พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ เรื่องที่ ๑๒๔ วินีลกชาดก : หงส์สองตัว

พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ เรื่องที่ ๑๒๔ วินีลกชาดก
หงส์สองตัว

ในอดีตกาล เมื่อพระเจ้าวิเทหะเสวยราชสมบัติในกรุงมิถิลา แคว้นวิเทหะ
พระโพธิสัตว์เกิดในพระครรภ์ของพระอัครมเหสีของพระเจ้าวิเทหะนั้น ครั้นเจริญวัยแล้วก็ทรงศึกษาศิลปศาสตร์ทุกชนิดในเมืองตักกสิลา เมื่อพระบิดาสวรรคตแล้วจึงทรงดำรงอยู่ในราชสมบัติ
ครั้งนั้น พญาหงส์ทองตัวหนึ่งอยู่ร่วมกับนางกาในบริเวณที่หาอาหาร นางกาคลอดลูกออกมาเป็นตัวผู้ มันไม่เหมือนแม่ไม่เหมือนพ่อ เมื่อเป็นเช่นนั้นจึงได้ตั้งชื่อว่า วินีลกะ เพราะมันมีสีค่อนข้างคล้ำ
พญาหงส์ไปหาลูกบ่อยๆ พญาหงส์นั้นมีลูกหงส์น้อยอยู่สองตัว ลูกหงส์น้อยเห็นพ่อมันไปถิ่นมนุษย์บ่อยๆ จึงถามว่า “พ่อทำไมจึงไปถิ่นมนุษย์บ่อยนัก”
พญาหงส์บอกว่า “นี่แน่ะลูกๆ พ่ออยู่ร่วมกับนางกาตัวหนึ่ง เกิดลูกด้วยกันหนึ่งตัว ชื่อวินีลกะ พ่อไปเยี่ยมมัน”
ลูกหงส์ถามว่า “ก็พวกนั้นอยู่ถึงไหนเล่าพ่อ”
พญาหงส์ตอบว่า “มันอยู่เหนือยอดตาลต้นหนึ่งในที่โน้น ไม่ไกลจากกรุงมิถิลา แคว้นวิเทหะ”
ลูกหงส์พูดว่า “พวกฉันจักไปพาเขามานะพ่อ”
พญาหงส์ห้ามว่า “ขึ้นชื่อว่าถิ่นมนุษย์น่ารังเกียจ มีภัยรอบด้าน ลูกอย่าไปกันเลย พ่อจักไปพามาเอง”
ลูกหงส์หาเชื่อฟังคำพูดพ่อไม่ จึงพากันไปที่นั้นตามเครื่องหมายที่พ่อบอก ให้วินีลกะจับเหนือคอนไม้อันหนึ่ง แล้วช่วยกันเอาจะงอยปากคาบปลายไม้ บินผ่านมาทางกรุงมิถิลา
ขณะนั้นพระเจ้ากรุงวิเทหะประทับบนราชรถซึ่งเทียมด้วยม้าสินธพขาวสี่ตัว ทรงทำประทักษิณพระนคร วินีลกะเห็นดังนั้นนึกในใจว่า เราไม่ต่างอะไรกับพระเจ้าวิเทหะ พระเจ้าวิเทหะประทับนั่งบนราชรถอันเทียมด้วยม้าสินธพสี่ตัว เสด็จเลียบพระนคร เราก็นั่งไปในรถอันเทียมด้วยหงส์ วินีลกะเมื่อกำลังไปทางอากาศกล่าวว่า “ม้าอาชาไนยพาพระเจ้าวิเทหะผู้ครองเมืองมิถิลาให้เสด็จไป เหมืองหงส์ทองสองตัวพาเราผู้ชื่อว่าวินีลกะไปฉะนั้น”
ลูกหงส์น้อยฟังคำของวินีลกะแล้วก็โกรธ จึงตั้งใจว่าจักให้มันไปเสียในที่นี้ ก็เกรงจะถูกตำหนิเอาว่า เมื่อเราทำลงไปอย่างนี้พ่อของเราจะว่าอย่างไร จึงพามันไปหาพ่อแล้วเล่าให้พ่อฟังถึงกิริยาที่มันกระทำ พ่อหงส์โกรธมากตวาดว่า เจ้าวิเศษกว่าลูกเราหรือ ข่มขี่ลูกเราเปรียบลูกเราเหมือนม้าเทียมรถ เจ้าไม่รู้ประมาณตน ที่นี่ไม่ใช่พื้นเพของเจ้า เจ้าจงไปหาแม่เจ้าเถิด แล้วกล่าวว่า
“แน่ะเจ้าวินีลกะ เจ้ามาคบมาเสพภูเขาอันมิใช่ภูมิภาคทำเลของเจ้า เจ้าจงไปเสพอาศัยสถานที่ใกล้บ้านเถิด นั่นเป็นที่อยู่อาศัยของแม่เจ้า”
นับแต่นั้นเป็นต้นมา พญาหงส์ก็ไม่เคยยุ่งเกี่ยวกับนางนกอีกเลย

นิทานชาดกเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า
“อย่ามักใหญ่ใฝ่สูงจนเกินฐานะของตน”

พุทธศาสนสุภาษิตประจำเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า
ตุฏฺฐี สุขา ยา อิตรีตเรน
พอใจตามมี ยินดีตามได้ นำสุขมาให้ (๒๕/๔๙)

ที่มา : นิทานชาดกจากพระไตรปิฎก : พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ ฉบับสมบูรณ์ จัดพิมพ์เผยแพร่ธรรมโดย ธรรมสภา สถาบันบันลือธรรม