โบราณสถาน วัดบรมพุทธาราม ตำบลประตูชัย อำเภอ/จังหวัด พระนครศรีอยุธยา

โบราณสถาน วัดบรมพุทธาราม (Wat Borom Phuttharam)
ตำบลประตูชัย อำเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

วัดบรมพุทธาราม หรือ วัดบรมพุทธาวาศน์ เป็นวัดฝ่ายคามวาสี ที่สถิตของพระราชาคณะที่มีฐานานุศักดิ์เป็นพระญาณสมโพธิ์

พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาระบุว่า สมเด็จพระเพทราชาโปรดฯให้สร้างขึ้นในบริเวณย่านป่าตอง ใกล้ประตูชัย ซึ่งเป็นนิเวศน์สถานเดิมของพระองค์สมัยก่อนขึ้นครองราชย์ เมื่อราว พ.ศ.๒๒๓๒ ประตูใหญ่บนแนวกำแพงเมืองด้านใต้ ที่ตั้งของวัดบรมพุทธารามถูกจำกัดโดยเส้นทางคมนาคมสมัยโบราณ คือด้านตะวันออกเป็นแนวคลองฉะไกรน้อย ด้านตะวันตกเป็นแนวถนนหลวงเชื่อมถนนมหารัฐยาหรือถนนป่าตอง แนวถนนและคลองดังกล่าวบังคับแผนผังของวัดให้วางตัวตามแนวเหนือใต้ โดยหันหน้าวัดไปทางทิศเหนือ ซึ่งเป็นทางผ่านของถนนโบราณอีกสายหนึ่งชื่อถนนวัดพระงาม มีสะพานข้ามคลองฉะไกรน้อยไปป่าดินสอ สะพานดังกล่าวเป็นสะพานอิฐชื่อสะพานบ้านดินสอ

วัดบรมพุทธารามสร้างโบสถ์อยู่ภายในกำแพงแก้วเป็นประธานของวัด ผนังด้านในเคยมีภาพจิตรกรรมฝาผนัง ที่ซุ้มเหนือประตูและหน้าต่างแสดงความนิยมทำซุ้มทรงบันแถลงและซุ้มทรงปราสาท ส่วนหลังคาของโบสถ์หลังนี้มุงด้วยกระเบื้องดินเผาเคลือบสีเหลือง วัดนี้จึงมีชื่อเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า “วัดกระเบื้องเคลือบ” (the temple of glazed-tiles) กล่าวกันว่า สมเด็จพระเพทราชาทรงได้รับแรงบันดาลใจจากกระเบื้องที่ใช้มุงหลังคาพระที่นั่งดุสิตสวรรค์ธัญมหาปราสาทภายในพระนารายณ์ราชนิเวศน์ที่เมืองลพบุรี จึงได้สั่งทำกระเบื้องเคลือบสีเดียวกันใช้มุงหลังคาวัดแห่งนี้ ส่วนภายในพระอุโบสถเคยมีภาพวาดจิตรกรรมฝาผนังที่วิจิตรงดงามแต่ได้เลือนหายไปตามกาลเวลาอีกทั้งถูกพม่าเผาในคราวเสียกรุง

ภายในวัดประกอบด้วยอุโบสถเป็นประธานของวัด มีเจดีย์ทรงปรางค์สององค์ตั้งเรียงกันอยู่ทางด้านหน้า และมีพระวิหารตั้งอยู่ทางด้านข้างของเจดีย์ทรงปรางค์

ต่อมาในรัชสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ ได้ทำการปฏิสังขรณ์พระอารามครั้งใหญ่โดยโปรดให้ทำบานประตูประดับมุขฝีมือวิจิตร ๓ คู่ซึ่งปัจจุบันคู่หนึ่งอยู่ที่หอพระมณเฑียรธรรม ในพระบรมมหาราชวัง อีกคู่หนึ่งอยู่ที่วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษดิ์ และอีกคู่ได้ผู้มีนำไปทำตู้หนังสือปัจจุบันอยู่ในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร

ข้อสันนิษฐานเรื่องกระเบื้องเคลือบที่ใช้มุงหลังคาพระอุโบสถ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงสันนิษฐานว่า "เห็นจะเป็นของสั่งเข้ามาจากเมืองจีน จึงเป็นของแพงและมิได้มุงแพร่หลายออกไปถึงที่อื่น แม้แต่มุงวัดเดียวก็ยังเห็นเป็นของอัศจรรย์ จนราษฎรเอามาเรียกเป็นชื่อวัด" ส่วนในพระราชพงศาวดาร ฉบับพระราชหัตถเลขา กล่าวว่า "โปรดให้หมื่นจันทราช่างเคลือบทำกระเบื้องเคลือบสีเหลืองขึ้นมุงหลังคาโบสถ์วิหารวัดบรมพุทธาราม" หมื่นจันทราผู้นี้เป็นช่างเคลือบเข้ามาเมื่อในครั้งแผ่นดินสมเด็จพระนารายณ์มหาราช อาจเป็นช่างผู้นี้อยู่มาจนแผ่นดินสมเด็จพระเพทราชา ด้วยระยะเวลาไม่ห่างกันนักจึงโปรดให้ทำกระเบื้องเคลือบขึ้นมุงวัดบรมพุทธาราม

ความในพระราชพงศาวดาร ฉบับพระราชหัตถเลขานั้นขัดแย้งกับข้อสันนิษฐานของสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ แต่พระองค์ทรงไม่เชื่อความในพระราชพงศาวดาร ฉบับพระราชหัตถเลขาดังกล่าวด้วยเหตุ ๒ ประการ คือ ประการแรก เนื้อดินเศษกระเบื้องสีอ่อนเป็นดินเมืองจีน มิใช่ดินเมืองไทย ประการที่สอง ถ้าทำกระเบื้องเคลือบได้คงมุงแพร่หลายออกไปหลายแห่งเหมือนอย่างในกรุงรัตนโกสินทร์ เห็นว่าครั้งกรุงเก่าทำไม่ได้เองจึงมุงน้อยแห่งนัก เมื่อมุงวัดบรมพุทธารามจึงเห็นเป็นการแปลกประหลาด จนพากันเรื่องชื่อวัดนี้ว่า "วัดกระเบื้องเคลือบ"

ปัจจุบัน วัดบรมพุทธาราม (Wat Borom Phuttharam) ตั้งอยู่ในเขต มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา โดยได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานสำคัญของชาติเมื่อ พ.ศ.๒๔๘๔

พระประธานในพระอุโบสถ วัดบรมพุทธาราม เป็นพระพุทธรูปก่ออิฐถือปูน ปางมารวิชัย

ด้านหน้าพระอุโบสถ วัดบรมพุทธาราม

อุโบสถเป็นอาคารก่ออิฐถือปูน รูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ฐานแอ่นโค้งเป็นรูปท้องเรือสำเภา ซุ้มประตูและหน้าต่าง
ตกแต่งด้วยลายปูนปั้นที่มีความงดงามเป็นอย่างยิ่ง ภายในอุโบสถประดิษฐานพระประธาน เป็นพระพุทธรูป
ก่ออิฐถือปูน ปางมารวิชัย อุโบสถแห่งนี้ใช้ผนังอาคารรองรับชั้นหลังคา จึงไม่ปรากฏเสาอยู่ภายนอาคาร

เจดีย์ทรงปรางค์ วัดบรมพุทธาราม ลักษณะองค์เจดีย์สูงเพรียวโดยการยืดส่วนฐานให้สูงขึ้น

เรือนธาตุมีขนาดเล็ก มีซุ้มจระนำยื่นออกมาทั้งสี่ด้าน เหนือขึ้นไปเป็นส่วนยอดที่เป็นชั้นหลังคาทั้งสี่ด้าน
เหนือขึ้นไปเป็นส่วนยอดที่เป็นชั้นหลังคาซ้อนลดหลั่นกันขึ้นไป เดิมส่วนยอดของเจดีย์ได้พังทลายลงมา
ต่อมาเมื่อกรมศิลปากรทำการบูรณะ จึงได้นำส่วนยอดขึ้นไปประกอบไว้ที่เดิม

เจดียทรงปรางค์ ตั้งอยู่บนฐานประทักษิณที่มีระเบียงอยู่โดยรอบ ปัจจุบันองค์เจดีย์ชำรุดเหลือเพียงส่วนฐาน
สันนิษฐานว่าองค์เจดีย์เมื่อครั้งสมบูรณ์น่าจะมีรูปแบบคล้ายกับเจดีย์ทรงปรางค์ที่ตั้งอยู่คู่กัน