พรรณไม้ดอก ไม้ประดับ ไม้มงคล

• กระดังงาดง

กระดังงาดง "เติม" Bischofia javanica Blume

วงศ์ : PHYLLANTHACEAE

ชื่ออื่น : กระดังงาดง (สุโขทัย), จันบือ (พังงา), ประดู่น้ำ ประดู่ส้ม (ชุมพร), ยายตุหงัน (เลย), ยายหงัน (ปัตตานี), ส้มกบ ส้มกบใหญ่ (ตรัง)

เติมเป็นไม้ต้น ใบประกอบแบบนิ้วมือ เรียงเวียน ดอกช่อ แยกเพศต่างต้น ออกที่ซอกใบแลปลายกิ่ง สีเขียวแกมเหลือง ผลสุกสีส้มแกมน้ำตาล

สรรพคุณ : ลำต้น ต้มน้ำดื่ม แก้เจ็บคอ เสียงแหบ และแก้บิด เปลือก ตำผสมกับอาหาร ป้องกันท้องเสีย เนื้อไม้ บำรุงโลหิต แก้ไข้เพื่อโลหิตและกำเดา ดอก แก้ลมจุกเสียด แก้ท้องขึ้น ขับเสมหะ ขับลม

• แตงหนู

แตงหนู Mukia maderaspatana (L.) M. Roem.

วงศ์ : CUCURBITACEAE

ชื่ออื่น : แตงนก (กาญจนบุรี), แตงผีปลูก (ชัยนาท), แตงหนูขน (ประจวบคีรีขันธ์)

แตงหนูไม้เถา มีมือเกาะออกตั้งฉากกับก้านใบ ใบเดี่ยว เรียงเวียน ดอกแยกเพศร่วมต้น ออกที่ซอกใบ สีเหลือง ผลสด รูปกลม มีลายตามยาว เมื่อสุกสีแดงสด

สรรพคุณ : ราก ขับปัสสาวะ ขับเสมหะ แก้ปวดฟัน แก้ท้องอืด ท้องเฟ้อ เถา ยอด และใบอ่อน แก้ตับอักเสบ แก้หลอดลมอักเสบ แก้หอบหืด ดอก ขับระดูและฟอกเลือด ผล แก้ไข้พิษ

• แห้วชะครู กล้วยไม้ดินจากอุ้มผาง

แห้วชะครู Pachystoma pubescens Blume (Orchidaceae) กล้วยไม้ดินจากอำเภออุ้มผาง จังหวัดตาก มีเขตการกระจายพันธุ์กว้างตั้งแต่เขตร้อนและเขตกึ่งร้อนเอเชียถึงออสเตรเลียและนิวแคลิโดเนีย มีความผันแปรของสีดอกแต่มีความสวยงามทั้งหมด เป็นกล้วยไม้ที่มีชื่อพฤกษศาสตร์พ้องเกือบ ๔๐ ชื่อ ในไทยกล้วยไม้สกุลนี้พบเพียงชนิดเดียวและพบทั่วประเทศ

• ถั่วดอยขนต่อมเชียงดาว

ถั่วดอยขนต่อมเชียงดาว Campylotropis decora (Kurz) Schindl. (Fabaceae, Leguminosae) จากเขาหินปูนดอยหัวหมด อำเภออุ้มผาง จังหวัดตาก ไม้พุ่มขึ้นตามที่ค่อนข้างโล่งแจ้ง ลำต้นและกิ่งมีขนหนาแน่น ใบประกอบมี ๓ ใบย่อย ช่อดอกมีขนที่มีต่อม ดอกสีม่วง มีเขตการกระจายพันธุ์ในเมียนมา จีนตอนใต้ ตอนเหนือของไทย และลาว ประชากรที่ดอยหัวหมดจะพบที่ระดับความสูงต่ำกว่าที่พบที่ดอยเชียงดาวมาก

• ไอยริศ ไม้ล้มลุกจากเขาหินปูน

ไอยริศ Zingiber sirindhorniae Triboun & Keerat. (Zingiberaceae) ไม้ล้มลุกจากเขาหินปูนทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศของประเทศไทย ตีพิมพ์ในวารสาร The Thailand Natural History Museum Journal 10(1): 1. 2016 ดอกมีกลิ่นหอม เป็นพืชถิ่นเดียวของไทย (endemic)

ชื่อไทย ‘ไอยริศ’ เป็นนามพระราชทาน คำระบุชนิด ‘sirindhorniae’ ตั้งขึ้นเพื่อเทิดพพระเกียรติสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี

• ดีลาม้อน ต่างหูขาว หนาดโคก

ดีลาม้อน ต่างหูขาว หนาดโคก ไม้ล้มลุก ดอกสวยงามคล้ายเดซี่

Duhaldea nervosa (Wall. ex DC.) Anderb. (Asteraceae, Compositae) จากเขาหินปูนดอยหัวหมด อำเภออุ้มผาง จังหวัดตาก ไม้ล้มลุก ดอกสวยงามคล้ายเดซี่ ดอกย่อยวงนอกสีขาว เป็นดอกเพศเมีย ดอกย่อยวงในสีเหลือง เป็นดอกสมบูรณ์เพศ มีเขตการกระจายพันธุ์ตั้งแต่แถบหิมาลัยจนถึง เมียนมา จีนตอนใต้ ไทย เวียดนาม และลาว ในไทยมักพบตามดอยสูงทางภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบน ที่สูงจากระดับทะเลปานกลางมากกว่า ๑,๐๐๐เมตร ที่ดอยหัวหมดจะพบในระดับที่ต่ำกว่า ตั้งแต่ ๗๕๐-๑,๐๐๐ เมตร

ดีลาม้อนเป็นชื่อในภาษากระเหรี่ยง

• มะแปบวอ

มะแปบวอ มะแปบวอ ขามผีน้อย มะแปบกวาง แปบกวางใหญ่ ไม้พุ่มกึ่งเลื้อย จากเขาหินปูนดอยหัวหมด จ.ตาก

มะแปบวอ ขามผีน้อย มะแปบกวาง แปบกวางใหญ่

Haymondia wallichii (DC.) A. N. Egan & B. Pan (Fabaceae, Leguminosae) จากเขาหินปูนดอยหัวหมด อำเภออุ้มผาง จังหวัดตาก ไม้พุ่มหรือไม้พุ่มกึ่งเลื้อย ใบประกอบแบบมีใบย่อย ๓ ใบ หูใบรูปใบหอก ปลายแยกเป็น ๒ แฉก ดอกสีออกขาว มีแต้มสีเขียวที่ด้านในกลีบบน และมีแต้มสีม่วงที่ปลายกลีบคู่ข้าง มีเขตการกระจายพันธุ์ตั้งแต่แถบหิมาลัยถึงบังกลาเทศ เมียนมา จีนตอนใต้ ตอนเหนือของไทย และลาว ที่ดอยเชียงดาวจะพบในระดับความสูงมากกว่าที่พบที่ดอยหัวหมด

• กำลังช้างพลาย พืชล้มลุกจากอุ้มผาง

กำลังช้างพลาย Psammosilene tunicoides W. C. Wu & C. Y. Wu (Caryophyllaceae) พืชล้มลุกหลายปีจากดอยหัวหมด อำเภออุ้มผาง จังหวัดตาก มีรากใต้ดินเป็นรูปกรวยยาว กึ่งมีเนื้อ เป็นสกุลและชนิดรายงานการพบใหม่สำหรับประเทศไทย สกุล Psammosilene เป็นสกุล monotypic หมายความว่าทั้งสกุลมีเพียงชนิดเดียว พืชชนิดนี้แต่ก่อนมีรายงานการพบเฉพาะทางจีนตอนใต้และมีการนำรากมาใช้เป็นสมุนไพรอย่างแพร่หลายจนทำให้ประชากรในธรรมชาติลดลงอย่างมาก การพบในประเทศไทยเป็นครั้งแรกที่มีรายงานการพบนอกจีน

• คางเลือยตะนาวศรี

คางเลือยตะนาวศรี Scutellaria tenasserimensis A. J. Paton (Lamiaceae, Labiatae) ไม้ล้มลุกขึ้นตามที่โล่งบนเขาหินปูนดอยหัวหมด อำเภออุ้มผาง จังหวัดตาก เป็นพืชชนิดใหม่ของโลกตีพิมพ์ในวารสาร Kew Bulletin 71(1)-3: 2 ของสวนพฤกษศาสตร์คิว สหราชอาณาจักร ปี ๒๐๑๖ เป็นพืชถิ่นเดียวของไทย (endemic) ตัวอย่างต้นแบบ Suddee & Puudja 113 เก็บจากดอยหัวหมดเมื่อวันที่ ๕ พฤศจิกายน ปี ๑๙๙๘

• เอื้องคาวมัจฉา

เอื้องคาวมัจฉา : Ipsea thailandica Seidenf.

กล้วยไม้ขึ้นบนหิน จากเขาในจังหวัดตาก ดอกมีกลิ่นเหมือนคาวปลา ตีพิมพ์ครั้งแรกในหนังสือ Contributions to the Orchid Flora of Thailand XIII ปี ๑๙๙๗ โดยระบุว่าเป็นกล้วยไม้ดินมาจากภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทยซึ่งไม่ทราบแหล่งที่แน่ชัด การสำรวจพบครั้งนี้เป็นการยืนยันการพบในไทย ข้อมูล ณ ปัจจุบันเป็นพืชถิ่นเดียว (endemic) ของไทย ยังไม่มีข้อมูลลักษณะใบเนื่องจากใบและดอกออกไม่พร้อมกัน ตัวอย่างต้นแบบ Thaithong ๑๒๘๙ (C).

ชื่อพ้อง Ancistrochilus thailandicus (Seidenf.) Szlach. & Marg., Polish Botanical Journal 46(2): 113. 2002.

• กำลังช้างสาร

กำลังช้างสาร "ซ้ามักข้าวดอย" Maesa montana A. DC. (Primulaceae)

ไม้พุ่มถึงไม้ต้นขนาดเล็กกิ่งห้อยย้อยลงจากป่าดิบเขา เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าอุ้มผาง จังหวัดตาก ใบบาง ค่อนข้างเกลี้ยง ช่อดอกแบบช่อกระจะหรือช่อแยกแขนง ออกตามซอกใบ ดอกสีขาว ผลรูปทรงเกือบกลม รูปไข่ หรือรูปขอบขนาน มีเขตการกระจายพันธุ์ตั้งแต่อินเดียถึงภูมิภาคอินโดจีน ในไทยพบได้เกือบทุกภาคยกเว้นภาคใต้

• ปอมแดง

ปอมแดง Euphorbia capillaris Gagnep. (Euphorbiaceae) ไม้ล้มลุกอายุปีเดียว จากเขาหินปูนดอยหัวหมด อำเภออุ้มผาง จังหวัดตาก ลำต้นแตกกิ่งก้านมาก กิ่งก้านเรียวเล็ก ใบบาง มีทั้งขอบเรียบและขอบจักฟันเลื่อย พบมีการกระจายพันธุ์ในไทยและภูมิภาคอินโดจีน ตัวอย่างจากไทยเก็บครั้งแรกโดย Dr C. C. Hosseus นักพฤกษศาสตร์ชาวเยอรมัน หมายเลข Hosseus ๑๕๓ เมื่อวันที่ ๑๙ ตุลาคม ปี ๑๙๐๔ ระบุไว้ว่าจาก Kau Phra Dang ซึ่งไม่ทราบแน่ชัดว่าคือที่ใด [น่าจะตำบลประดาง วังเจ้า ซึ่งอยู่ห่างจากตากไปทางใต้ตามลำแม่น้ำปิง, ๑๐ Meilen unterhalb Raheng (Tak)]

• กลางหิน

กลางหิน Lysimachia fletcheri C. M. Hu & Bennell (Primulaceae) จากเขาหินปูนดอยหัวหมด อำเภออุ้มผาง จังหวัดตาก ไม้ล้มลุก ดอกสีเหลือง มีเขตการกระจายพันธุ์ทางตอนเหนือของไทยและเมียนมา ในไทยพบที่ดอยเชียงดาวในระดับความสูง ๑,๖๐๐-๒,๑๐๐ เมตร ส่วนที่ที่ดอยหัวหมดจะพบในระดับที่ต่ำกว่า ตั้งแต่ ๘๐๐-๙๐๐ เมตร ตัวอย่างต้นแบบหมายเลข H. J. Lace ๕๒๓๖๓ เก็บจาก Maymyo Plateau เมียนมา เมื่อวันที่ ๕ มิถุนายน ปี ๑๙๑๑ คำระบุชนิด ‘fletcheri’ ตั้งให้เป็นเกียรติแก่ Dr Harold Roy Fletcher นักพฤกษศาสตร์ชาวอังกฤษ อดีตภัณฑารักษ์หอพรรณไม้สวนพฤกษศาสตร์เอดินบะระ ซึ่งท่านได้ศึกษาพรรณไม้ไทยหลายวงศ์

• ช้องเจ้าฟ้า

ช้องเจ้าฟ้า Buxus sirindhorniana W. K. Soh, M. von Sternburg, Hodk. & J. Parn. (Buxaceae) ไม้ต้นในสกุลช้อง ‘Buxus’ จากเขาหินปูนดอยหัวหมด อำเภออุ้มผาง จังหวัดตาก ไม้ต้นทรงสวยงาม เปลือกสีเทา หนา ตีพิมพ์เป็นพืชชนิดใหม่ของโลกในวารสารทางพฤกษศาสตร์ของประเทศเดนมาร์ก Nordic Journal of Botany ฉบับที่ ๓๒ หน้า ๔๕๒-๔๕๘ ปี ๒๐๑๔ โดยทีมงานนักพฤกษศาสตร์จากทรินิตี้ คอลเลจ มหาวิทยาลัยแห่งกรุงดับลิน ไอร์แลนด์ ในการตีพิมพ์ยังคงใช้คำบรรยายลักษณะสำคัญ (diagnosis) เป็นภาษาละตินอยู่ถึงแม้กฏเกณฑ์ใหม่จะให้ใช้ภาษาอังกฤษแทนได้ก็ตาม โดยได้ระบุไว้ว่า ‘Buxo rupicola Ridl. foliis sine venis intramarginalibus et inflorescentia pubescente similis, sed ab ea foliis lanceolatis apice acuto, floribus bicarpellatis differt’ ซึ่งชนิดนี้รังไข่จะมี ๒ ช่อง ต่างจากพืชสกุลช้องทั่วไปที่รังไข่มี ๓ช่อง ช้องเจ้าฟ้ามีการกระจายพันธุ์ห่าง ๆ ตั้งแต่ดอยเชียงดาว เชียงใหม่ ถึงแจ้ซ้อน ลำปาง ดอยหัวหมด ตาก และด่านเจดีย์สามองค์ กาญจนบุรี ตัวอย่างต้นแบบ Hennipman ๓๑๙๔ เก็บจากดอยเชียงดาว เชียงใหม่ เมื่อวันที่ ๔ ธันวาคม ปี ๑๙๖๕ ส่วนบริเวณดอยหัวหมด อุ้มผาง ตาก จะพบประชากรมากที่สุด โดยตัวอย่างที่เก่าที่สุดคือตัวอย่าง Kerr ๖๑๓๑ เก็บจากบริเวณนี้โดยหมอคาร์ เมื่อวันที่ ๑๓ มิถุนายน ปี ๑๙๒๒ หมอคาร์ได้เดินทางเข้าอุ้มผางผ่านมาทางแม่วงก์ ทำการเก็บตัวอย่างที่ดอยหัวหมด ๒ วัน ระหว่างวันที่ ๑๒-๑๓ มิถุนายน ๑๙๒๒ ได้ตัวอย่างหมายเลข Kerr ๖๑๑๘-๖๑๓๔

คำระบุชนิด ‘sirindhorniana’ ตั้งขึ้นเพื่อเทิดพระเกียรติสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี โดยทีมงานผู้ตีพิมพ์ได้ระบุไว้ว่า ‘The specific epithet is chosen to honour Her Royal Highness Princess Maha Chakri Sirindhorn of Thailand, who is a strong advocate for the preservation of biodiversity in the country’

• ประทัดสุเทพ

ประทัดสุเทพ "ประทัดสุเทพ" ไม้พุ่มอิงอาศัยจากป่าดิบเขา

Agapetes thailandica Watthana (Ericaceae) ไม้พุ่มอิงอาศัยจากป่าดิบเขา เส้นทางลอยฟ้า เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าอุ้มผาง จังหวัดตาก ทุกส่วนของลำต้นเกลี้ยง ดอกออกตามกิ่ง กลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นหลอด สีแดงสด คำระบุชนิด ‘thailandica’ หมายถึงประเทศไทย ตัวอย่างต้นแบบ S. Watthana, P. Suksathan & G. Argent ๕๘๗ เก็บจากอำเภอจอมทอง จังหวัดเชียงใหม่ ประทัดสุเทพเป็นพืชถิ่นเดียวของไทย (endemic) พบมีการการจายพันธุ์แถบเชียงใหม่และแม่ฮ่องสอน การพบที่อุ้มผางถือเป็นจุดต่ำสุดที่กระจายพันธุ์ลงมาถึง

• เทพทาโร

เทพทาโร Cinnamomum porrectum (Roxb.)Kosterm.

วงศ์ : LAURACEAE

ชื่ออื่น : การบูร (หนองคาย), จวง จวงหอม (ภาคใต้), จะไคต้น จะไคหอม (ภาคเหนือ), พลูต้นขาว (เชียงใหม่)

เทพทาโรเป็นไม้ต้น ใบเดี่ยว เรียงสลับ ดอกช่อ ออกที่ซอกใบใกล้ปลายกิ่ง สีขาวหรือเหลืองอ่อน มีกลิ่นหอม ผลแก่สีม่วงดำ

สรรพคุณ : เปลือกและเนื้อไม้ แต่งกลิ่นอาหาร เป็นยาบำรุง แก้ลมจุกเสียด ขับลม บำรุงธาตุ ขับผายลม แก้ปวดท้

• วาสุกรีอุ้มผาง

วาสุกรีอุ้มผาง : ไม้ล้มลุก จากเขาหินปูนดอยหัวหมด

Viola umphangensis S. Nansai, Srisanga & Suwanph. (Violaceae) ไม้ล้มลุก จากเขาหินปูนดอยหัวหมด อำเภออุ้มผาง จังหวัดตาก ขึ้นในที่ค่อนข้างร่มและชื้นใต้ต้นไม้ใหญ่ เป็นพืชถิ่นเดียวของไทย (endemic) ปัจจุบันพบเฉพาะที่อุ้มผาง ตีพิมพ์เป็นพืชชนิดใหม่ของโลกในวารสารทางพฤกษศาสตร์ของประเทศเดนมาร์ก Nordic Journal of Botany ในปี ๒๐๒๐ ตัวอย่างต้นแบบ S. Nansai ๑๐ เก็บเมื่อวันที่ ๑๔ พฤศจิกายน ๒๐๑๘

คำระบุชนิด ‘umphangensis’ หมายถึงอำเภออุ้มผาง แหล่งที่พบและเก็บตัวอย่างต้นแบบของพืชชนิดนี้

• "มะแฮะเลือด

"มะแฮะเลือด" "มะแฮะป่า"

Rhynchosia avensis Benth. ex Baker (Fabaceae, Leguminosae) จากเขาหินปูนดอยหัวหมด อำเภออุ้มผาง จังหวัดตาก ไม้พุ่มขึ้นในที่ค่อนข้างโล่งแจ้ง ใบประกอบแบบมีใบย่อย ๓ ใบ ดอกเหลืองทั้งต้นเวลาออกดอก มีเขตการกระจายพันธุ์แคบในเมียนมาและตอนเหนือของไทย

ขอขอบคุณ ผศ. ดร.สไว มัฐผา ผู้เชี่ยวชาญพืชวงศ์ถั่วของไทยสำหรับชื่อพฤกษศาสตร์

• ตืดแมว : หางกะหรอด : หญ้าสองปล้อง

ตืดแมว : หางกะหรอด : หญ้าสองปล้อง

Polhillides velutina (Willd.) H. Ohashi & K. Ohashi (Fabaceae, Leguminosae) [ชื่อพ้องที่พบบ่อย Desmodium velutinum (Willd.) DC.] จากเขาหินปูนดอยหัวหมด อำเภออุ้มผาง จังหวัดตาก ไม้พุ่มเตี้ยพบตามที่ค่อนข้างโล่ง ใบประกอบลดรูปเหลือใบเดียวคล้ายใบเดี่ยว พบบ้างที่มีใบย่อย ๓ ใบ ดอกสีม่วงถึงชมพู มีเขตการกระจายพันธุ์กว้างตั้งแต่เขตร้อนแอฟริกาถึงเขตร้อนเอเชียและออสเตรเลีย

ชื่อสกุล ‘Polhillides’ ตั้งให้เป็นเกียรติแก่ Roger Marcus Polhill อดีตนักพฤกษศาสตร์สวนพฤกษศาสตร์คิว สหราชอาณาจักร

ขอขอบคุณ ผศ. ดร.สไว มัฐผา ผู้เชี่ยวชาญพืชวงศ์ถั่วของไทยสำหรับชื่อพฤกษศาสตร์

• ผักแว่นต้น

"ผักแว่นต้น" "กำลังวัวเฉลิม"

Crotalaria medicaginea Lam. (Fabaceae, Leguminosae) ไม้ล้มลุกอายุหลายปีจากเขาหินปูนดอยหัวหมด อำเภออุ้มผาง จังหวัดตาก ใบประกอบแบบมีใบย่อย ๓ใบ รูปไข่กลับ ทั้งต้นมีสรรพคุณด้านสมุนไพรแก้ปวดเมื่อย เมาค้าง บำรุงกำลัง มีเขตการกระจายพันธุ์กว้างตั้งแต่แถบตะวันออกกลางถึงอินเดีย จีน ภูมิภาคมาเลเซีย และออสเตรเลีย

ขอขอบคุณที่มา (ข้อมูล-ภาพ) : กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช
400