พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ เรื่องที่ ๒๐๙ นกุลชาดก : งูกับพังพอน

พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ เรื่องที่ ๒๐๙ นกุลชาดก
งูกับพังพอน

ในอดีตกาล ครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติอยู่ในกรุงพาราณสี พระโพธิสัตว์เกิดในตระกูลพราหมณ์ในบ้านแห่งหนึ่ง ครั้นเจริญวัยได้เรียนศิลปะทุกแขนง ในกรุงตักสิลา พอศึกษาเล่าเรียนจบแล้วก็ออกบวชเป็นฤๅษี ยังอภิญญาและสมาบัติให้เกิด กินรากไม้ผลไม้ในป่าเป็นอาหาร โดยการเที่ยวแสวงหาที่อยู่อาศัยในป่าหิมพานต์
ที่อาศรมของพระฤๅษี สุดท้ายพระฤๅษีก็ใช้จอมปลวกแห่งหนึ่งเป็นที่พักอาศัย ใกล้จอมปลวกนั้นมีงูอาศัยอยู่ที่โคนไม้ต้นหนึ่ง งูและพังพอนทั้งสองทะเลาะกันเป็นเรื่องปกติ พระฤๅษีจึงเจริญเมตตาให้สัตว์ทั้งสองรู้ผลที่จะได้รับจากการกระทำ แล้วสอนว่าเจ้าไม่ควรทะเลาะกัน ควรอยู่กันด้วยความสามัคคี ได้ทำให้สัตว์ทั้งสองนั้นสามัคคีกัน
ครั้นถึงเวลาที่งูออกไปข้างนอก พังพอนก็นอนอ้าปากหันหัวไปทางช่องโพลงของจอมปลวกท้ายอาศรม แล้วหายใจเข้าออกหลับไป พระฤๅษีเห็นพังพอนนั้นนอนหลับ เมื่อจะถามว่าภัยอะไรเกิดขึ้นแก่เจ้า จึงกล่าวว่า “พังพอน ท่านได้ทำมิตรภาพกับงูผู้เป็นศัตรู ไฉนจึงยังนอนแยกเขี้ยวอยู่อีกเล่า ภัยที่ไหนจะมาถึงแก่ท่านอีก”
พระโพธิสัตว์กล่าวอย่างนี้แล้ว พังพอนจึงบอกว่า “พระคุณเจ้า ขึ้นชื่อว่าศัตรูไม่ควรดูหมิ่น ควรระแวงไว้เสมอ” แล้วกล่าวว่า “บุคคลพึงระแวงภัยในศัตรูไว้ แม้ในมิตรก็ไม่ควรวางใจ ภัยเกิดขึ้นแล้วจากมิตร ย่อมตัดมูลรากทั้งหลายเสีย”
พระฤๅษีได้สอนพังพอนนั้นว่า “เจ้าอย่ากลัวเลย เราได้กระทำโดยที่ไม่ให้งูทำร้ายเจ้าแล้ว ตั้งแต่นี้ไปเจ้าอย่าได้ระแวงงูนั้นเลย” แล้วสอนให้เจริญพรหมวิหารสี่มุ่งต่อพรหมโลก แม้สัตว์เหล่านั้นก็ไปตามยถากรรม

นิทานชาดกเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า
“จงอย่าไว้ใครง่ายเกินไป”

พุทธศาสนสุภาษิตประจำเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า
สงฺเกเถว อมิตฺตสมึ
ควรระแวงคนที่มิใช่มิตรไว้ให้ดี (๒๗/๑๘๐)

ที่มา : นิทานชาดกจากพระไตรปิฎก : พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ ฉบับสมบูรณ์ จัดพิมพ์เผยแพร่ธรรมโดยธรรมสภา สถาบันบันลือธรรม