ประเพณีการฝังลูกนิมิต

ลูกนิมิตเอก
ลูกนิมิตเอกจะแขวนไว้ในสาแหรกเหนือปากหลุมตรงกลางอุโบสถหน้าพระประธาน

ประเพณีการฝังลูกนิมิต

นิมิต หมายถึง เครื่องหมายบอกเขตวิสุงคามสีมาสำหรับการทำสังฆกรรมของพระภิกษุ เช่น การสวดปาติโมกข์ การบวชพระ การกรานกฐิน และการปวารณากรรม ซึ่งต้องทำในบริเวณที่กำหนดตามพระวินัยไว้ ๘ อย่าง คือ ภูเขา ศิลา ป่าไม้ ต้นไม้ จอมปลวก หนทาง แม่น้ำ และน้ำนิ่ง

ลูกนิมิต หมายถึง ลูกกลมๆ ที่สกัดจากก้อนหินอัคนี ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง ๑ ฟุต หรือ ๑ ศอก ที่ใช้ฝังใต้ซุ้มเสมาลงไปใต้ดินอีกประมาณ ๑ เมตรเศษ เพื่อกำหนดขอบเขตพัทธสีมา สำหรับพระภิกษุสงฆ์ทำสังฆกรรม (การประชุมร่วมกัน) เช่น การอุปสมบท การลงอุโบสถของพระภิกษุ เป็นต้น ต่อมาก็มีการจัดพิธีที่เรียกว่าการ "ฝังลูกนิมิต" ขึ้น โดยเรียกเขตแดนที่ใช้ทำสังฆกรรมนี้ว่า "โบสถ์"และถือปฏิบัติสืบต่อกันมาจนถึงปัจจุบัน

การฝังลูกนิมิตนั้นจะต้องได้รับอนุญาตจากทางราชการก่อน คือต้องเป็นที่ซึ่งพระเจ้าแผ่นดินพระราชทานเขตให้แก่พระภิกษุหรือให้เป็นสิทธิของคณะสงฆ์แยกจากของอาณาจักร เขตของสงฆ์เรียกว่า "วิสุงคามสีมา" หลังจากได้รับอนุญาตจากทางราชการแล้ว ก่อนจะฝังลูกนิมิตจะต้องมีการสวดถอนพื้นที่ก่อนเพื่อให้พื้นที่นั้นบริสุทธิ์ การฝังลูกนิมิตเริ่มด้วยการขุดหลุมตรงกลางอุโบสถหน้าพระประธานเป็นหลุมกว้างหลุมหนึ่ง บริเวณปากหลุมจะมีลูกนิมิตใส่สาแหรกทำด้วยหวายห้อยไว้ หรือวางไว้ข้างๆหลุม ลูกนิมิตนี้เรียกว่า "ลูกนิมิตเอก" ส่วนรอบอุโบสถก็ขุดอีก ๘ หลุม ๘ ทิศ ลูกนิมิตขนาดเล็กกว่าลูกนิมิตเอกใส่สาแหรกห้อยอยู่ตรงกลางปากหลุมหรือวางไว้ข้างหลุมเช่นกัน

การได้ร่วมทำบุญในพิธีฝังลูกนิมิตมีความเชื่อสืบต่อกันมาว่าจะได้กุศลมาก เนื่องจากวัดๆ หนึ่งมีโบสถ์ได้แห่งเดียวเท่านั้น ฉะนั้นการทำบุญฝังลูกนิมิตจึงเท่ากับเป็นการสร้างโบสถ์และอำความสะดวกทุกสิ่งทุกอย่างให้กับพระภิกษุสงฆ์ทำสังฆกรรม เพื่อความบริสุทธิ์บริบูรณ์ซึ่งผู้ทำบุญจะได้บุญกับการทำพระนิพพานให้แจ้งของคณะพระภิกษุสงฆ์ไปด้วย

รูปแบบของมีดที่ใช้ในพิธีตัดลูกนิมิต
มีดที่ใช้ตัดหวายลูกนิมิต จะมีทั้งหมด ๙ เล่ม แบ่งออกตามทิศต่างๆ ซึ่งแต่ละเล่ม ก็จะมีความสำคัญแตกต่างกันเล็กน้อย โดยเล่มที่จัดว่าดีที่สุด คือ เล่มที่อยู่ตรงกลาง หรือเล่มที่ใช้ตัดหวายลูกนิมิตที่อยู่ในพระอุโบสถ ส่วนเล่มที่รองๆ ลงมาก็จะเป็นเล่มทางด้านทิศเหนือ ทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ทิศตะวันออกเป็นต้น

มีดตัดลูกนิมิตมีขั้นตอนพิเศษสร้างขึ้นเพื่อใช้ในพิธีกรรมเท่านั้น สั่งทำพิเศษเฉพาะพิธีกรรม มีการปลุกเสก ลงอักขระอาคมจากครูอาจารย์ ภายหลังจากตัดลูกนิมิตแล้วจะนำเก็บไว้บูชาเพื่อเป็นสิริมงคลแก่บ้าน หรือติดตัวไปก็เป็นมงคลหลายด้าน

ขนาดและรูปทรงของมีดที่ใช้ตัดลูกนิมิต มีดขนาดกลางเพราะมีขนาดกะทัดรัดถนัดมือ ใบมีดรูปร่างปลายแหลม กลางป่อง โคนแคบ สันค่อนข้างหนา ด้ามทำเป็นกั่นสอดติดกับด้ามไม้ ใบมีดยาวประมาณ ๘-๙ นิ้วไม่รวมด้าม หนักประมาณ ๓-๔ ขีด

ความเชื่อด้านพุทธคุณ
มีดที่ใช้ตัดหวายลูกนิมิตเป็นของสูง ถ้ามีวิชาและใช้เป็นก็สามารถทำอะไรได้หลายอย่าง เช่น ขับคุณไสย ไล่ผี ขจัดสิ่งชั่วร้ายต่างๆ ถึงแม้จะไม่มีวิชา หรือใช้ไม่เป็น แต่ถ้ามีเก็บไว้ในบ้านก็เป็นสิริมงคลแก่บ้าน หรือติดตัวไว้เป็นมงคล

วัตถุดิบในการทำมีด
๑. เหล็กกล้า หรือ Alloy tool steel มีคุณสมบัติคม แกร่ง สำหรับทำมีดทางการเกษตร อาวุธ และมีดที่ต้องการความคมทนทาน
๒. เหล็กกล้าปลอดสนิม หรือเหล็กสแตนเลส

มีดอรัญญิก ผลงานที่สะท้อนภูมิปัญญำการทำมีดอันเก่าแก่ของลุ่มแม่น้ำป่าสัก จังหวัดพระนครศรีอยุธยา “มีดอรัญญิก" มีจุดเด่นที่แตกต่างจากมีดทั่วไป คือ เป็นมีดที่มีคุณสมบัติที่ทั้งแข็งแกร่ง คม และเนื้อเหนียวไม่บิ่นหัก สามารถฟันเหล็กให้ขาดได้ภายในดาบเดียว อายุการใช้งานยาวนาน ด้วยภูมิปัญญาที่คิดค้นสืบทอดกันมาจากรุ่นสู่รุ่นด้วยการตีเหล็กขึ้นรูปมีดด้วยมือ มีดอรัญญิกมีเอกลักษณ์พิเศษตรงที่มีการตอกสลักลวดลายลงบนตัวมีด ด้วยลวดลายที่อ่อนช้อย อย่างลายไทยที่โดดเด่นไม่เหมือนใคร ที่สำคัญทุกเล่มต้องมี ตราสัญลักษณ์ "อรัญญิก" ประทับลงไปบนตัวมีด

การปิดทองฝังลูกนิมิต หรือเรียกอีกอย่างว่า"การผูกพัทธสีมา" มีความหมายว่า
เขตทำสังฆกรรมที่กำหนดตามพุทธานุญาต คือ การฝังลูกนิมิตเพื่อเป็นเครื่องหมายบอกเขตของอุโบสถ

ลูกนิมิตขนาดเล็กใส่สาแหรกห้อยอยู่ตรงกลางปากหลุมรอบอุโบสถ จำนวน ๘ ลูก

ขอขอบคุณ เว็บไซต์ กรมศิลปากร (ที่มาข้อมูล)