พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ เรื่องที่ ๒๐๖ กูฏวาณิชชาดก : อุบายแก้กลโกง

พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ เรื่องที่ ๒๐๖ กูฏวาณิชชาดก
อุบายแก้กลโกง

ในอดีตกาลครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติอยู่ในกรุงพาราณสี พระโพธิสัตว์เกิดในตระกูลอำมาตย์ ครั้นเจริญวัยได้เป็นอำมาตย์วินิจฉัยคดีของราชสำนัก
วันหนึ่งพ่อค้าสองคน มีพ่อค้าชาวบ้านกับพ่อค้าชาวกรุง เป็นมิตรกัน พ่อค้าชาวบ้านฝากผาล ๕๐๐ ลูก ไว้แก่พ่อค้าชาวกรุง พ่อค้าชาวกรุงขายผาลเหล่านั้นแล้วเก็บเอาเงินเสีย แล้วเอาขี้หนูมาโรยไว้ที่เก็บผาล ต่อมาพ่อค้าชาวบ้านนอกมาหา เพื่อจะขอผาลที่ได้ฝากไว้ว่า “เจ้าจงคืนผาลให้เราเถิด”
พ่อค้าโกงกล่าวว่า “ผาลของเจ้าถูกหนูกินหมดแล้ว” จึงชี้ให้ดูหนู พ่อค้าบ้านนอกกล่าวว่า “ถูกหนูกินแล้วก็ช่างเถิด เมื่อหนูกินแล้วจะทำอย่างไรได้” จึงพาบุตรของพ่อค้าโกงนั้นไปอาบน้ำ ให้เด็กนั้นนั่งอยู่ภายในห้องในเรือนของเพื่อน แล้วกล่าวบอกเพื่อนว่า “อย่าให้ทารกนี้แก่ใครๆ เป็นอันขาด” แล้วตนเองก็อาบน้ำ กลับไปเรือนพ่อค้าโกง
พ่อค้าโกงถามว่า “ลูกของเราไปไหน”
พ่อค้าบ้านนอกบอกว่า “ในขณะทึ่เราวางบุตรของท่านไว้ริมฝั่งแล้วเราดำลงไปในน้ำ เหยี่ยวตัวหนึ่งบินมาเอากรงเล็บโฉบบุตรของท่าน แล้วบินไปสู่อากาศ แม้เราพยายามปรบมือร้องก็ไม่สามารถให้มันปล่อยได้”
พ่อค้าโกงกล่าวว่า “เจ้าพูดโกหก เหยี่ยวคงไม่สามารถโฉบเอาเด็กไปได้แน่”
พ่อค้าบ้านนอกล่าวว่า “ถ้าเจ้าจะว่าถูกก็ถูก จะว่าไม่ถูกก็ถูก แต่เราจะทำอย่างไรได้ เหยี่ยวเอาบุตรของท่านไปจริงๆ”
พ่อค้าโกงด่าทอพ่อค้าบ้านนอกว่า “เจ้าโจรใจร้ายฆ่าคน เราจะไปศาลให้พิพากษาลงโทษเจ้า” แล้วออกไป
พ่อค้าบ้านนอกกล่าวว่า “ทำตามความพอใจของเจ้าเถิด” แล้วไปศาลกับพ่อค้าโกงนั้น
พ่อค้าโกงกล่าวกับอำมาตย์ว่า “นายครับ พ่อค้าผู้นี้พาลูกของข้าไปอาบน้ำ เมื่อข้าถามว่าบุตรของเราไปไหน เขาบอกว่าเหยี่ยวพาเอาไป ขอท่านได้โปรดวินิจฉัยคดีของข้าเถิด”
อำมาตย์ถามพ่อค้าบ้านนอกว่า “เจ้าพูดจริงหรือ?”
พ่อค้าบ้านนอกกล่าวว่า “ข้าพาเด็กนั้นไปจริงๆ”
อำมาตย์ถาม “เหยี่ยวพาเด็กไปได้จริงหรือ?” พ่อค้าตอบ “จริงจ้ะนาย”
อำมาตย์ถาม “ในโลกนี้ธรรมดาเหยี่ยวจะนำเด็กไปได้หรือ”
พ่อค้าบ้านนอกบอกว่า “นาย ข้าพเจ้าขอถามท่านว่า ถ้าเหยี่ยวไม่สามารถพาเด็กไปในอากาศได้ แต่หนูเคี้ยวกินผาลเหล็กได้หรือ”
อำมาตย์ถามว่า “นี่เรื่องอะไรกัน”
พ่อค้าบ้านนอกกล่าวว่า “นาย ข้าฝากผาลไว้ ๕๐๐ อัน ที่เรือนของพ่อค้านี้ พ่อค้านี้บอกว่า ผาลของข้าถูกหนูกินเสียแล้วชี้ให้ดูขี้หนูว่า นี่คือขี้ของหนูที่กินผาลของข้า ถ้าหนูกินผาลได้ แม้เหยี่ยวก็จักพาเอาเด็กไปได้ หากกินไม่ได้ แม้เหยี่ยวก็จะนำเด็กนั้นไปไม่ได้”
พ่อค้านี้กล่าวว่า “หนูกินผาลหมดแล้ว ท่านจงทราบเถิดว่าผาลเหล่านั้นถูกหนูกินจริงหรือไม่ ขอได้โปรดพิพากษาคดีของข้าพเจ้าเถิด” อำมาตย์ทราบว่า พ่อค้าบ้านนอกนี้คงจะคิดกลอุบายแก้เอาชนะคนโกง จึงกล่าวว่า “ท่านได้คิดอุบายตอบอุบายคิดโกงดีแล้ว ถ้าหนูทั้งหลายพึงกินผาลได้ เหตุไฉนเหยี่ยวทั้งหลายจะเฉี่ยวเด็กไปไม่ได้เล่า”
บุคคลที่โกงตอบคนโกง ย่อมมีอยู่แน่นอน บุคคลที่ล่อลวงก็มีอยู่เหมือนกัน ท่านจักไม่ให้ผาลแก่เขา บุรุษผู้มีผาลหายก็จะไม่นำบุตรมาให้แก่ท่าน”
อำมาตย์คิดว่า การจะแก้คนขี้โกงยังมีอีกมากคือการโกงตอบคนโกง จึงตัดสินให้พ่อค้ากรุงคืนผาลแก่พ่อค้าบ้านนอก แต่พ่อค้าบ้านนอกก็ต้องนำลูกมาคืนพ่อค้ากรุงเช่นกัน ทั้ง ๒ ต่างทำตามที่อำมาตย์ตัดสิน แล้วก็แยกย้ายกลับบ้านไป

นิทานชาดกเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า
“ทำกับเขาไว้อย่างไร ก็จะถูกทำอย่างนั้นบ้าง”

พุทธศาสนสุภาษิตประจำเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า
ยถากมุมํ คมิสฺสนฺติ
ทุกคนย่อมเป็นไปตามการกระทำของตน (๑๕/๑๓๗)

ที่มา : นิทานชาดกจากพระไตรปิฎก : พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ ฉบับสมบูรณ์ จัดพิมพ์เผยแพร่ธรรมโดยธรรมสภา สถาบันบันลือธรรม