วัดจุฬามณี จ.พิษณุโลก - สมเด็จพระบรมไตรโลกนารถ เสด็จทรงผนวช

วัดจุฬามณี
อำเภอเมือง จังหวัดพิษณุโลก

วัดจุฬามณีตั้งอยู่ริมแม่น้ำน่านฝั่งตะวันออก ห่างจากตัวเมืองพิษณุโลกไปทางใต้ตามถนนบรมไตรโลกนารถ ประมาณ ๕ กิโลเมตร เป็นโบราณสถานที่มีมาก่อนสมัยสุโขทัย เคยเป็นที่ตั้งของเมืองสองแควเก่า สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงสันนิษฐานปรากฏในพระนิพนธ์เที่ยวตามทางรถไฟว่า “บริเวณวัดจุฬามณี คือสถานที่ตั้งชุมชนโบราณแห่งแรกของเมืองสองแคว”

วัดจุฬามณีคงสืบสานความเจริญรุ่งเรืองสืบต่อมา จนถึงช่วงอยุธยาตอนกลาง มีการศึกสงคราม พม่ามักเดินทัพมาตีเมืองพิษณุโลกแล้วจึงไปตีกรุงศรีอยุธยา และมีการรบพุ่งกันบริเวณนี้มาโดยตลอด อาทิ ทัพเรือของสมเด็จพระมหินทราธิราช แห่งกรุงศรีอยุธยา ถูกทหารพิษณุโลกของพระมหาธรรมราชา ซุ่มโจมตีด้วยแพเพลิง ที่เหนือวัดจุฬามณี หรือในปี พ.ศ. ๒๓๑๘ มีศึกอะแซหวุ่นกี้เมืองพิษณุโลก สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ทรงยกทัพหลวงมาตั้งอยู่ที่ปากพิง “....ในค่าย จึงตรัสให้ กองพระยาราชสุภาวดี ยกขึ้นไปตั้ง ณ บ้านบางทราย เป็นหลายค่าย ราบขึ้นไปตามริมน้ำ ให้กองเจ้าพระยาอินทรอภัยยกขึ้นไปตั้งค่าย ณ บ้านท่าโรง ให้กองพระราชภักดียกไปตั้งค่าย ณ บ้านกระดาษ ให้กองเจ้าหมื่นเสมอใจราช ยกไปตั้งค่าย ณ วัดจุฬามณี และให้ลาดตระเวนบรรจบกัน”

และ “ครั้นเพลาค่ำทัพพม่ายกมาตั้งประชิดลงหน้าค่าย เจ้าหมื่นเสมอในราช ณ วัดจุฬามณี....” ทำให้วัดจุฬามณีได้รับผลกระทบเป็นยิ่งนัก ทำให้อาณาประชาราษฎร์ อยู่ไม่ได้อพยพหนี พระสงฆ์ก็อยู่ไม่ได้ วัดจุฬามณีคงจะร้างทรุดโทรมไปมายาวนาน และมีการบูรณปฏิสังขรณ์ขึ้นมาภายหลัง

มาในสมัยรัตนโกสินทร์ จึงมีการสืบหาวัดจุฬามณี ตามหลักฐานที่ปรากฏในพงศาวดารดังกล่าว จนปี พ.ศ. ๒๔๕๑ สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอกรมขุนลพบุรีราเมศวร์ พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ ทรงมาตรวจราชการที่พิษณุโลก ทรงพบพระวิหารและแผ่นศิลาจารึก ที่หลังด้านมณฑปรอยพระพุทธบาท วัดจุฬามณี ศิลาจารึกมณฑปพระพุทธบาท วัดจุฬามณี ระบุเรื่องราวเป็น ๒ ตอน คือ ตอนแรก สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทรงสร้างวัด และทรงผนวชเมื่อศักราช ๘๒๖ (พ.ศ. ๒๐๐๗) ตอนที่ ๒ พระมหากษัตริย์ ทรงจำลองพระพุทธบาทถวายเป็นพุทธบูชา เมื่อ พ.ศ. ๒๒๒๒ ตรงกับรัชสมัย สมเด็จพระนารายณ์มหาราช

ความสำคัญตอนหนึ่งว่า “ลุศักราช ๘๒๖ ปี วอกนักษัตร อันดับนั้น สมเด็จพระรามาธิบดีศรีบรมไตรโลกนาถบพิตร เป็นเจ้าให้สร้างอารามวัดจุฬามณีที่จะเสด็จฯ ออกทรงมหาภิเนษกรมณ์” และมีพระ
ครูธรรมไตรโลกนาถราชมุนีสีลวิสุทธาจารย์ เป็นเจ้าอาวาสวัดจุฬามณี ในสมัยนั้น

ตามประวัติศาสตร์กล่าวว่า สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ประทับอยู่ที่พิษณุโลกถึง ๒๕ ปี ในระหว่างประทับอยู่ที่พิษณุโลก ได้ทรงบูรณปฏิสังขรณ์พระปรางค์ตามคติในพระพุทธศาสนา ทรงสร้างวิหารจุฬามณี ในปี พ.ศ. ๒๐๐๗ และทรงผนวชที่วัดแห่งนี้ เมื่อวันขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๘ เป็นเวลานาน ๘ เดือน ๑๕ วัน มีข้าราชบริพารบวชตามเสด็จจำนวนมากถึง ๒,๓๔๘ รูป ดังปรากฏความตอนหนึ่งในพระราชพงศาวดารกรุงเก่า ฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิต์ กล่าวว่า “ศักราช ๘๒๖ วอกศก สมเด็จพะบรมไตรโลกนาถทรงสร้างพระวิหารวัดจุฬามณี และศักราช ๘๒๗ สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถเจ้าทรงผนวชฯ วัดจุฬามณีได้ ๘ เดือน แล้วลาผนวช....(พ.ศ. ๒๐๐๘)

ที่วัดจุฬามณีมีโบราณสถานสำคัญคือ ปรางค์แบบขอมขนาดย่อม ฐานกว้าง ๑๑ เมตร ยาว ๑๘ เมตร ก่อด้วยศิลาแลง ด้านหน้าก่อเป็นแบบตรีมุข ตั้งบนฐานสูงซ้อนกันสามชั้น แต่ละชั้นย่อมุมไม้ยี่สิบ มีปูนปั้นประดับลวดลายตามขั้น ตอนล่างแถบหน้ากระดานและบัวหน้ากระดานเป็นลายหงส์ เหมือนกับองค์ปรางค์ที่วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ จังหวัดลพบุรี สมัยที่ยังสมบูรณ์อยู่มีกำแพงแก้วล้อมรอบ ต่อมา ระว่างปี พ.ศ. ๒๔๙๘ – ๒๔๙๙ได้มีการขุดค้นทางโบราณคดีโบราณสถานวัดจุฬามณี ได้รายละเอียดเกี่ยวกับวัดจุฬามณีเพิ่มเติม ทำให้ได้ข้อสรุปว่าปรางค์วัดจุฬามณีเป็นปรางค์ศิลาแลงแบบสุโขทัย สร้างขึ้นระหว่างพุทธศตวรรษที่ ๑๗ – ๒๐ ศิลปะสุโขทัย ได้เกิดขึ้นร่วมสมัยระหว่างศิลปะลพบุรี และศิลปะอยุธยาตอนต้น ใกล้เคียงกันมีมณฑปพระพุทธบาทจำลองซึ่งสมเด็จพระนารายณ์มหาราชได้โปรดให้สร้างขึ้น แผ่นจารึกหน้ามณฑปมีใจความสรุปได้ว่า เมื่อ พ.ศ. ๒๒๒๑ สมเด็จพระนารายณ์มหาราชทรงมีพระบรมราชโองการให้ใช้ผ้าทาบรอยพระพุทธบาทสลักลงบนแผ่นหิน พระราชทานไว้เป็นที่กราบไหว้ของฝูงชน

ข้อมูล : ๑. คอลัมน์ “มุมพระเก่า” โดย อภิญญา หน้า ๓๑ หนังสือพิมพ์ข่าวสด ฉบับประจำวันพุธที่ ๑๘ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๕
๒. หนังสือเจ้าชีวิต พระนิพนธ์ในพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์, บริษัท โรงพิมพ์กรุงเทพ (๑๙๘๔) จำกัด
๓. แผ่นจารึก (คอนกรีต) ประวัติวัดจุฬามณี วัดจุฬามณี จังหวัดพิษณุโลก

วัดจุฬามณี จังหวัดพิษณุโลก เป็นวัดที่สมเด็จพระบรมไตรโลกนารถ
เสด็จมาประทับจำพรรษา เมื่อคราวทรงผนวช เมื่อ พ.ศ.๒๐๐๘

อุโบสถวัดจุฬามณี จังหวัดพิษณุโลก