พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ เรื่องที่ ๑๗๔ จุลลนารทกัสสปชาดก : สองดาบสพ่อลูก

พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ เรื่องที่ ๑๗๔ จุลลนารทกัสสปชาดก
สองดาบสพ่อลูก

ในอดีตกาล เมื่อพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติในกรุงพาราณสี พระโพธิสัตว์เกิดในสกุลพราหมณ์ มีสมบัติมากในแคว้นกาสี เรียนศิลปะสำเร็จแล้วตั้งหลักฐานสร้างครอบครัว ต่อมาภรรยาของท่านคลอดบุตรคนหนึ่งได้ถึงแก่กรรมไป ท่านได้คิดว่า ความตายมีได้แก่ภรรยาที่รักของเรา ฉันใด ความตายจักต้องมาถึงเรา ฉันนั้น เราจะต้องการอะไรด้วยฆราวาส บวชเถอะน่ะ ละกามทั้งหลาย พาลูกชายเข้าสู่หิมพานต์ บวชเป็นฤๅษีกับลูกชายนั้น ยังฌานอภิญญาให้เกิด ใช้ชีวิตอยู่ในป่า
เวลานั้น พวกโจรชาวปัจจันตคาม เข้าสู่ชนบทปล้นบ้าน จับคนเป็นเชลย ให้ขนข้าวของเดินทางไปสู่ชายแดน ในกลุ่มเชลยนั้นมีหญิงงามผู้หนึ่ง ประกอบด้วยปรีชาในเชิงล่อลวง นางคิดว่าโจรเหล่านี้จับพวกเราไปคงจักใช้อย่างทาส เราต้องหาอุบายหนีไปเสียให้ได้ นางจึงกล่าวว่า “นายเจ้าข้า ดิฉันประสงค์จะกระทำสรีรกิจ โปรดหยุดรอสักหน่อยเถิดเจ้าค่ะ” แล้วนางก็ลวงพวกโจรหนีไปได้ ท่องเที่ยวไปในป่าถึงอาศรมในเวลาเช้า ขณะที่พระโพธิสัตว์ให้ลูกชายเฝ้าอาศรมแล้วไปหาผลไม้ จึงยั่วยวนดาบสเด็กนั้น ด้วยการยินดีในกาม ทำลายศีลเขาเสียให้ตกอยู่ในอำนาจตน แล้วกล่าวว่า “เธอจะมาอยู่ในป่าทำอะไร มาเถิดนะ เราพากันไปสู่บ้าน เพราะในถิ่นบ้านนั้น กามคุณมีรูปเป็นต้น หาได้ง่าย”
ฝ่ายเขาก็รับคำว่าดี แล้วกล่วว่า “พ่อของฉันไปหาผลไม้มาจากป่า เราทั้งสองพบท่าน แล้วค่อยไปพร้อมกันเลย”
นางคิดว่าดาบสนี้เป็นเด็กรุ่น ไม่รู้จักอะไร แต่บิดาของเขาคงบวชเมื่อแก่ เขามาแล้วคงโบยตีเราว่าทำอะไรที่นี่ จักตีเราฉุดไปโยนทิ้งเสียในป่าก็ได้ เมื่อเขายังไม่มานั่นแหละ เราต้องหนีไปเสีย
ครั้งนั้นนางจึงกล่าวกะเขาว่า “ฉันจะไปล่วงหน้าก่อนแล้วค่อยตามไป”
แล้วบอกที่หมายในหนทาง ตั้งแต่กาลที่นางไปแล้ว ดาบสโศกเศร้าเสียใจ ไม่ทำงานอะไรเหมือนแต่ก่อน คลุมศีรษะซบเซาอยู่ภายในบรรณศาลา พระโพธิสัตว์นำผลาผลมาเห็นแต่รอยเท้าของนาง คิดอยู่ว่านี่เป็นรอยเท้าของมาตุคาม ศีลของลูกชายเราคงถูกทำลายแล้วเป็นแน่ พลางเข้าสู่บรรณศาลา วางผลาผลลงเรียบร้อยแล้วถามลูกชายว่า “ฟืนเจ้าก็มิได้หัก น้ำเจ้าก็มิได้ตักมา แม้กองไฟเจ้าก็มิได้ก่อให้ลุกโพลง เหตุไรหนอเจ้าจึงเหมือนคนโง่เขลา นอนซบเซาอยู่”
เขาได้ยินคำของบิดาแล้ว ลุกขึ้นกราบบิดา เพื่อจะเรียนให้ทราบว่าจะไปสู่ที่อยู่ของมนุษย์ จึงกล่าวว่า “คุณพ่อกัสสปะ ผมอดทนอยู่ในป่าไม่ได้ ผมจะขอลาคุณพ่อ การอยู่ในป่าลำบาก ผมปรารถนาจะไปสู่บ้านเมือง พ่อผู้เป็นดุจพรหม ผู้ออกจากป่านี้ไปอยู่ ณ ชนบทใดๆ จะพึงศึกษาขบนธรรมเนียมที่ชาวชนบทเขาประพฤติกันอย่างไร ขอคุณพ่อจงพร่ำสอนขนบธรรมเนียมนั้นแก่ผมด้วยเถิด”
พระโพธิสัตว์กล่าวว่า “ดีละพ่อ ฉันแสดงจารีตของประเทศแก่เจ้า” แล้วกล่าวต่อว่า “ถ้าเจ้าละป่าเหง้ามันและผลไม้ในป่า พึงพอใจอยู่ในบ้านเมือง เจ้าจงสำเหนียกจารีตของชนบทนั้นของเราไว้ เจ้าจงอย่าเสพของมีพิษ จงเว้นเหวโดยเด็ดขาด อย่าจมอยู่ในเปือกตม ในที่ใกล้อสรพิษ จงเตรียมตัวให้พร้อม ดาบสกุมารเมื่อไม่รู้เนื้อความของคำที่บิดากล่าวไว้โดยย่อ จึงถามว่า ผมขอถาม คุณพ่อกล่าวอะไรว่าเป็นพิษ เป็นเหว เป็นเปือกตม เป็นอสรพิษของพรหมจรรย์ ผมถามแล้ว ขอคุณพ่อโปรดบอกความข้อนั้นแก่ผมเถิด”
พระโพธิสัตว์ ได้กล่าวโดยละเอียดแก่บุตรว่า “นารทะ น้ำทองในโลกเขาเรียกว่า สุรา สุรานั้นทำให้ฮึกเหิม มีกลิ่นหอม ทำให้พูดมาก มีรสหวานแหลมปานน้ำผึ้ง พระอริยะทั้งหลายกล่าวสุรานั้นว่าเป็นพิษของพรหมจรรย์
นารทะ พระราชาเป็นใหญ่ครอบครองแผ่นดินนี้ เจ้าอย่าเข้าไปใกล้พระราชาผู้เป็นใหญ่ เป็นจอมแห่งมนุษย์เช่นนั้น
นารทะ เจ้าอย่าเที่ยวไปใกล้บาทมูลแห่งพระราชาทั้งหลาย ผู้เป็นอิสระ และเป็นอธิบดีเหล่านั้น พระราชานั้น บัณฑิตกล่าวว่าเป็นอสรพิษของพรหมจรรย์
บุคคลผู้ต้องการอาหารในเวลาอาหาร พึงเข้าไปใกล้เรือนใด พึงรู้กุศล คือ อโคจร ๕ ที่ควรเว้นในสกุลนั้นแล้วพึงเที่ยวแสวงหาอาหารในเรือนนั้น บุคคลเข้าไปสู่ตระกูลอื่นเพื่อปานะหรือโภชนะ แล้วพึงรู้จักประมาณ บริโภคแต่พอควร และไม่พึงใส่ใจในในรูปหญิง
เจ้าจงเว้นให้ห่างไกลซึ่งการตั้งคอกโค ร้านขายสุรา คนเกเร ที่ประชุมและขุมทรัพย์ทั้งหลาย เหมือนบุคคลผู้ไปด้วยยาน เว้นหนทางอันไม่ราบเรียบฉะนั้น”
เมื่อบิดากำลังกล่าวสอนอยู่นั่นเอง มาณพกลับได้สติกล่าวว่า “ข้าแต่พ่อ ข้าพเจ้าไม่ควรไปแดนมนุษย์”
ต่อจากนั้น บิดาได้สอนวิธีเจริญเมตตาแก่ดาบสกุมารๆ ตั้งอยู่ในโอวาทของบิดา ยังฌานและอภิญญาให้บังเกิด โดยไม่นานนัก สองดาบสพ่อลูกมิได้เสื่อมจากฌาน ได้บังเกิดในพรหมโลก

นิทานชาดกเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า
“อย่าหมกมุ่นในกิเลสตัณหา จนชีวิตเสียอิสรภาพ”

พุทธศาสนสุภาษิตประจำเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า
อิจฺฉาย วิปฺปหาเนน สพฺพํ ฉินฺทติ พนฺธนํ
เมื่อละความอยากได้ขาด จึงตัดเครื่องผูกได้หมด (๑๕/๕๖)

ที่มา : นิทานชาดกจากพระไตรปิฎก : พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ ฉบับสมบูรณ์ จัดพิมพ์เผยแพร่ธรรมโดย ธรรมสภา สถาบันบันลือธรรม