พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ เรื่องที่ ๒๑๘ ราธชาดก : พราหมณ์กับนกแขกเต้า

พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ เรื่องที่ ๒๑๘ ราธชาดก
พราหมณ์กับนกแขกเต้า

ในอดีตกาล ครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติในกรุงพาราณสี พระโพธิสัตว์เกิดเป็นนกแขกเต้า ชื่อว่าราธะ มีน้องชื่อโปฏฐปาทะ พรานคนหนึ่งจับนกแขกเต้าสองพี่น้องในขณะยังอ่อนอยู่ไปให้แก่พราหมณ์อีกคนในกรุงพาราณสี พราหมณ์เลี้ยงดูนกแขกเต้าไว้ในฐานะบุตร ภรรยาของเขาเป็นหญิงที่ไม่รักนวลสงวนตัว ประพฤติผิดในกาม เมื่อพราหมณ์จะไปทำการค้า จึงเรียกลูกนกแขกเต้านั้นมาสั่งว่า “ลูกพ่อ พ่อจะไปทำงาน เจ้าทั้งสองคอยดูการกระทำของแม่เจ้าทั้งในเวลากลางวันและกลางคืน พึงสืบดูว่ามีชายอื่นไปมาหาสู่กับแม่เจ้าไหม” ครั้นมอบหมายภรรยากับลูกนกแขกเต้าแล้วก็ไป
นางพราหมณีตั้งแต่สามีออกไปแล้วก็มีชายชู้เข้ามามากหน้าหลายตา นกโปฏฐปาทะเห็นดังนั้นจึงถามนกราธะว่า “พ่อพราหมณ์ได้มอบภาระหน้าที่ให้เราคอยดูแม่ และแม่ก็ทำพฤติการณ์อนาจารมาตลอด เราจะว่าแกดีหรือ” นกราธะตอบว่า “อย่าว่าแกเลยน้อง” นกโปฏฐปาทะไม่เชื่อฟังคำของนกราธะ ไปต่อว่านางพราหมณีว่า “แม่ เพราะอะไรแม่จึงทำการน่าอดสูอย่างนี้” นางพราหมณีอยากจะฆ่านกโปฏฐปาทะนัก แสร้งทำเป็นรัก เรียกมาพูดว่า “นี่ลูก เจ้าก็เป็นลูกของแม่ ตั้งแต่นี้ไปแม่จักไม่ทำอีก มานี่ก่อนซิลูก” พอนกโปฏฐปาทะมาก็ตะคอกว่า “เจ้าพูดกะเราไม่รู้จักประมาณตน” แล้วบิดคอเสียจนตาย สามีมาถึงพักผ่อนแล้วถามนกราธะว่า “ลูกรัก พ่อจากมาจากที่ค้างแรม กลับมาเดี๋ยวนี้เองไม่นานเท่าไรรัก แม่ของเจ้าไม่ไปคบหาบุรุษอื่นดอกหรือ”
นกราธะตอบว่า “ข้าแต่พ่อ ธรรมดาบัณฑิตทั้งหลายย่อมไม่กล่าวคำจริงหรือไม่จริงที่ไม่ทำให้พ้นทุกข์ได้” เมื่อจะแจ้งให้ทราบ จึงกล่าวว่า “ธรรมดาบัณฑิตไม่พูดจาที่ประกอบด้วยความจริง แต่ไม่ดี ขืนพูดไปจะต้องนอนอยู่ดุจนกแขกเต้าโปฏฐปาทะถูกเผานอนจอมอยู่ในเตาไฟฉะนั้น” แต่นกราธะตัดสินใจบอกเรื่องราวทั้งหมดให้พ่อฟัง เพราะเห็นว่าพ่อเป็นคนดี เมื่อพราหมณ์รู้เรื่องทั้งหมดก็ตาสว่าง เขาจึงขับไล่หญิงชั่วไปอยู่ที่อื่น

ธรรมนิทานชาดกเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า
“ถึงจะเป็นคำจริงคำดี ก็ควรพูดให้เหมาะแก่กาลเวลา”

พุทธศาสนสุภาษิตประจำเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า
วาจํ ปมุญฺเจ กุสลํ นาติเวลํ
แม้คำพูดดีก็ไม่ควรพูดให้ผิดกาละ (๒๗/๗๖)

คัดจาก : หนังสือ พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ ฉบับสมบูรณ์ / จัดพิมพ์เพื่อเผยแพร่พระพุทธศาสนาขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า โดย สถาบันบันลือธรรม