทับลงบนหุ่น โดยใช้กระดาษข่อย กระดาษสา หรือกระดาษฟาง อย่างใดอย่างหนึ่ง ตัดเป็นแผ่นขนาดเล็กกว่าฝ่ามือ ทาแป้งเปียกให้ทั่ว แล้วปิดทับหุ่นหลายๆ ชั้นให้หนาพอที่จะคงรูปอยู่ได้เมื่อแห้ง และถอดศีรษะออกจากหุ่น จากนั้นนำหุ่นที่ปิดกระดาษไปผึ่งแดดจนแห้งสนิท แล้วนำมา “กวด” ด้วยไม้ ให้กระดาษที่ปิดไว้เข้ารูปเนียนเรียบ

๔. การถอดหุ่น คือการเอาศีรษะกระดาษออกจากหุ่น โดยใช้มีดปลายแหลมกรีดศีรษะกระดาษ จากตรงกลางด้านบนลงข้างหลังให้ขาด แล้วจึงถอดออกจากต้นแบบ จากนั้นนำไปเย็บประสานให้สนิทแล้วปิดกระดาษทับทั้งด้านนอกด้านในให้เรียบร้อย เรียกศีรษะกระดาษว่า “กะโหลก”

๕. การปั้นหน้าหรือกระแหนะ คือการใช้รักตีลายมาปั้นเพิ่มเติมลงบนกะโหลกให้ส่วนคิ้ว คาง ตา จมูก ปาก ปรากฏคมชัดหรือได้อารมณ์ตามที่ช่างต้องการ และปั้นเสริมส่วนโครงของเครื่องศิราภรณ์ เช่น ส่วนเกี้ยวรักร้อย ชั้นกระจัง ฯลฯ ในขั้นตอนนี้ ช่างต้องจัดทำส่วนประกอบของศิราภรณ์ ส่วนของหูและจอนหูหรือกรรเจียกสำหรับประกอบมงกุฏและชฎาที่หัวโขนนั้นๆ สวมอยู่ด้วย โดยใช้แผ่นหนังวัวแห้งมาตัดฉลุเป็นโครง แล้วปั้นรักตีลายให้ละเอียดงดงามต่อเนื่องในขั้นตอนต่อไป

๖. การปั้นรักตีลาย ใช้รักตีลายกดลงบนแม่พิมพ์เป็นลวดลายละเอียด เช่น ตัวกระจัง กระหนก ใบเทศ ก้านกระหนก ไข่ปลา ฯลฯ แล้วนำมาประดับตามตำแหน่งบนกะโหลกที่ได้ปั่นหน้าไว้ดีแล้ว

๗. การลงรักปิดทอง ใช้น้ำรักเกลี้ยงทาทับส่วนที่ทำเป็นลวดลายต่างๆ ที่ต้องการให้เป็นสีทอง ทาทิ้งไว้รอจนแห้งและเรียบสนิทดีแล้วจึงนำทองคำเปลวมาปิดทับให้ทั่ว

๘. การประดับกระจก การประดับพลอยหรือกระจก เป็นการตกแต่งส่วนละเอียด โดยเฉพาะลวดลายที่ไส้ตัวกระจัง ไส้กระหนก ไส้ใบเทศ เป็นต้น เพื่อให้เกิดประกายแวววาว กระจกที่ใช้เรียกว่า กระจกเกรียบ ซึ่งหาได้ยากในปัจจุบัน ช่างทำหัวโขนจึงพลอยกระจกประดับแทน

การฟื้นฟูผ้ายกทองแบบโบราณของมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพ
ผ้ายก เป็นผ้าไหมที่ทอยกลวดลายให้เด่นชัดขึ้น ผ้ายกเมืองนครศรีธรรมราชมีชื่อเสียงมาตั้งแต่สมัยอยุธยาในฐานะผ้าราชสำนักซึ่งทอด้วยไหมเนื้อละเอียด สอดแทรกลวดลายด้วยไหมเงินไหมทองที่บางเบา และทออย่างประณีต ลวดลายผ้าและกรวยเชิงมีลักษณะแบบราชสำนัก ใช้สำหรับเจ้านายชั้นสูง ทั้งเป็นผ้านุ่งโจงกระเบน นุ่งจีบ ทั้งใช้ห่อคัมภีร์ทางศาสนา เป็นต้น  เนื่องจากมีกรรมวิธีทอที่ซับซ้อน ทำให้การทอผ้ายกเกือบจะสูญหายไป  สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง  เสด็จพระราชดำเนินไปเยี่ยมราษฎรในจังหวัดต่างๆ ทางภาคใต้ และพระราชทานอาชีพเสริมแก่ราษฎร คือการทอผ้าฝ้าย ปักผ้า สานกระจูด และประดิษฐ์ดอกไม้ เกิดเป็นศูนย์ศิลปาชีพบ้านเนินธัมมัง เมื่อพุทธศักราช ๒๕๓๗ เมื่อได้ทรงทราบว่าผ้ายกเมืองนครซึ่งมีชื่อเสียงมาตั้งแต่อดีตกำลังจะขาดผู้สืบทอด จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้อาจารย์วีรธรรม ตระกูลเงินไทย ที่ได้ฟื้นฟูศึกษากระบวนการทอผ้ายกแบบโบราณจากจังหวัดสุรินทร์ไปฝึกสอน

ปัจจุบันศิลปาชีพบ้านเนินธัมมังและบ้านตรอกแค ซึ่งเริ่มต้นจากการทอผ้าฝ้ายมาสู่การทอผ้าไหม พัฒนาจนสามารถทอผ้ายกทองเมืองนครได้อย่างงดงงาม เป็นการอนุรักษ์พร้อมกับการสร้างรายได้แก่สมาชิกชาวนครศรีธรรมราช ซึ่งเป็นแหล่งทอผ้ายกราชสำนักมาตั้งแต่โบราณและนำมาใช้เป็นเครื่องแต่งกายโขนพระราชทานด้วย

[Kimleng]

ผลงานสร้างสรรค์ศิลปะกรรมแขนงต่างๆ ที่ใช้ประกอบการแสดงโขนพระราชทานในแต่ล่ะตอนที่ผ่านมา จัดให้เรียนรู้ที่ อาคารเรียน-รู้ เรื่อง "โขน" ศูนย์ศิลปาชีพเกาะเกิด อ.บางปะอิน จ.พระนครศรีอยุธยา ได้แก่ ฉาก เครื่องประกอบฉาก เช่น ท้องพระโรง พลับพลา แท่นบรรทม ราชรถ ฯลฯ  เพื่อให้การแสดงโขนมี ความสมจริงบางชิ้นงานจึงประดิษฐ์ขึ้นจากระบบเทคโนโลยีทางวิศวกรรม สามารถเคลื่อนไหวไปมาได้ เพื่อให้ การแสดงเร้าใจ และน่าตื่นตาตื่นใจให้กับผู้ชมยิ่งขึ้นไป

 

งานยังอยู่ระหว่างดำเนินการ โดยช่างฝีมือของศูนย์ศิลปาชีพเกาะเกิด
ใช้ไม้จริงในการสร้าง (ไม้..?..) ผู้โพสต์ถามไถ่มา แต่ยังหาสมุดที่ได้จดไว้ไม่พบ


ชิ้นงานจากไม้ แกะสลักเรียบร้อยแล้ว รอการนำไปประดับตกแต่ง











แผนกช่างเขียนภาพลายไทย (ฉากประกอบการแสดงโขน)

[คำค้น:]

กระโดดไป: เลือกหัวข้อ: ----------------------------- จากใจถึงใจ ----------------------------- => หน้าบ้าน สุขใจ ===> สุขใจ ป่าวประกาศ (ข้อความจากทีมงาน) ===> สุขใจ เสนอแนะ (ข้อความจากสมาชิก) ===> สุขใจ ให้ละเลง (มุมทดสอบบอร์ด) ----------------------------- สุขใจในธรรม ----------------------------- => พุทธประวัติ - ประวัติพระสาวก ===> พุทธประวัติ แห่งองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ===> ประวิติพระอรหันต์ พระสาวก ในสมัยพุทธกาล ===> ประวัติพระผู้ปฏิบัติดีปฏิบัติชอบ ในยุคปัจจุบัน ===> นิทาน - ชาดก =====> ชาดก พระเจ้า 500 ชาติ => ธรรมะทั่วไป ธารธรรม - ธรรมทาน ===> ธรรมะจากพระอาจารย์ ===> เกร็ดครูบาอาจารย์ => ห้องวิปัสสนา - มหาสติปัฏฐาน 4 => สมถภาวนา - อภิญญาจิต => จิตอาสา - พุทธศาสนาเพื่อสังคม => เสียงธรรมเทศนา - เอกสารธรรม - วีดีโอ ===> เอกสารธรรม ===> เสียงธรรมเทศนา =====> ธรรมะจาก สมเด็จโต =====> ธรรมะจาก หลวงปู่มั่น =====> เสียงบทสวดมนต์ =====> เพลงสวดมนต์ =====> เพลงเพื่อจิตสำนึก แด่บุพการี =====> ธรรมะ มิวสิค (เพลงธรรมทั่วไป) ===> ห้อง วีดีโอ => เกร็ดศาสนา => กฏแห่งกรรม - ท่องไตรภูมิ => ไขปัญหาโลก ธรรม และความรัก => บทสวด - คัมภีร์ คาถา - วิชา อาคม => พุทธวัจนะ - ภาษิตธรรม ===> พุทธวัจนะ ในธรรมบท ===> พุทธศาสนสุภาษิต ===> คำทำนายภัยพิบัติที่จะเกิด ===> รวมข่าวภัยพิบัติ ทั้งในอดีต และปัจจุบัน ===> รู้ เพื่อ รอด (การเตรียมการ) => ห้องประชาสัมพันธ์ ทั้งทางโลก และทางธรรม ===> ฐานข้อมูล มูลนิธิต่าง ๆ ในประเทศไทย (Donation Exchange Center) ----------------------------- วิทยาศาสตร์ทางจิต เรื่องลี้ลับ ----------------------------- => วิทยาศาสตร์ - จักรวาล - การค้นพบ ===> เรื่องราว จากนอกโลก =====> ประสบการณ์เกี่ยวกับ UFO =====> หลักฐาน และ การพิสูจน์ยูเอฟโอ =====> คลิปวีดีโอ ยูเอฟโอ => ไขตำนาน - ประวัติศาสตร์ - การค้นพบ อารยธรรม => เรื่องแปลก - ประสบการณ์ทางจิต - เรื่องลึกลับ ===> ร้อยภูติ พันวิญญาณ =====> ประสบการณ์ ผี ๆ =======> เรื่องเล่าในรั้วมหาลัย =====> ประวัติ ต้นกำเนิด ตำนานผี ===> ดูดวง ทำนายทายทัก ===> ไดอะล็อก คือ ดอกอะไร - พลังไดอะล็อก (Dialogue) ===> กระบวนการ NEW AGE => เครื่องราง ของขลัง พุทธคุณ ----------------------------- นั่งเล่นหลังสวน ----------------------------- => สุขใจ จิบกาแฟ => สุขใจ ร้านน้ำชา => สุขใจ ห้องสมุด ===> สุขใจ หนังสือแนะนำ ===> สุขใจ คลังความรู้ลวงโลก ===> สยาม ในอดีต => สุขใจ ใต้เงาไม้ => สุขใจ ตลาดสด => สุขใจ อนามัย => สุขใจ ไปเที่ยว => สุขใจ ในครัว ===> เกร็ดความรู้ งานบ้าน งานครัว => สุขใจ ไปรษณีย์ => สุขใจ สวนสนุก ===> ลานกว้าง (มุมดูคลิป) ===> เวที จำอวด (จำอวดหน้าม่าน) ===> หนังกลางแปลง (ดูหนัง รีวิวหนัง) ===> หน้าเวที (มุมฟังเพลง) =====> เพลงไทยเดิม ===> แผงลอยริมทาง (รวมคลิปโฆษณาโดน ๆ)