พระพุทธอจนะ วัดศรีชุม อำเภอเมืองสุโขทัย จังหวัดสุโขทัย

"พระพุทธอจนะ"

ประดิษฐานอยู่ในมณฑป ซึ่งปัจจุบันยอดพระมณฑปได้พังทลายหมดแล้ว เหลือแต่เพียงผนังกำแพงโดยรอบ และไม่มีหลังคาปกคลุม
สร้างขึ้นในสมัยสุโขทัย ซึ่งศิลปะสุโขทัยได้รับการยกย่องว่าเป็นศิลปะไทยที่มีความงดงามที่สุด เป็นยุคทองของงานประติมากรรมไทย
ศิลปะสุโขทัยมีลักษณะที่เห็นเด่นชัด คือ พระรัศมีเป็นเปลว, พระขนงโก่ง, ขมวดพระเกศาเล็ก, พระโอษฐ์อมยิ้มเพียงเล็กน้อย,
พระอังสาใหญ่, บั้นพระองค์เล็ก นิยมสร้างในท่าปางมารวิชัย ประทับขัดสมาธิราบ ฐานหน้ากระดานเกลี้ยง

วัดศรีชุม
ตำบลเมืองเก่า อำเภอเมืองสุโขทัย จังหวัดสุโขทัย

วัดศรีชุม ตั้งอยู่นอกกำแพงเมือง ตรงมุมทิศตะวันตกเฉียงเหนือ เป็นกลุ่มโบราณสถานที่มีคูน้ำล้อมรอบทั้งสี่ด้าน มีพื้นที่นี้กว้างประมาณ ๑๐๐ เมตร และยาวประมาณ ๑๕๐ เมตร สิ่งสำคัญที่ปรากฏอยู่โดดเด่น ได้แก่

๑. อาคารที่ประดิษฐานพระพุทธรูปประทับนั่งขนาดใหญ่เต็มพื้นที่ภายในอาคาร หรือเรียกว่ามณฑป มีขนาดหน้าตักกว้างประมาณ ๑๑.๓๐ เมตร เชื่อกันว่าชื่อพระพุทธรูปเรียกตามที่ปรากฏในศิลาจารึกหลักที่ ๑ ว่า “เบื้องตีนนอนเมืองสุโขทัยนี้ มีตลาดปสาน มีพระอจนะ มีปราสาท มีป่าหมากพร้าว มีป่าหมากลาง” ชื่อพระอจนะ สัญนิษฐานว่ามีความหมายว่า ผู้ไม่หวั่นไหว สร้างเป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย องค์ที่เห็นในปัจจุบันนี้ได้บูรณะปฏิสังขรณ์ใหม่ราวปี พ.ศ.๒๔๙๖ - ๒๔๙๙

มณฑปนี้ตรงประตูทางเข้าเจาะเป็นช่องสูง ผนังด้านซ้ายมีทางเดินเข้าไปภายในผนังและขึ้นไปได้จนถึงหลังคา บนเพดานผนังทางเข้านี้ มีรอยพระพุทธบาท, ภาพสลักอยู่บนหินชนวน จำนวน ๖๔ แผ่น โดยทุกภาพมีอักษรไทยสมัยสุโขทัยโบราณบรรยาย บางภาพมีลักษณะทางศิลปกรรมคล้ายกับศิลปะลังกาและในช่องผนังของมณฑปได้ค้นพบศิลาจารึกหลักที่ ๒ เรียกว่า จารึกวัดศรีชุม ที่เล่าเรื่องราวของการก่อตั้งราชวงศ์สุโขทัย รูปแบบมณฑปนี้นักวิชาการสันนิษฐานน่าจะได้รับอิทธิพลทางรูปแบบศิลปะมาจากศิลปะพุกามในพม่า

๒. ฐานวิหาร ๖ ห้อง ขนาดกว้าง ๑๒.๕๐ เมตร ยาว ๒๒ เมตร มีผนังก่อด้วยอิฐเจาะช่องเป็นรูปกากบาท ตั้งอยู่ด้านทิศตะวันออกหรือด้านหน้าของมณฑป สันนิษฐานว่าเป็นสิ่งก่อสร้างที่สร้างขึ้นภายหลังมณฑปเนื่องจากด้านหลังของอาคารไม่มีทางเชื่อมต่อไปยังมณฑป

๓. วิหารอยู่ทางทิศเหนือของมณฑป ก่อด้วยอิฐขนาดกว้าง ๙.๕๐ เมตร ยาว ๑๔ เมตร

๔. มณฑปขนาดเล็กก่อด้วยอิฐ เป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปกว้าง ยาว ด้านละ ๙.๕๐ เมตร อยู่ทางด้านหลังวิหารเล็กหรือทางทิศเหนือของมณฑปใหญ่

๕. ฐานเจดีย์รายจำนวน ๙ องค์ ตั้งอยู่ด้านข้างวิหารใหญ่ และมณฑปใหญ่ด้านทิศเหนือ

๖. พระอุโบสถอยู่ทางด้านทิศตะวันตกเฉียงใต้ของมณฑปใหญ่และอยู่นอกคูน้ำที่ล้อมรอบกลุ่มโบราณสถานขนาดใหญ่

๗. คูน้ำล้อมรอบวัด มีขนาดกว้างโดยประมาณ ๖ เมตร ล้อมรอบพื้นที่ที่ตั้งโบราณสถานเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าที่มีขนาดพื้นที่กว้าง ๑๐๐ เมตร และยาว ๑๕๐ เมตร

ชื่อวัดศรีชุมสัญนิษฐานว่า มาจากคำว่า ศรี มาจากคำเรียกพื้นเมืองเดิมของไทยว่า สะหลี ซึ่งหมายถึงต้นโพธิ์ ดังนั้นชื่อศรีชุม จึงหมายถึง ดงของต้นโพธิ์ แต่ในหนังสือพระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาที่เขียนในสมัยอยุธยาตอนปลาย ไม่เข้าใจความหมายนี้แล้ว จึงเรียกสถานที่นี้ว่า ฤๅษีชุม

ในสมัยอยุธยา เมื่อครั้งสมเด็จสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ประกาศอิสรภาพในปี พ.ศ.๒๑๒๗ ที่เมืองแครง ทำให้หัวเมืองต่างๆ ยกเลิกการส่งส่วยให้กับพม่า แต่ยังมีเมืองเชลียง ( สวรรคโลก) ที่ไม่ยอมทำตามพระราชโองการของพระองค์ พระองค์จึงนำทัพเสด็จมาปราบเมืองเชลียง และได้มีการมาชุมนุมทัพที่วัดศรีชุมแห่งนี้ก่อนที่จะไปตีเมืองเชลียง และด้วยการรบในครั้งนั้นเป็นการรบระหว่างคนไทยกับคนไทยด้วยกัน ทำให้เหล่าทหารไม่มีกำลังใจในการรบไม่อยากรบ สมเด็จพระนเรศวรจึงได้วางแผนสร้างกำลังใจให้กับทหาร โดยการให้ทหารคนหนึ่งปีนบันไดขึ้นไปทางด้านหลังองค์พระ และพูดให้กำลังใจแก่เหล่าทหาร ทำให้ทหารเกิดกำลังใจที่จะต่อสู้ ด้วยเหตุนี้จึงทำให้เกิดตำนานพระพุทธรูปพูดได้ที่วัดศรีชุมแห่งนี้ที่เล่าขานกันต่อมา และสมเด็จพระนเรศวรมหาราชยังได้ทำพิธีถือน้ำพิพัฒน์สัตยาขึ้นที่วัดแห่งนี้ด้วย

ตามหลักฐานระบุว่าวัดแห่งนี้ได้มีการบูรณะครั้งใหญ่ในสมัยพระเจ้าลิไท และมีการดูแลบูรณะเรื่อยมา สันนิษฐานว่าวัดนี้ได้ถูกทิ้งร้างในสมัยอยุธยาตอนปลาย จนกระทั่งในสมัย รัชกาลที่ ๙ ได้มีโครงการบูรณปฏิสังขรณ์ ในปี พ.ศ.๒๔๙๕ โดยเริ่มมีการบูรณะพระพุทธรูปพระอจนะ โดยศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี และอาจารย์เขียน ยิ้มสิริ วัดจึงอยู่ในสภาพที่เห็นในปัจจุบัน

นิ้วพระหัตถ์ทั้ง ๔ ของพระพุทธอจนะ อ่อนช้อยงดงาม

พระพุทธอจนะ

พระพุทธอจนะ เป็นที่เลื่องลือถึงความศักดิ์สิทธิ์ มีมนต์เสน่ห์และเอกลักษณ์ชวนให้นักท่องเที่ยวมาเที่ยวชม
และสักการะอย่างไม่ขาดสาย และถือเป็นหนึ่งในสถานที่เที่ยวที่สำคัญที่สุดแห่งหนึ่งของจังหวัดสุโขทัย

ต้นมะม่วงวัดศรีชุม (Ma-muang Wat Sri Chum)

ต้นมะม่วงป่า เป็นต้นมะม่วงโบราณขนาดยักษ์ อายุกว่า ๒๐๐ ปี วัดเส้นรอบวงประมาณ ๖ เมตร สูงประมาณ ๒๐ เมตร
ตามประวัติสันนิษฐานว่า โบราณสถานวัดศรีชุมสร้างในสมัยพ่อขุนรามคำแหง ก่อนจะถูกทิ้งร้างลงในสมัยอยุธยาตอนปลาย
ปัจจุบันเหลืออาคารสำคัญเพียงหนึ่งเดียว คือ อาคารพระมณฑป และในบริเวณใกล้ๆ กันนั้น ยังคงมีต้นมะม่วงยักษ์ต้นนี้อยู่

ข้อมูลเรื่อง :
- อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย
- กรมศิลปากร
- พระพุทธรูปสมัยสุโขทัย
- วิกิพีเดีย