พิพิธภัณฑ์พื้นบ้าน "จ่าทวี" คลังความรู้คู่เมืองพิษณุโลก

พิพิธภัณฑ์พื้นบ้าน จ่าทวี คลังความรู้คู่เมืองพิษณุโลก
ถนนวิสุทธิกษัตริย์ อำเภอเมือง จังหวัดพิษณุโลก

พิพิธภัณฑ์พื้นบ้าน จ่าทวี ก่อกำเนิดขึ้นด้วยน้ำพักน้ำแรง ด้วยชีวิตจิตใจของ “ลุงจ่า” หรือ จ่าสิบเอกทวี บูรณเขตต์ ซึ่งใช้เวลากว่า ๓๐ ปี อยู่กับโกดังของเก่า ลุงจ่ารวบรวมเงินทองซื้อหาข้าวของเครื่องใช้จากชาวบ้านมาสะสมไว้จำนวนนับหมื่นชิ้น มุ่งเน้นที่เจ้าของเลิกใช้งานแล้ว ทำการซ่อมแซม บันทึกข้อมูล แยกประเภทสิ่งของ และเริ่มสร้างพิพิธภัณฑ์ โดยซื้อบ้านไม้สองชั้นที่เจ้าเดิมสร้างบ้านนี้ขึ้นเมื่อปี พ.ศ. ๒๔๙๘ ก่อนเหตุการณ์ไฟไหม้ย่านตลาดเมืองพิษณุโลกเมื่อปี พ.ศ. ๒๕๐๐ แล้วเอาของเก่านับพันนับหมื่นชิ้น ที่ซื้อหรือแลกหามาได้มากองเต็มไปหมด แล้วเปิดเป็นพิพิธภัณฑ์เมื่อ พ.ศ. ๒๕๒๖ ต่อมา พ.ศ. ๒๕๓๓ จึงสร้างอาคารอื่นๆ เพิ่มเติม นำของโบราณเป็นที่เป็นงานหัตถกรรมศิลปะพื้นบ้าน ตั้งแต่ชิ้นเล็กๆ จนถึงชิ้นใหญ่ ไปจัดแสดงในอาคารใหญ่

พิพิธภัณฑ์พื้นบ้าน “จ่าทวี” ได้รับการยกย่องให้เป็นแหล่งการเรียนรู้ตลอดชีวิต ต้นแบบภาคเหนือ จากสำนักงานเลขาธิการสภาการศึกษา เมื่อวันที่ ๙ มิถุนายน ๒๕๕๐ และรางวัลยอดเยี่ยม (กินรีทอง) อุตสาหกรรมการท่องเที่ยว สาขาหน่วยงานส่งเสริมและพัฒนาการท่องเที่ยวประจำปี พุทธศักราช ๒๕๔๑

ภายในพิพิธภัณฑ์จัดให้มีร้านค้าของที่ระลึก และส่วนจัดแสดงศิลปวัตถุ แสดงนิทรรศการต่าง ๆ ดังนี้
๑. ส่วนจัดแสดงพันธุ์ปลาท้องถิ่นในจังหวัดพิษณุโลก ที่ได้จากแม่น้ำน่าน
   แม่น้ำแควน้อย แม่น้ำยม แม่น้ำวังทอง และแหล่งน้ำอื่นๆ
๒. ส่วนจัดแสดงนิทรรศการชาวโซ่ง (ลาวโซ่ง หรือ ไทยทรงดำ) และกรณีศึกษาชาวโซ่งบ้านแหลมมะค่า ต.พันเสา อ.บางระกำ จ.พิษณุโลก
   ซึ่งอพยพมาจากเพชรบุรี ราชบุรี นานนับชั่วอายุคน ชาวโซ่งเป็นกลุ่มชนที่มีความเชื่อเกี่ยวกับผีและพิธีกรรม ครอบครัวชาวโซ่งจะเลี้ยงผีปู่ย่าตายาย
   (พิธีเสนเรือน) และเมื่อมีคนตายในบ้านจะทำพิธีสะเดาะเคราะห์ หรือพิธีเสนอะนี เป็นต้น
๓. ส่วนจัดแสดงรูปภาพเก่าที่เกี่ยวกับประวัติศาสตร์และวิถีความเป็นอยู่ของชุมชนท้องถิ่นพิษณุโลก เช่น รูปถ่ายการออกตรวจราชการงานเมืองในอดีต
   รูปถ่ายเหตุการณ์ไฟไหม้ใหญ่ในพิษณุโลก เมื่อปี พ.ศ. ๒๕๐๐ รูปถ่ายทัศนียภาพเมืองพิษณุโลกในอดีต ฯลฯ
๔. ส่วนจัดแสดงข้าวของเครื่องใช้พื้นบ้านไทยในอดีต ของจังหวัดพิษณุโลกและจังหวัดในเขตภาคเหนือตอนล่าง ได้แก่จังหวัดนครสวรรค์ พิจิตร ตาก
   กำแพงเพชร เพชรบูรณ์ สุโขทัย อุตรดิตถ์
๕. ส่วนจัดแสดงนิทรรศการจำลองบ้านเรือนโบราณ โดยแบ่งตามประโยชน์การใช้งานให้ชม อาทิ ครัวไฟ (ห้องครัว) พาไล (พื้นที่ใช้สอยสารพัด)
   เรือนอยู่ไฟหลังคลอดบุตร เป็นต้น

ส่วนหนึ่ง ของห้องจัดแสดงศิลปะวัตถุโบราณ
ซึ่งมีขนาดใหญ่โตมาก (เดินชมเหนื่อยก็แล้วกัน)

จำลอง "ครัวไฟ" ของชาวบ้านสมัยโบราณ

จำลอง "เรือนอยู่ไฟหลังคลอดบุตร"

สารพันอาวุธ

ระหัด RAHAT เป็นเครื่องมือชักน้ำหรือวิดน้ำ ทำด้วยไม้เป็นราง ใช้มือโยก และใช้ถีบด้วยเท้าก็มี
ระหัด มักทำด้วยไม้สัก มีส่วนประกอบที่สำคัญคือ รางน้ำ ใบระหัด เพลา และมือหมุน

ภาชนะหม้อดิน ใช้สำหรับหุงต้มอาหาร อายุราวพุทธศตวรรษที่ ๒๕

--------
ธนบัตร สมัยล้นเกล้าฯ รัชกาลที่ ๗

เงินล้านช้าง เงินท็อกน่าน
ส่วนจัดแสดงเงินตราสมัยโบราณ "ลุงจ่า" สามารถเก็บรวบรวมไว้ได้เป็นจำนวนมาก
นับแต่สมัยทวารวดี ล้านช้าง สุโขทัย อยุธยา และรัตนโกสินทร์ตอนต้น

เครื่องเงิน ฝีมือคนโบราณ

เชี่ยนหมากทองเหลือง

กล่องใส่บุหรี่

ทอ : Tor
ใช้สำหรับเก็บเสื้อผ้า เครื่องประดับ และอื่น ๆ ของชนเผ่ากะเหรี่ยง
ทำจากหวาย ใบลาน ปีกแมลงทับ

มุมสาธิตการทอผ้า

มุมที่น่าทึ่งที่สุดต้องยกให้มุมนี้ค่ะ
"กระต่ายขูดมะพร้าว" (ใช้สำหรับขูดเนื้อมะพร้าว)
ไม่ทราบ "ลุงจ่า" ไปเก็บรวบรวมมาได้อย่างไร? มีมากมายหลายร้อยชิ้น
รูปร่างแปลกๆ ไม่ซ้ำแบบกัน ที่ได้มาจากเมืองจีนก็มีให้ชมไม่น้อย

ฟันกระต่าย สำหรับขูดเนื้อมะพร้าวตัวนี้ทำจากไม้ค่ะ
แปลกกว่าตัวอื่นๆ ที่ทำจากโลหะ

หม้อคอควาย ภาชนะดินเผา สำหรับหุงต้มอาหาร มีลักษณะเหมือนหม้อดิน
แต่มีขนาดใหญ่กว่ามาก สมัยก่อนใช้เป็นหม้อแกงเลี้ยงผู้คน
ที่มาร่วมทำบุญหรือลงแขก บางท้องที่เรียกว่า “หม้อกระดี่”

พิมพ์น้ำตาล sugar mold ทำจากไม้เนื้อแข็ง ใช้สำหรับหล่อน้ำตาลให้เป็นรูปตามแม่พิมพ์
วิธีใช้ คือเคี่ยวน้ำตาลหรือน้ำอ้อยจนได้ที่ แล้วนำมาหยอดใส่แม่พิมพ์ ประกบกัน แล้วใช้ยาง
หรือเชือกปอรัดให้ติดกัน ปล่อยทิ้งไว้จนแห้ง จึงแกะออกจากแม่พิมพ์ ซึ่งจะได้น้ำตาลก้อนเป็นรูปตัวช้าง

ไม้มือเสือ เป็นเครื่องมือสำหรับชาวบ้านใช้สำหรับสางหญ้าคาหรือแฝก
ชาวบ้านเรียกว่า “การไพหญ้า” มีลักษณะคล้ายไม้ปากกา ไม้มือเสือทำจากไม้ไผ่เหลาเป็นซี่ๆ มี ๔ ซี่
ชาวบ้านเรียกว่า “ไม้มือเสือ” เพราะมีปลายไม้แหลมคมคล้ายเล็บมือของเสือ
ทางภาคเหนือตอนบนเรียกเครื่องมือประเภทนี้ว่า “ไม้สางคา”

โม่ สำหรับโม่ข้าว ให้ละเอียดเป็นแป้ง สำหรับทำขนมหวาน หรืออื่นๆ

เครื่องหีบอ้อย ชนิดใช้แรงงานวัว ควาย
เครื่องหีบอ้อย เป็นเครื่องมือหนีบเค้นลำต้นอ้อยให้น้ำอ้อยไหลออกมา
โดยใช้วัว หรือควาย 2 ตัว ดันลูกหีบให้หมุน และนำน้ำอ้อยไปเคี่ยวใช้ปรุงอาหารคาวหวาน

เกวียน ขนาดเล็ก ขนาดใหญ่ ก็มีจัดแสดง
(เส้นผ่าศูนย์กลางล้อเกวียนขนาดใหญ่ ประมาณสองเมตร)

เครื่องสีข้าว เป็นเครื่องมือสีเปลือกข้าวให้ร่อนออกจากเมล็ด ซึ่งเรียกว่าข้าวกล้อง
แล้วนำไปใส่ครกโขลกตำให้ขาวเป็นข้าวสารสำหรับหุงกิน การใส่ครกตำเรียกว่า “การซ้อมข้าว”
การสีข้าวมีวิธีคล้ายการโม่แป้ง เครื่องสีข้าว สานด้วยผิวไม้ไผ่เป็นรูปทรงกระบอกมีขอบสูงทำเป็นถาดรองข้าวกล้อง

จั่นใย จั่นดักปลา ทำจากไม้ไผ่ เชือก เหล็ก วิธีใช้ นำจั่นใยไปวางดักปลาในแม่น้ำลำคลอง
ให้ปากประตูหันไปตามทิศทางน้ำไหล ดักจั่นใยในบริเวณน้ำลึกระดับประมาณสะเอวหรือแค่คอคนเท่านั้น
มักจะดักไว้ตามริมฝั่งในฤดูที่มีน้ำไหลแรง เพราะปลาจะว่ายเลาะอยู่ริมตลิ่ง ทำหูช้างหรือกิ่งไม้ที่ปักเป็นแนวไว้
ให้ปลาเข้าไปภายในช่องทางที่ดักจั่นใยไว้ ภายในจั่นใยไม่ใช้เหยื่อล่อใดๆ ทุกวันนี้ไม่ค่อยจะมีใช้กันอีกแล้ว
เพราะปลาตัวโตๆ ลดน้อยลงไปทุกขณะ ประกอบกับชาวบ้านใช้อวนลาก และเครื่องมือชนิดอื่นๆ จับปลา
เช่น ใช้ไฟฟ้าช๊อต หรือระเบิดขว้าง เป็นต้น

กรงตาแมว Krong Ta Maew ทำจากไม้ ตะแกรงลวดหรือเหล็กเส้นเล็กๆ
ใช้ประโยชน์สำหรับดักหนู วิธีใช้ นำไปวางบริเวณที่มีหนูชุกชุม ใช้เมล็ดข้าวเปลือก
ถั่วต่างๆ โรยไว้ในกรงขัง หรือเรียงไว้ตามช่องปากทางเข้า เมื่อหนูเห็นเหยื่อล่อจะเดินเข้าไปช่องใดช่องหนึ่ง
แล้วจะเหยียบไม้กระดกที่อยู่ด้านใต้ภายในกล่อง จะทำให้แผ่นไม้วงกลม ซึ่งทำเป็นกลไกไว้นั้นกลิ้งมาปิดทางออก
หนูจะวิ่งหาทางออกจากช่องกล่องที่ถูกขังไว้นั้น เมื่อหนูตัวอื่นๆ ได้ยินเสียงหรือเห็นอาการจะเข้าไปอีกช่องหนึ่ง
ด้วยวิธีการเดียวกัน แต่สลับช่องไปมา ช่องสองช่องที่ใช้จับหนูจึงเหมือนกับตาแมว จึงเรียกว่า กรงตาแมว

เพนียด Paniat ใช้สำหรับดักนกกวัก ทำจากไม้ ข่าย หวาย
วิธีใช้ นำนกต่อ (มักเป็นตัวเมีย มีเสียงดี) เพื่อล่อนกให้ได้ยินเสียง (มักเป็นนกตัวผู้)
ให้เข้ามาหา เมื่อนกเข้ามาเกาะคอนหลอกที่มีกลไก จะทำให้โครงตาข่ายครอบตัวนกไว้

อีทุบ E-Tub วัสดุ ทำจากไม้ไผ่ เชือก ประโยชน์ ใช้ดักกระรอก กระแต หนู
วิธีใช้ เสียบไม้ซีกกับดินล้อมวงไว้ นำเหยื่อ เช่น ฝักข้าวโพดมัดแขวนไว้ภายใน
เมื่อกระรอกหรือหนูได้กลิ่นเหยื่อ จะเข้าตามช่องที่ทำไว้ น้ำหนักของสัตว์จะกดทับลงบนคอนที่ทำขวางไว้
ทำให้เดือยหลุด และคันไม้ที่โก่งไว้จะหลุดทุบตัวสัตว์ทันที

พิพิธภัณฑ์นี้เปิดให้เข้าชมตั้งแต่เวลา 08.30 – 16.30 น.
หยุดทุกวันจันทร์
ค่าเข้าชม คนไทยและชาวต่างชาติคนละ 50 บาท เด็ก 20 บาท

หมายเหตุ : รูปภาพหายไปจากระบบจำนวนมาก
เหลือแต่คำอธิบายประกอบภาพ...ผู้โพสท์กำลังค้นหาภาพที่เก็บรักษาไว้
แล้วจะทยอยนำมาโพสท์ค่ะ Kimleng 23 กันยายน 2558